Ilarraren entzumena
Laster urte guztian izango ditugu malko ilar goxoak (Pisum sativum). Oraindik, ordea, negua eta udaberria dira, ia erabat ilar freskoak jateko sasoia; udaberrian jango ditugun azken ilarrak ereiteko garaia orain hasten da. Eta oraintxe jango ditugu urria aldera erein zirenak.
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Gregor Mendelek (1822-1884) “legeak” esaten zaien genetika modernoaren hiru oinarriak frogatzeko saioak ilarrekin egin zituen. Harrezkero, polinizazioaren garrantziaz, hibridazioaz, hazien nahasketa genetikoen muntaz eta truke sexualak dakarren ondorengotzaren eraketaz are gehiago jantzi gara. Animaliok landareak bezalaxe dantzatzen gara genetikan.
Ilarrekin egiten du lan, baita ere, Monica Gagliano biologo eta ikerlari italiarrak. Gagliano itsas ekologiaren arloan aritu zen lehen, eta Australiako Hesi Handiko arrain batzuen ikerketan trebatu zen. Ikerketaren amaieran arrainak hil eta disekzionatu behar zituen. Arrainek ohituta, bere esku artean igeri egiten zuten egunero, baina, azken agurrerako joan zenean, uko egin zioten zirrikituetatik atera eta bera agurtzeari, esku artean zer asmo zuen jakingo balute bezala. Horrek krisi etiko eta profesionala sortu zion Gaglianori. Azterketa amaitu bai, baina zientziaren izenean sekula gehiago ez zuela hilko zin egin zuen. Animalien zientzia utzi eta landareenean murgildu zen. Arrainek sentimendua bazutenaren zantzuak beste bizi-forma batzuetako sentikortasuna aztertzera bultzatu zuen.
Egun, landareen adimen, oroimen, komunikazio eta eman-hartuaren inguruan lan egiten du, Lismoreko Southern Cross Unibertsitatean, Adimen Biologikoko Laborategiko zuzendari. 2012an arto landareek (Zea mays) igortzen zituzten hotsak erakutsi zituen. 2014an argitaratu zuen bere lanik ikonikoena: minberak (Mimosa pudica) ikasteko, oroitzeko eta, ondorioz, egoeretara egokitzeko duen gaitasuna azaldu zuen. Egun, ezagunen egin duen bidea lantzen du: landareek entzun egiten dute. 2017an, ilarrek uraren mugimenduak sortzen duen antzeko hots bat entzuten dutela eta sustraiak harantz luzatzen dituztela frogatu zuen.
Edozein bizidunek, garuna izan edo ez, ikasteko, adimena garatzeko, oroimena eraikitzeko eta abarretarako gaitasuna duela dio. Eta sutsuki defendatzen du zientzia ahalguztidunaren izenean egiten diren ikerketetan bizidun guztiek pertsona bati emango litzaiokeen tratu bera merezi dutela. Zientzia totemiko zurrunetik bezala, xamanekin eta landareekin eman-hartu berezia duen jende askorekin ikasi du. Ondorioz, elkarbide sakona landu du landareekin, eta laborategiko esperimentuetarako diseinuak iradokitzea eta ikerketa-arazoak ebazteko berarekin lankidetzan aritzea eskertzen die.
Liburu mordoxka argitaratua, ikastaro eta hitzaldi ugari egina eta elkarrizketa interesgarri franko emana da dagoenerako. Webgune polita du, monicagagliano.com; azalean hau dio: “Alderrai dabilen guztia ez dago galduta”. Eta, amaieran, musikarekiko eta pinturarekiko bere gogoak azaltzeko Thomas Mooreren esaldi bat dakar: “Arimak sorginkeriara ohiko txangoak egiteko behar absolutua eta ahaztezina du”. Goaztean ba!
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]