Genozidio ahaztuak
Genozidioa zoritxarrez modan dagoen hitza da. Rafael Lemkinek 1946an egin zuen definizioaren arabera, “talde nazional, etniko, arrazazko edo erlijioso bat erabat edo partzialki suntsitzeko asmoz egindako ekintzak” dira genozidioa. Ekintza horiek “taldeko kideak hiltzea, kalte fisiko edo mental larriak eragitea, taldea suntsitzeko helburua zuten bizi-baldintzak ezartzea, jaiotzak eragoztea eta haurrak taldetik kanpo indarrez eramatea” izan daitezke. Garbiketa etnikoa, hau da giza-talde bat bortxaz lurralde batetik kanporatzea, genozidioaren aldaeratzat hartzen da baita ere.
Palestinaren aldeko manifestazioetan “ez da gerra, genozidioa baizik” oihukatzen da, baina sarri genozidioa eta gerra sinonimoak izaten dira. Genozidioak ia beti gerra testuinguruan gertatu izan dira, salbuespenezko egoera belikoetan gertatzen baitira genozidioak ahalbidetzen dituzten gorrotoa, zigorgabetasuna, brutalizazioa eta deshumanizazioa.
Historia garaikidean gehiegitan gertatu izan da. Batzuk aski ezagunak dira eta besteak ahaztu xamarrak. Jakina den bezala, naziek Holokaustoa egin zuten judu, ijito, ezkertiar, homosexual eta elbarrien aurka. Garai bertsuan, Kroaziako ustaxiek serbiarren kontra egin zuten. Ruandan 1994an hutuek milaka tutsi hil zituzten Belgikako aginte kolonialak eragindako gorrotoaren erruz. Indonesian Suharto jeneralak komunistak, ezkertiarrak, txinatar etniakoak eta musulman ez zirenak sarraskitu zituen 1965 eta 1966 artean. Politika kolonialaren ondorioz, milaka etsenplu dago Afrikan, Asian eta Ameriketan. Frankismoak euskal genozidioa egin zuela esaten duenik ere bada, baina sinesgarritasun historiografiko gutxi du teoria horrek.
Aurten, Gazan ez ezik, beste toki batzuetan ere egoera latza pairatzen ari dira. Birmanian, esaterako, gehiengo budistak Rohingya izeneko gutxiengo musulmana kanporatu nahi du, erasoen bidez. Karabakh Garaian, aldiz, 2023ko irailean Azerbaijanek eskualde hori beretu zuenetik 100.000 bat armeniarrek bertatik alde egin behar izan dute. Bertan zeuden etxe eta eraikinak lurrarekin berdindu dituzte eta ohartarazi dute armeniarren ondare historikoa desagertzeko arriskuan egon litekeela; Amaraseko eta Dadivankeko monastegiak esaterako (V. eta IX. mendean daukate jatorria hurrenez hurren).
Ez da armeniar gizajoek sufritu duten lehendabiziko zapalketa. Turkiak armeniarren aurkako genozidioa egin zuen XX. mende hasieran. Estimazio batzuen arabera, 1915 eta 1923 artean 600.000 eta 2 milioi hildako artean eragin zituzten. Kontua da Azerbaijanek Turkiarekin lotura kultural eta historiko estuak dituela. Ondorioz, haren laguntza ekonomiko eta militarra jaso du Karabakh Garaia konkistatzeko; eta dirudienez baita Israelena ere (oh, sorpresa!). Armeniak Errusiaren laguntza espero zuen, baina bakarrik utzi dituzte, eta Mendebaldeak beste alde batera begiratu du.
Zergatik ez ditu gatazka honek Palestinaren aldekoak bezalako mobilizazioak sortu? Ziur aski hainbat faktorek eragin dute: lurraldearen garrantzia geoestrategikoak, komunikabideek jarri dioten arretak, elkartasun sareen sendotasunak eta abar. Egia da, hondamendia askoz ere handiagoa izaten ari dela Palestinan, zifretan behintzat, baina susmoa dut Mendebaldeak elkartasun selektiborako joera duela baita ere.
.jpg)
Nafarroako Gobernuan ondare historikoaz arduratzen den erakundea da Vianako Printzea, eta Iruñeko Udala haren zain zegoen birgaitze prozesuarekin aurrera jarraitzeko. Datozen asteetan, beraz, obrarako lehiaketa irekiko da.
