Kimu berrien gozamena
Neguaren agurra zainzurien (Asparagus officinalis) emanak borobiltzen du. Eder askoak jaten ari gara oraintxe. Heldu ahosabaiaren erronkari, eta jarri landare batzuk baratzearen bazter batean. Ez dago barazki errazagorik. Eta hogei urtez izango dituzu zainzuri freskoak, neguaren amaiera eta batez ere udaberria gozatzeko. Oraintxe landatzen dira sustrai zarpak. Sustrai horiek landarearen elikagai erreserbak izango dira, eta, urtea joan urtea etorri, eguna luzatzen sentitu bezain pronto eta giroak laguntzen duenean, kimu samurrak sortuko dituzte. Kimu asko hartzeko, eman ongarritik erruz, urtean bitan onena. Badakizu, eman eta hartu. Maiatzaren amaiera arte kimuak moztu eta jan. Hortik atzerakoak utzi hazten, sustraiak janariz bete ditzaten. Hotzarekin horitzean, moztu, eta kimu berrien zain eseri. Maiatzean kimuak mozteari uztean eta adarrak horituta moztean ongarritu.
Zainzuriari kimuak jaten dizkiogun antzera, landare askorenak jan daitezke. Adibidez, lapa-belarrarenak (Arctium lappa). Honek beste izen batzuk ere baditu: lapaitza, amanu, belaun-belar, iraxkor, apo-xatar, karlotx, lapatxa-belar, lapata, lapatin, maite-belar, orkatz-belar eta urre-burusi ere esaten zaio, eta haren fruituak: orkatz, ohoin, lapagarratz eta abar. Horren zurtoin eta hosto berriak oso onak omen dira. Aurten dastatu behar ditut. Gure oiloek larratu edo bazkatzen duten sailetako bat lapa-belarrez josita dago. Oiloek ez dute ukitu ere egiten. Belar ia denak jaten dituzte, asuna (Urtica dioica) eta lapa-belarra dira bazkalekuan nabarmen geratzen direnak, oso-osorik. Asuna bezala egosita jan beharko dugu, hasteko, Erdi Aroan hala jaten omen zuten-eta. Gogoan izan: hosto eta zurtoin berri bigunak. Sator lanetan hasi nahi izanez gero, sustraiak ere jaten zaizkio: berriak gordinik eta zaharrak egosita. Denak dastatu beharko ditugu.
Lapa-belarrak bizi den lurraren ezaugarri asko adierazten ditu. Materia organiko ugariko lurretan hazten da, batez ere landareetatik eratorritako materia organiko oso zaharra dutenetan. Lur horren pHa 5,5 eta 6,5 artekoa izango da maizenik, eta kaltzio, potasio eta magnesiotik ondroso izango du. Horiek onak izan daitezke, baina txarretik ere azaltzen du: aziendak, makinak edo dena delakoak zanpatu eta trinkotutako lurra, lur itoa. Beraz, lapa-belarra asentatua dagoen lurra oro har baratzegintzarako egokia dela esaten ari zaigu, jarduera biologiko biziko lurra dela, onddo, bakterio, zizare eta abarrez ondo jantzia.
Baratze horretan landarea bera ere erabili ahalko dugu: hostoen minda mineralizatzaile ona da oso (ur litroko 100 gramo hosto); sustraiak egositako urak intsektuak uxatzen ditu. Eta, esan bezala, barazki jangarria da, baita sendabelarra ere.
Joan urteko udaberrian idatzi nuen intsusari eskainitako aurreneko artikulua eta orduan iragarri nuen bezala, testu sorta baten aurrenekoa izan zen. Sendabelar honen emana eta jakintza agortzen ez den iturriaren parekoa dela nioen eta uste dut udaberriro artikulu bat idazteko... [+]
Duela hamabi urte pasatxo ezagutu zuten elkar Izaskun Urbaneta Ocejok eta Ainara Baguer Gonzalezek, ingurumen hezkuntzako programa batean lanean ari zirela. Garaian, lurretik hurbilago egoteko gogoa zuten biek, teoriatik praktikara pasa eta proiektu bat martxan jartzekoa... [+]
Amonak sarritan aipatu zidan badela arrain bat, garai batean kostaldeko herrietako sukalde askotan ohikoa zena. Arrain-zopa egiteko bereziki ezaguna omen zen, oso zaporetsua baita labean erreta jateko ere. Beti platerean oroitzen dut, eta beraz, orain gutxira arte oharkabeko... [+]
Lurrari begira jartzea zaila da. Kosta egiten da. Landareekin lan egiten duenak maiz haiek bakarrik ikusten ditu. Etekina, uzta, ekoizpena, mozkina, errebenioa, emana, azken zurienean “porru-hazia” bezalako hitzak dira nagusi lur-langileen hizkuntzan.
Ekosistema askok itzulera gabeko puntuak dituzte, hau da, estresa maila berezi bat pairatuz gero –izan klima aldaketa, kutsadura edo kalte fisiko zuzenarengatik– desagertzen ahal dira, eta ekosistemak haien artean konektatuak izanez gero hurrenez hurren elkar... [+]