Kamamila txarrik ez da
Gaurko artikuluari ekitera noalarik Chamaemelum nobile loretxoari larranbiloa, larramilua, amasabel-belarra edo bitxeleta deitzen diozuenak ere nire gogoan zaudete; zuetako batek idatzi baitit duela ez egun asko Instagrametik “gaur Goizueta aldean kamabillua bildu dut eta nola lehortuko nuke?” esanez.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Oraintxe baitu garaia, uda betean gaudela, sendabelar honek. Loreak aurten atzera samar ote datozen hori irudituta gaude, izan ere egun lehor eta eguzkitsu asko ez ditugu izan. Isurialde atlantikoko hainbat lekutan “Ama Birjinetik Ama Birjinera bildu behar da kamamila” esaten da, hau da, abuztuak 15etik (Jasokundekoa) irailak 9ra (Arantzazukoa), baina abuztu aurretik leku askotan biltzeko moduan izaten dela esan genezake.
Askotan esan izan dugu ez garela tradizioa itsu-itsuan jarraitzearen aldekoak eta esango nizueke eskura daukazuenean biltzeko, gerorako utzi gabe. Zuetako asko oporretan izango zarete ziurrenik eta galdetuko didazue mendiko kamamila horren ordez ezin al den dendakoa, sobretxokoa, hartu. Hartzez denak har daitezke baina ezberdinak dira.
Mendian bil genezakeen Chamaemelum nobile izan edo dendan erositako Matricaria chamomila (Gaztelako kamamila edo alemaniarra) izan aldea dago eta ez mikaztasunean bakarrik. Duela gutxi Irurtzunen bildu nuen astakamamila (Santolina chamaecyparissus) ere beste liga batekoa da, harrituta nauka bere mikaztasun mailak. Hiru hauek banaka hartzeko esango nizueke, hilabetean barietate bat, egunean behin, arratsalde-iluntzean edo otordu baten ondoren. Gero idatzidazue, ea probatu ondoren zer daukazuen kontatzeko.
Izan ere, hori du kamamilak: mikaztasuna, eta hori dela medio lagun gutxi ditu. Ziur naiz irakurle bat baino gehiago dagoela traumatxoarekin umetan gaixo zegoela amak gogoz kontra edanarazten ziolako eta orain infusio bat begien aurrean ikusi ezin duena. Kamamilak ez du errurik ordea, sendabelar gutxi baitira hain eraginkorrak haizeak kanporatzeko, botalarria tratatzeko, behazun xixkua sortzeko, gastritisa eta urdaileko ultzerak baretzeko eta urdaila bera babesteko.
Bisabobol izeneko osagaiari esker gorputzeko uzkurdurak baretzeko gaitasuna du. Liseriketa aparatuko minez gain ugaltze aparatukoak baretu ditzake eta hala hilekoarekin bereziki gomendatzen dugu. Gorputzean metatutako gehiegizko estrogenoa kanporatzeko sendabelarrik eraginkorrenetakoa dela ikusi da berriki; hiru hilabetean jarraian hartzea egokia litzateke. Urduritasunak areagotzen dituen minetarako eta eragiten duen gose faltarentzat ere balio du.
Gatz mineraletan aberatsa da eta flabonoideak, kumarinak, polisakaridoak eta muzilagoa ere baditu. Azuleno eta camazuleno izeneko bi olio esentzial ditu, bereziki eraginkorrak antiinflamatorio gisa. Osagai hauek, gaitasun antiseptikoa, antibiotikoa, antifungikoa, analgesikoa eta sedatzailea ematen diote.
Haurdunaldian eta edoskitzaroan ezin da erabili, umetokiaren uzkurdurak eragiten dituelako. Asterazea familiako sendabelarrei alergia izanez gero, ezin da erabili.
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Dei batek dena alda dezake. Eguna bai, bederen. Hurrengo orduetako martxa, sikiera. Ourensen dagoen lagunak jasotzen du Noainen dagoen Lugoko lagunaren deia. Dei bakar batek ekarri zituen Galizako elkarte bateko zortzi artzain eta ahuntzain bat etxera. Zoragarria izan zen... [+]
Artzain gisa hirugarren kanpaina du aurtengoa Koldo Vicente Eseberrik. Familia Otsagabikoa izan arren, Iruñean bizi izan zen txikitatik, baina abeltzaintzaren munduarekin harreman estua izan du beti. “Osaba artzaina zen, haragitarako ardiak zituen hemen, eta txikitan... [+]
Bada Garde. Urrutira gabe hor dago, urrutieneko mugaren guardan. Umetan ezagutu nuen Garde, ez dut gogoan zenbat urte nituen, baina landatuta geratu zitzaidan han ikusi nuena.-
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Irulegi eta Anhauze artean ditu mahastiak Joanes Haritschelharrek, Amama proiektuaren bultzatzaileak. “Mahastiak ene amarenak ziren, eta bera jubilatu zenean hartu nuen nik etxaldea, 2022an”, azaldu du. Ama mahastizaina eta aita ardi gasnagilea ditu, eta beraz, beti... [+]
Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako... [+]
Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]
Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]