Ikerketa, hein handi batean, sektore publikoko erakunde eta zerbitzuetan euskaraz hitz egiteko eskubidearen egoeran zentratu da. Izan ere, gaztelania eta euskara koofizialak diren eremuetan, administrazioko esparruetan euskaraz hitz egiteko gabezia handiak daudela  plazaratu du Behatokiak. Ikerketak, beraz, sektore publikoko sei esparru ezberdindu ditu: osasungintza, herrizaingoa, justizia, hezkuntza, administrazio jarduera orokorrak eta udaletxeak. Bestalde, lan munduan, kultura, aisialdi eta kirol arloan eta kontsumo zerbitzuen esparruan euskararen egoera ere aztertu dute.

Osasungintzako arreta-zerbitzuei lotuta izan dira 2018an Behatokiak jaso dituen kexa gehienak. Bestalde, pazienteek jasotzen dituzten informaziorako testu eta oharrak ia beti gazteleraz zein frantsesez daudela salatu dute txostenean. Nafarroan Osasunbidean lana lortzerakoan Nafarroako Gobernuak euskararen balioa gutxitzeko trikimailuak erabili dituela esan du Behatokiak.

Herrizaingo eta segurtasunaren alorrean, kexa gehienak arreta eta inprimakien inguruan dira. Izan ere, erabiltzaile asko kexu dira tramiteren bat egitera joan eta funtzionarioetatik inork ez zekielako euskaraz. Gainera, isunen zein salaketen inprimakiak gazteleraz ematen dituztela salatu dute.

Hezkuntza eta osasungintzarekin lotuta, badira urteak EHUko medikuntza zein odontologiako ikasleak kexu direla haien fakultatean euskarak duen egoeraren inguruan. Izan ere, ikasleek birritan salatu dute ikasgai asko gazteleraz bakarrik eskaintzen dituela unibertsitateak, eta praktikaldien %90 gazteleraz izaten direla. Honen aurrean, urteroko graduazio-ekitaldian protesta egin ohi dute zenbait ikaslek, hizkuntza-eskubideen urraketa hori salatzeko.

Ondorio garbi eta errepikakorrak

Administrazio esparru guztietan hizkuntza eskubide urraketak egunero gertatzen direla salatu du Behatokiak, eta kasu asko legearen arabera ilegalak direla adierazi dute. Adibidez, Espainiako Estatuaren administrazioak euskararekiko duen jarrera Espainiako Konstituzioan bertan jasotzen den ofizialtasun bikoitzaren aurkakoa da.

Nafarroan eremu publikoetan lana lortzeko euskararen balioa sistematikoki gutxitzen dutela esan dute, eta eremu “ez-euskaldunean” erdal hizkuntzak hobeto baloratzen dituzte euskara baino. Iparraldean egoera ere oso larria dela dio txostenak. Frantziako Administrazioak hezkuntza-sistemari traba larriak jarri dizkio 2018an. Ikasleek Baxoa eta Brebeta azterketak euskaraz egiteko izan dituzten arazoak salatu dituzte, baita ikastoletako lanpostuen gutxitzea, Seaskaren eskakizunei muzin egitea…

Gainera, eremu pribatuan Nafarroan eta Iparraldean egoera oso larria dela dio Behatokiak, ez baitago kontsumitzaileen hizkuntza eskubideen inguruko legerik. EAEn, berriz, kontsumitzaileen hizkuntza eskubideak arautzen dituen Legea eta Dekretua badaude, baina askotan errespetatzen ez dela dio txostenak. Gainera, enpresari gehienek euskararekiko duten konpromiso falta euskaraz kontsumitzeko oztopo larria dela dio erakundeak.

Eskubide erreprimitua

Euskal Herrian hizkuntza eskubideak ez bermatzeaz gain, euskal hiztunen aurkako errepresio-formak anitzak dira. Adibidez, 2018ko maiatzean Bizitza Da Handiena astean Ertzaintzaren eta protestarien arteko liskar batean, bertako pertsona batek euskaraz zekien ertzain batekin hitz egin nahi zuela eskatu zuen, eta horren ondoren identifikatu egin zuten. Hortik hilabete batzuetara, Mozal Legeaz zigortu zutela jakinarazi zioten. Afera ez zen hor amaitu, bi ertzainek ARGIAko Lander Arbelaitz kazetaria salatu baitzuten, honek hizkuntza eskubide urraketaz informatu ostean.

 

 

 

 

Txostenak beste hainbat kasu jasotzen ditu, polizia indarrei euskaraz hitz egiteagatik identifikatu edo zigortuak izan diren lagunenak. 2018ko Bilboko Aste Nagusian, adibidez, herritar bati isuna jarri zion Bilboko Udaltzaingoak euskaraz zuzendu ondoren.