Genozidio ahaztuak
Genozidioa zoritxarrez modan dagoen hitza da. Rafael Lemkinek 1946an egin zuen definizioaren arabera, “talde nazional, etniko, arrazazko edo erlijioso bat erabat edo partzialki suntsitzeko asmoz egindako ekintzak” dira genozidioa. Ekintza horiek “taldeko kideak hiltzea, kalte fisiko edo mental larriak eragitea, taldea suntsitzeko helburua zuten bizi-baldintzak ezartzea, jaiotzak eragoztea eta haurrak taldetik kanpo indarrez eramatea” izan daitezke. Garbiketa etnikoa, hau da giza-talde bat bortxaz lurralde batetik kanporatzea, genozidioaren aldaeratzat hartzen da baita ere.
Palestinaren aldeko manifestazioetan “ez da gerra, genozidioa baizik” oihukatzen da, baina sarri genozidioa eta gerra sinonimoak izaten dira. Genozidioak ia beti gerra testuinguruan gertatu izan dira, salbuespenezko egoera belikoetan gertatzen baitira genozidioak ahalbidetzen dituzten gorrotoa, zigorgabetasuna, brutalizazioa eta deshumanizazioa.
Historia garaikidean gehiegitan gertatu izan da. Batzuk aski ezagunak dira eta besteak ahaztu xamarrak. Jakina den bezala, naziek Holokaustoa egin zuten judu, ijito, ezkertiar, homosexual eta elbarrien aurka. Garai bertsuan, Kroaziako ustaxiek serbiarren kontra egin zuten. Ruandan 1994an hutuek milaka tutsi hil zituzten Belgikako aginte kolonialak eragindako gorrotoaren erruz. Indonesian Suharto jeneralak komunistak, ezkertiarrak, txinatar etniakoak eta musulman ez zirenak sarraskitu zituen 1965 eta 1966 artean. Politika kolonialaren ondorioz, milaka etsenplu dago Afrikan, Asian eta Ameriketan. Frankismoak euskal genozidioa egin zuela esaten duenik ere bada, baina sinesgarritasun historiografiko gutxi du teoria horrek.
Aurten, Gazan ez ezik, beste toki batzuetan ere egoera latza pairatzen ari dira. Birmanian, esaterako, gehiengo budistak Rohingya izeneko gutxiengo musulmana kanporatu nahi du, erasoen bidez. Karabakh Garaian, aldiz, 2023ko irailean Azerbaijanek eskualde hori beretu zuenetik 100.000 bat armeniarrek bertatik alde egin behar izan dute. Bertan zeuden etxe eta eraikinak lurrarekin berdindu dituzte eta ohartarazi dute armeniarren ondare historikoa desagertzeko arriskuan egon litekeela; Amaraseko eta Dadivankeko monastegiak esaterako (V. eta IX. mendean daukate jatorria hurrenez hurren).
Ez da armeniar gizajoek sufritu duten lehendabiziko zapalketa. Turkiak armeniarren aurkako genozidioa egin zuen XX. mende hasieran. Estimazio batzuen arabera, 1915 eta 1923 artean 600.000 eta 2 milioi hildako artean eragin zituzten. Kontua da Azerbaijanek Turkiarekin lotura kultural eta historiko estuak dituela. Ondorioz, haren laguntza ekonomiko eta militarra jaso du Karabakh Garaia konkistatzeko; eta dirudienez baita Israelena ere (oh, sorpresa!). Armeniak Errusiaren laguntza espero zuen, baina bakarrik utzi dituzte, eta Mendebaldeak beste alde batera begiratu du.
Zergatik ez ditu gatazka honek Palestinaren aldekoak bezalako mobilizazioak sortu? Ziur aski hainbat faktorek eragin dute: lurraldearen garrantzia geoestrategikoak, komunikabideek jarri dioten arretak, elkartasun sareen sendotasunak eta abar. Egia da, hondamendia askoz ere handiagoa izaten ari dela Palestinan, zifretan behintzat, baina susmoa dut Mendebaldeak elkartasun selektiborako joera duela baita ere.
