Frankistek deserriratu zituzten emakume eta haurrak omendu dituzte Zumaian, 80. urteurrenean
1937ko neguan frankistek ehunka zibil deserriratu zituzten Gipuzkoan eta Bizkaian, senideren bat Errepublikaren kontrolpeko lurretan izategatik. Zumaia, Ondarroa eta Mutriku izan ziren herririk kaltetuenak. Zumaian omendu zituzten asteburuan.
1936ko kolpearen ondoren, irailean bertan, Gipuzkoako parterik handiena frankisten esku geratu zen. Hurrengo neguan hainbat herritako ia 1.000 zibil euren herria uztera behartu zituzten, gehienak emakumeak eta haurrak. Batzuk ez ziren sekula itzuli, gerora jakin izan denez. Lekeitiora joatera behartu zituzten eta fronteko lerroa oinez zeharkatu zuten. Garai hartako lehendakari Jose Antonio Agirrek zibilen kanporaketak gizatasunaren aurkakoak zirela salatu zuen.
Orain, 80 urte geroago, kanporatutako zibilak omendu dituzte eta erakunde aitortza eskaini diete Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Gipuzkoako zenbait udalek. Monolito bat ere ipini dute hauen omenean. Zumaiak jasandako errepresioaren ondorioz herritar askok “haien bizimodua, elkarbizitza, zoriona eta etorkizuna atzean utzi behar izan zutela” gogorarazi du Oier Korta Zumaiako alkateak eta hauen “kemena” goraipatu du. “Oroimena lantzea gertatutakoa ez errepikatzeko bermerik onena" dela ziurtatu du Markel Olano Ahaldun Nagusiak. Omenaldia eta monolitoa “herriaren memoriaren mugarri fisiko eta materialak” direla adierazi du, “gertakariak ahanzturaren atzaparretatik babestuko dituztenak”.
“Beldurra eguneroko ogia zen”
Jexux Etxabe zumaiarra deserriratutako zibiletako bat izan zen eta Baleike.eus-ekin partekatu ditu egun horietako oroitzapenak. Herritik eraman eta Ondarroan utzi zituztela oroitu du, eta handik Lekeitora oinez heldu zirela: “Lurrean laga gintuzten eta hor konpon, ahal duzuena egin. Kaminoz kamino heldu ginen, bideak eta puskatuta zeuden bonbardaketen eraginez, eta zulo haietan gaizki ibiltzen ginen”. Lekeitiotik Bilbora lekualdatu zituzten, eta han Gernikako bonbardaketaren lekuko izan ziren: “Sekulako triskantza egin zuten, sua behetik gora igotzen zen”. Beldurra “eguneroko ogia” zela adierazi du.
Dena galduta zutela ikusi zutenean, herrira itzultzea erabaki zuten. “Zumaia hutsik zegoen eta beldurra zen nagusi”, gogoratu du. Gernikan bizitakoaz, zein beste pasarte batzuetaz, isiltasuna gorde behar izan zutela kontatu du.
Baleike.eus-en eta Ondarroako Histoaria Zaleak taldearen argazkiak:
.jpg)
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
Maki gerrillari antifrankistek Euskal Herrian ez zuten presentzia bereziki nabarmena izan, baina batzuk pasatu ziren, baita erregimenaren errepresio bortitza pairatu ere. Guardia Zibilak hiru hil zituen Ibaetan 1947an eta bat Zubietan 1948an, ahaztuta badaude ere.
Iazko uztailean, ARGIAren 2.880. zenbakiko orrialdeotan genuen Bego Ariznabarreta Orbea. Bere aitaren gudaritzaz ari zen, eta 1936ko Gerra Zibilean lagun egindako Aking Chan, Xangai brigadista txinatarraz ere mintzatu zitzaigun. Oraindik orain, berriz, Gasteizen hartu ditu... [+]
Gogora Institutuak 1936ko Gerrako biktimen inguruan egindako txostenean "erreketeak, falangistak, Kondor Legioko hegazkinlari alemaniar naziak eta faxista italiarrak" ageri direla salatu du Intxorta 1937 elkarteak, eta izen horiek kentzeko eskatu du. Maria Jesus San Jose... [+]
1936ko Gerran milaka haurrek Euskal Herria utzi behar izan zuten faxisten bonbetatik ihes egiteko. Frantzia, Katalunia, Belgika, Erresuma Batua, Sobietar Batasuna eta Amerikako herrialdeetara joandako horien historia jasotzeko zeregin erraldoiari ekin dio Intxorta 1937... [+]
Ezpatak, labanak, kaskoak, fusilak, pistolak, kanoiak, munizioak, lehergailuak, uniformeak, armadurak, ezkutuak, babesak, zaldunak, hegazkinak eta tankeak. Han eta hemen, bada jende klase bat historia militarrarekin liluratuta dagoena. Gehien-gehienak, historia-zaleak izaten... [+]
Irungo tren geltokian, Aduanaren eraikinaren atzealdean dagoen Pequeña Velocidad pabiloiak zutik jarraituko du, 1936ko gerraosteko giltzapetze-sistema beldurgarriaren lekuko gisa, talde memorialisten borrrokaren ondorioz. Pabiloia frankistek erabili zuten 1936tik 1942ra,... [+]
Donostiako eta Gipuzkoako beste udalerrietako irudiak ikus daitezke unibertsitatearen webgunean.
Hamarkada askotako eskaeraren ostean, Parisko Marceau etorbidearen 11. zenbakian dagoen jauregi historikoa EAJren esku geratu da azkenean. Jeltzaleentzat, balio monetariotik harago, balio sinboliko itzela du eraikin horrek, erbestearekin eta faxismoaren kontrako borrokarekin... [+]
Talde memorialistek deitutako manifestazioa Erorien monumentuan hasiko da 18:00etan eta Gazteluko plazan bukatuko da. Amaierako ekitaldian El Drogas, Gran Ritxarson, Ilargigorri eta La Chula Potrak esku hartuko dute, besteak beste. Gaia orokorrean nola dagoen azaldu dugu... [+]
1937 eta 1940 artean, Eusko Jaurlaritzak bere zerbitzu sozialen bidez, Iparraldeko osasun zentro handiena izango zena zabaldu zuen Bidarten: La Roseraie ospitalea. Helburua zen Hego Euskal Herritik gerraren ondorioz uholdeka zetozen zauritu eta elbarriak artatu eta... [+]
Iruñea, 1939. Urte hasieran, hiriko zezen-plaza kontzentrazio-esparru modura erabili zuten frankistek. 3.000 gerra presorentzako edukiera izan zuen ofizialki; Nafarroan une horretan fronterik ez zegoenez, gerra presotzat baino errepresaliatu politikotzat jo behar dira han... [+]
Nafarroako Fusilatuen Senitartekoen Elkarteak gogor kritikatu du Iruñeko Erorien Monumentuaren inguruan EH Bilduk, Geroa Baik eta PSNek egindako akordioa. "Pedagogia" egiteko toki hobeagoak daudela dio eta interpretazio zentroari Maravillas Lamberto izena... [+]
"Gerraren Oroimena" izeneko ibilbidea osa dezakezue noiznahi Usurbilgo erdigunean.