Erleen dantza: Naturaren hizkuntza ahaztezina
Lurraren historian espezie askok komunikazio konplexuak garatu dituzte, baina gutxik dute erleen dantzaren pareko kode sofistikatua. Erle langileek elikagai-iturrien kokapena adierazteko erabiltzen duten dantza ez da soilik naturaren mirari bat, baita zientziaren begietatik aztertutako fenomeno harrigarria ere. Gaur egun, komunikazio-sistema hau sakon ulertzea ezinbestekoa da biodibertsitatearen eta elikadura-segurtasunaren etorkizunerako.
Erleen dantzaren zientzia Karl von Frisch biologo austriarraren ikerketekin hasi zen XX. mendearen lehen erdian. Frischek frogatu zuen erleek gorputz-mugimenduen bidez informazioa transmititzen dutela, eta 1973an Nobel Saria jaso zuen aurkikuntzagatik. Bere esperimentuek erakutsi zuten erle langileek “dardara-dantza” (waggle dance) deituriko mugimendua egiten zutela elikagaia aurkitutakoan. Dantza horren bidez, beste erleei esaten diete nora joan behar duten polena edo nektarra biltzera.
Baina nola funtzionatzen du sistema horrek? Erleek gorputza astintzen dute eta 8 formako ibilbide bat marrazten dute. Dantzaren norabideak eguzkiarekiko angelu bat adierazten du, eta astinduaren iraupenak distantzia markatzen du. Esaterako, erle batek 1 segundoz dantza egiten badu, esan nahi du iturria 750 metro ingurura dagoela. Informazio hori jaso ondoren, erlategiko beste erle batzuk abiatzen dira zuzenki iradokitako lekura, eraginkortasun harrigarriarekin.
Frischen aurkikuntzak ez zuen soilik biologiaren ikuspegitik interesa piztu; gaur egun ere, erlezaintzan eta ekologian aplikazio garrantzitsuak ditu. Erleen dantzak frogatzen du intsektu hauek ingurunearekiko duten lotura estua, eta adierazten du habitataren aldaketek, kutsadurak edo klima-aldaketak erleen komunikazioan eragin zuzena izan dezaketela.
Gainera, erleen dantza ulertzea ezinbestekoa da polinizazioaren prozesua optimizatzeko. Erleek nekazaritzan duten funtsezko papera ezaguna da: munduko labore jangarrien %75 inguru polinizatzen dituzte. Horregatik, zientzialariek erleen komunikazio-sistema hobeto ezagutzeko eta haien biziraupena bermatzeko ikerketa berriak egiten jarraitzen dute.
Azken urteotan, teknologia berriak ere aplikatzen ari dira erleen dantzaren ikerketan. Adibidez, adimen artifiziala eta robotika erabiltzen ari dira erleek dantzaren bidez emandako mezuak interpretatzeko eta, etorkizunean, erlategietan aplikatzeko. Zenbait esperimentutan, robot-erleak diseinatu dira, erle errealekin dantzatu eta haien jokaera gidatzeko gai direnak.
Gure mundua gero eta azkarrago aldatzen ari da, eta erleak horren lekuko dira. Beraiek irakatsi digute dantza bidez nola komunikatu, lankidetzan nola aritu eta ingurunea nola errespetatu. Orain, gure esku dago haien mezuari adi egotea eta dantza horrek jarrai dezan bermatzea.
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]
Tarteka bada ere, inoiz ikusiko zenuten hego beltzeko “erle erraldoi” eta potolo bat zuen inguruan hegan. Hala bada, ziur izan intsektuen artean ikusgarrienetako bat ikusi duzuela. Eta ziur izan, baita ere, ez duzuela inongo arriskurik, itxura itzeleko erlastar honek... [+]
Palentziako amama oso emakume soila zen hitzetan. Bazituen zenbait hitz dena adierazteko balio zutenak, tartean bitxo hitza: berba horren baitan kabitzen ziren zomorroa, behia, txakurra... eta batzuetan baita gizakia ere. Bitxoek auzokide latzak dituzte gizakiongan, ez baikara... [+]
Sugea eta eguzkia: pertsona askoren buruan banandu ezinak diren bi hitz. Sugea entzuten dugun aldiro, egun bero eta argi bat irudikatzen dugu. Buruak hala funtzionatzen baitu: asoziazio horiek egiten ditu duen informazioarekin. Eta ez da arraroa, bestalde; izan ere, sugeak... [+]
Aszidiak tunikadun modura ere ezagutzen diren itsas ornogabeak dira. Munduko ozeano guztietan dauden animalia iragazle sesilak dira: bizitzaren zatirik handiena azalera solidoetara –arroka, maskor edo egitura artifizialetara– finkatuta emango dute, ura etengabe... [+]
Adimen artifizialak adimenari berari buruzko eztabaida berpiztu du: zer da adimena, zertan bereizten dira giza adimena eta adimen artifiziala deritzoguna, zer egitura dute oinarrian… Eztabaida horrekin batera, animalien garunen egiturari eta gaitasun kognitiboei buruz... [+]
Joan den igandean, ekainak 15, ugatzari buruzko artikulu interesgarria argitaratu zuen Rosa Canchok El Correo egunkarian. Azken urteotan hegazti sarraskijale adierazgarri honek Araban bizi duen itxaropen onaren egoeraz hitz egiten zen testuan. Arabako Foru Aldundiko Ingurumen... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
Eguzki elkarte ekologistak salatu du Donostiako parkean gertatutakoa. Parkean bizi diren hainbat paumari lumak erauzi dizkiote, odoletan utzita. Beraz, erasoa izan dela ondorioztatu dute eta ez dela hegaztien lumaberritze prozesu naturala izan. Eguzki
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]