2025ean 40 urte beteko dira Mikel Zabalza hil zutenetik, eta 47 urte Germán Rodríguez eta Joseba Barandiaran hil zituztenetik. Horiek guztiak Estatuko Segurtasun Indarren biktimak dira, eta Sanfermines78 Gogoan elkarteak Espainiako Gobernuari eskatu dio "Estatuaren... [+]
541. urtean izurriak Bizantziar Inperioa astindu zuen. Historian erregistratutako lehen pandemiatzat jotzen da, eta luzaroan historialariek uste izan dute Afrikako ipar-mendebaldean izan zuela jatorria.
Baina berriki The Journal of Interdisciplinary History aldizkarian... [+]
Anstey (Ingalaterra), 1779. Leicesterren kanpoaldeko herriko ehungintza fabrika batean, ugazabak Ned Ludd izeneko aprendizari errieta eta jipoia eman zizkion, ehungailua gaizki erabiltzen ari omen zelako. Haserre, Luddek mailu bat hartu eta bi makina hondatu... [+]
IRUTXULOKO HITZAk eta Dinamita Tour egitasmoak 36ko gerra Donostian nolakoa izan zen eta hiria beste ikuspegi batetik ezagutzeko ibilaldia antolatu dute elkarlanean, uztailaren 21erako. Elkargunea Bretxako Sarriegi plazako estatua izango da, 19:30ean, eta Amararaino joango dira... [+]
Astelehenean, 40 urte beteko dira Joseba Sarrionandia eta Iñaki Pikabea presoek Martuteneko kartzelatik ihes egitea lortu zutenetik. Egiako pisu batean izan ziren ezkutaturik bi iheslariak, eta oraindik milaka eztarrik abesten dute «kristoren martxa dabil!».
Kurdistanen, Burdin Aroko Kani Koter hilerriaren indusketa lanetan, nazioarteko arkeologo talde batek, beste hainbat objekturen artean, duela 4.700 urteko zeramikazko ontzi bat aurkitu berri du, barruan substantzia beltz bat zuena.
Sustantzia horri kohl deritzo... [+]
Guangzhou (Txina) 1925eko ekainaren 23a. 100.000 herritar inguru bildu ziren atzerriko potentzia inperialisten aurkako martxan. Maiatzaren 30ean britainiarrek hainbat manifestari hil zituzten Shangaiko protestaldi batean. Hildakoekiko elkartasunez Guangzhouko langileek greba... [+]
Altzagatik itsasadarraren parean doan BI-711 errepidearen Jose Luis Goyoaga etorbidearen izena aldatzeko herritarren parte-hartze prozesuaren ondoren, kale horren izen berria Zirgariak etorbidea izango da.
1917tik 1980ra erraketalariak profesionalki aritu ziren munduko frontoi ezagunenetan. “Chiquita de Anoeta”, “Arane”, “Emili”, Albisu, “Amparito”, “Chiquita de Aizarna”, “Asteasu”... Hamaika pilotari... [+]
Unibertsitatera sartzeko azterketa eredu berria estreinatu eta gutxira, datorren ikasturterako azterketa berriz ere “goitik behera” aldatuko dietela eta probak eskakizun maila altua izango duela salatu du EAEko Historiako irakasle talde batek. Azterketa eredua... [+]
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
1978ko sanferminetan gertatutako Poliziaren kargak argitzea, horiei buruzko dokumentuak desklasifikatzea eta gertakarietan hildako German Rodriguez biktima gisa aitortzea eskatzen diote Espainiako Gobernuari Kongresuak onarturiko dokumentuaren bidez.
Reggaetonarekin eta antzekoekin, musika estilo bat ez ezik, Puerto Ricok beste ideia bat zabaldu du mundu osora: turistifikazioaren eta iragan kolonialaren artean dagoen lotura estua. Milioika jarraitzaile dituen Bad Bunny artista da mezu horren bozgorailu. Azken diskoan Jorell... [+]
Espainiako Gobernua osatzen duten PSOEren eta Sumar alderdien arteko koalizioak aurkeztutako lege proposamena onartu dute Kongresuan ostegun goizean, frankismoaren apologia egiten duen edozein erakunde debekatuko edo legez kanpo utziko lukeena
78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.