Erleen dantza: Naturaren hizkuntza ahaztezina
Lurraren historian espezie askok komunikazio konplexuak garatu dituzte, baina gutxik dute erleen dantzaren pareko kode sofistikatua. Erle langileek elikagai-iturrien kokapena adierazteko erabiltzen duten dantza ez da soilik naturaren mirari bat, baita zientziaren begietatik aztertutako fenomeno harrigarria ere. Gaur egun, komunikazio-sistema hau sakon ulertzea ezinbestekoa da biodibertsitatearen eta elikadura-segurtasunaren etorkizunerako.
Erleen dantzaren zientzia Karl von Frisch biologo austriarraren ikerketekin hasi zen XX. mendearen lehen erdian. Frischek frogatu zuen erleek gorputz-mugimenduen bidez informazioa transmititzen dutela, eta 1973an Nobel Saria jaso zuen aurkikuntzagatik. Bere esperimentuek erakutsi zuten erle langileek “dardara-dantza” (waggle dance) deituriko mugimendua egiten zutela elikagaia aurkitutakoan. Dantza horren bidez, beste erleei esaten diete nora joan behar duten polena edo nektarra biltzera.
Baina nola funtzionatzen du sistema horrek? Erleek gorputza astintzen dute eta 8 formako ibilbide bat marrazten dute. Dantzaren norabideak eguzkiarekiko angelu bat adierazten du, eta astinduaren iraupenak distantzia markatzen du. Esaterako, erle batek 1 segundoz dantza egiten badu, esan nahi du iturria 750 metro ingurura dagoela. Informazio hori jaso ondoren, erlategiko beste erle batzuk abiatzen dira zuzenki iradokitako lekura, eraginkortasun harrigarriarekin.
Frischen aurkikuntzak ez zuen soilik biologiaren ikuspegitik interesa piztu; gaur egun ere, erlezaintzan eta ekologian aplikazio garrantzitsuak ditu. Erleen dantzak frogatzen du intsektu hauek ingurunearekiko duten lotura estua, eta adierazten du habitataren aldaketek, kutsadurak edo klima-aldaketak erleen komunikazioan eragin zuzena izan dezaketela.
Gainera, erleen dantza ulertzea ezinbestekoa da polinizazioaren prozesua optimizatzeko. Erleek nekazaritzan duten funtsezko papera ezaguna da: munduko labore jangarrien %75 inguru polinizatzen dituzte. Horregatik, zientzialariek erleen komunikazio-sistema hobeto ezagutzeko eta haien biziraupena bermatzeko ikerketa berriak egiten jarraitzen dute.
Azken urteotan, teknologia berriak ere aplikatzen ari dira erleen dantzaren ikerketan. Adibidez, adimen artifiziala eta robotika erabiltzen ari dira erleek dantzaren bidez emandako mezuak interpretatzeko eta, etorkizunean, erlategietan aplikatzeko. Zenbait esperimentutan, robot-erleak diseinatu dira, erle errealekin dantzatu eta haien jokaera gidatzeko gai direnak.
Gure mundua gero eta azkarrago aldatzen ari da, eta erleak horren lekuko dira. Beraiek irakatsi digute dantza bidez nola komunikatu, lankidetzan nola aritu eta ingurunea nola errespetatu. Orain, gure esku dago haien mezuari adi egotea eta dantza horrek jarrai dezan bermatzea.
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Gorputzeko ezkatak kolore berde bizikoak ditu; biziak eta deigarriak. Eta horiekin nahasten dira, sare bat osatuko balute bezala, orban beltzak, bizkar osoan zehar. Gizakiaren begietara gardatxoa gardatxo egiten duena, ordea, saihetsean aurkituko dugu. Bertan, lerrokatuta,... [+]
Haurtzaroan, lursailen batean, parkeren batean edo baserri giroko lurretan sarritan izaten genituen “txitxareak” eskuartean… Jolas guneak gero eta artifizialagoak diren garai hauetan ordea, zaila da hiri nahiz herri-guneetan halakoak topatzea. Baina itsasoko... [+]
Kaxalotea edo zeroia (Physeter macrocephalus) munduko horzdun zetazeo handiena da, eta baita munduko horzdun animalia handiena ere. Beheko barailan soilik ikusten zaizkio hortzak, baina bakoitzak kilo bateko pisua izan dezake. Izatez, ez dago oso argi zertarako erabiltzen dituen... [+]
Gure hondartzak marrazoz beterik daude. Igerilariak lasai egon, kostaldean 100-200 metroko sakoneran ditugun hondartza zabalez ari bainaiz. Bertan bizi da Atlantikoko marrazo ugariena eta txikiena.
Lagun asko dut. Ezagutzen ditudanetatik hegalari jendea da mordoxka bat. Duela hiru bat urte, horietako baten bisita izan nuen; ez dut gogoan nor zen. Antxeta mokogorria izan zitekeen, edo zozo eme bat, edo saldo handietan ibiltzen diren arabazozo pikart horietakoren bat, edo... [+]
Automatizazioaren eta abereen inguruan kuxkuxeatzen ari nintzela, ukuilu automatizatuen informazioa hasi naiz eskuratzen. Nire idazmahaiaren erosotasunetik idazten, gizakion kontsumorako modu masiboan esplotatzen ditugun abereen bizitzak nahiko penagarriak direla iruditzen zait,... [+]
Anbotoko Mari ezagutzen dugu askok, Aralarko dama, Aketegiko dama eta beste izen ugariz ere ezaguna dena. Amalur izaki gorputza hartua da Mari, gure jainkosa, euskaldunon artean ezaguna. Soineko apainez jantzitako andere bezala aurkezten da herri askotan. Baina nor ote da Mari... [+]
Gaur aurkezten dugun intsektuaren izen zientifikoak, besteak beste, bi gauza azaltzen dizkigu: alde batetik, gorria dela (ez erabat) eta ez duela hegorik. Okerrak ez dira biak ala biak, baina gorria ez da bere kolorazio bakarra, eta hegoak ere izan baditu, baina beraien tamaina... [+]
Sugea entzun eta leku lehor bat etorriko zaio burura askori, narrastiek beroa behar dutela ondo barneratua baitu gizakiak. Suge guztiak ez dira berdinak, ordea; denek ez dituzte baldintza berak gustuko, eta horri esker dago, besteak beste, dagoen dibertsitatea. Bakoitzak bere... [+]
Itsasoan badira landareen itxura izan arren animalia harrapari diren izaki eder batzuk: anemonak. Kantauri itsasoan hainbat anemona espezie ditugun arren, bada bat, guztien artean bereziki erraz atzemateko aukera eskaintzen diguna: itsas-tomatea.
Zer esango zenioke Palestinako aktibista bati aurrez aurre izango bazenu? Ni mutu geratu nintzen Iman Hammouri nire herrian bertan aurkeztu zidatenean. Eskerrak andre nagusi bat gerturatu zitzaigula eta solaskide roletik itzultzailearenera pasa nintzela.
Palestinako Popular... [+]
Ugaztunei eskainitako azken artikuluaren amaierako hitzak hurrengo animalia aurkezteko aitzakia paregabea dira. Bertan esaten genuen muturluzeak erreka “garbi eta txukunak” behar dituela, kutsadurarik gabeak baina elementu natural anitzekin. Animalia txiki horren... [+]