Bizkaiko Aldundiak jakitera eman duenez, Gamiz-Fikan aztarnategi bat aurkitu dute, Atxispeko San Pedro ermitaren ingurunea berreskuratzeko interbentzio-programa baten esparruan. Azaldu dutenez, eremu kantauriarrean dokumentatutako lehen hipogeo mistoa da; hau da, ez da kobazulo... [+]
"Oraindik korapiloa askatzeko" dagoela gogoratzeko eta Txiki eta Otaegiren fusilatzeen 50. urteurrena kari, Sortuk bi pankarta handi eskegi ditu Cuelgamuroseko monumentuko arku batetik. 1975ean bertan lurperatu zuten Francisco Franco diktadorearen gorpua, 1936ko gerran... [+]
Ikerlariek ez dute erromanizazio zantzurik atzeman Burdin Aroko kokaleku horretan. Adituen arabera gunea suntsitu gabe abandonatu zutela erakusten dute arrastoek.
Iratzar eta Olaso Dorrea fundazioek antolatu duten erakusketa ibiltaria ezin izango da Zarauzko areto publikoetan ikusi. Udalak argudiatu du errelato "partziala" eta "ideologizatua" eskaintzen duela. EH Bilduren lokalean paratuko dute azkenean.
Zaragozako unibertsitateko ikerlari talde batek Castellets (Mequinensa, Zaragoza) aztarnategian ehortzitako 25 indibiduoren DNA aztertu dute, eta emaitzak Communications Biology aldizkarian argitaratu dituzte.
Brontze Aro amaierako komunitate horren familia egiturei buruzko... [+]
Idatzi duen eleberriko pertsonaia mirestera heldu da Juan Luis Larraza Lakuntza (Etxarri Aranatz, 1950), eta, beharbada, mitifikatu ere egin du. Han eta hemen, eta, oroz gain, Nafarroako Artxibategiko agirietan Luis L(e)izarraga kapitainari buruzko datu bakanak bildu, Pello... [+]
Nagyrev (Austro-hungariar Inperioa), 1911. Zsuzsanna Fazekas emagina hungariar herrixkara iritsi zen. Bere egitekoaz gain, medikuntza, kimika eta beste alor askotako oinarrizko ezagutzak zituenez, eta Nagyreven ez medikurik eta ez apaizik ez zegoenez, berehala eragin handia... [+]
Duela mende erdi frankismo gotorrenak bere aurkako ahotsak isilarazi nahi izan zituen ETAko eta FRAPeko bost militante hiltzen. 1975a zen, eta irailak 27 zituen. Baina alderantzizkoa lortu zuen, eta zenbaitek nahi luketenaren kontrara, askatasunaren aldeko borrokalari gisa... [+]
Vichamako (Peru) aztarnategian, arkeologoek 3.800 urte inguruko estatuatxo berezi bat aurkitu berri dute. Caral zibilizazioaren azken arokoa da, eta bi apo irudikatzen ditu.
Aztarnategi bereko hainbat hormairuditan gosetea, lehortea eta, finean, ingurumen krisiari lotutako... [+]
Londres, 1940ko irailaren 7a. Hegazkin alemaniarrek hiria bonbardatu zuten, Britainiar Uharteen eraso masiboa abiatuta. Edo, bestela esanda, blitz-a hasi zen.1941eko maiatzera arte luzatu zen eta, amaitu zenean, britainiar lehen ministro Winston Churchillek “su artean... [+]
Kosmetiko enpresak azalerako kremaz hornitzen zuen Dachauko kontzentrazio esparrua. Naziek presoekin esperimentuak egiteko erabili zuten krema mota bat, eta 80 eta 90 preso artean hil ziren horren ondorioz. Enpresak ikerketa “independente eta osatua” jarri du martxan.
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori,... [+]
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Arantzaren buruko loreek ez zuten arantzarik, Arantzaren bizitzak, ordea, asko. Emakume izatearekin batera, jaiotzetik batzuk. Besteak gaztetatik eransten joan zitzaizkion, komisarian torturak ezarriak, Burgosko prozesuan eta kartzelan, arantza horiek denak patriarkatuak... [+]