Ereiaroan izarren nekazaritza eta izar-ihintza
1966an Andima Ibiñagabeitia Idoiaga handiak Unai eta Alor-kantak itzulpena argitaratu zuen (Bucolicon liber eta Georgicon libri), Virgilio (K.a. 70-19) latindar poeta ospetsuenetarikoaren idazlanak osorik bilduz. Izugarrizko saioa egin zuen itzultzaileak kultura klasikoa euskarara ekarri eta euskara klasikoen mailara jasotzen. Era berean ekarri zizkigun Lukrezioren Izadiaz (De rerum natura), Ovidiusen Maita-bidea (Ars amandi) eta Katuloren poemak, besteak beste. Zientzia-gaiak ere itzuli omen zituen, zehaztasun nabarmenez agi danean; horietako batzuk argitaratu gabe daude oraindik, Lazkaoko beneditarren komentuan. Hara hurbildu beharko dugu…
Virgilio medikuntza eta naturaren gaineko zientziak ikasi zituen poeta zen. Alor-kantak-en nekazaritzari buruzko informazio ugari biltzen du. Begira hark esaten zuena nola itzuli zuen filosofia, teologia eta zuzenbide kanonikoa ikasi zituen Andimak: “Izarrak ikertu behar dira haiek erakusten baidituzte erein-aroak”. Postura eder bat jokatuko nuke Andimak horren berri bazuela, bere Elantxobeko jaiotetxean eta ikasten eta irakasten hara eta hona ibili zen komentu ugaritako baratzeetan entzunda. Izarrek erakusten dizkigute erein-aroak, eta batek esan dezake baita gainontzeko lanenak ere. Hori da, gutxi gorabehera, gaur egun nekazaritza biodinamikoa esaten zaiona. Baina kontuz hori aipatu, apika unibertsitateko doktoreren bat aztoratuko zaizu-eta.
Erein-aroak bi ditu gure egutegiak, azaroa eta ekaina. Bietan gure elikaduraren oinarrizko jakiak izan ditugun landareak ereiten dira: azaroan ekialdetik, Virgilioren lurraldetik barrena, ekarri genituen laboreak, tartean ogia edo garia (Triticum aestivum), eta ekainean mendebaldetik, Andima erbesteratuta hil zen ingurutik, ekarritako artoa (Zea mays), babarruna (Phaseolus vulgaris) eta kuia (Cucurbita pepo).
Azken hirukote hori ereiteko sasoia orain da, erein-aro, erinzaro, ereitaldi, erein-garai, ereingiro eta ereiaro. Ereiaro esaten zaio ekainari, baita ere ereilero, bagila, arramaiatza, udaila, errearoa, jorraila, maiatza berria, orril-berria, erremaiatza, garagarrila eta garagartzaroa; azaroko erein-aroan ereindako garagarra (Hordeum distichon) heltzen den aroa delako. Gero etorriko da garila, uztaila, garia heltzen den aroa. Eta uztaila, uzta nagusiaren hilaren izena darama, ogia orduan biltzen delako.
Garagar, gari eta abarreko laboreak larrainean jo edo eultzitzen dira; udako lana, negua goserik gabe igarotzeko. Honela dio Virgiliok: “Gauza asko hobeto egiten da gau hotzean edo goizeko izarrak soroak eguzki berriarekin zipriztintzen dituenean. Gauez uztondo ahulak eta pentze lehorrak hobeto mozten dira; gauez ez da inoiz izar-ihintzarik falta. (…) Udaren indarrean gari gorrizta biltzen da, eta orduan ere larrainak uzta beltzarana eultzitzen du. Biluzik goldatzen du, eta biluzik ereiten du. Neguak nekazaria nagiarazten du. Hotzaren zorroztasunean izaten da baserritarrek bildutakoaz gozatzen dutenean eta jai alaietara elkar gonbidatzen dutenean; negu distiratsuak ematen du hori, zainketak urruntzen dituena”.
Erein haziak eta gozatu urteko egun luzeenetan.
Loratu da. Kostata baina loratu da, bai, arkakaratsa (Rosa spp.). Lore arin, mehe, hegalari itxurakoa da, arrosa bat da eta lorea ere arrosakara eta zuriaren arteko kolorea du. Urtero loratzen da lurrin fina zabalduz. Lore horiek destilatu egiten dira, ia erabat kosmetikan eta... [+]
Duela egun batzuk Zeraingo mendietan nenbilela, gorpu bat topatu nuen bidearen erdian. Lehen aldia zen halakorik ikusten nuela, eta kosta zitzaidan identifikatzea. Bere tamaina txikia ikusita, kume bat izan behar zuela pentsatu nuen; baina oker nenbilen. Munduko ugaztun... [+]
David de Blasek abiatutako proiektua da Azpigorri Ahuntz Txorizoak, eta izenak argi uzten duenez, azpigorri arrazako ahuntzekin ari da lanean. “Urteetan industrian aritu nintzen lanean, baina pandemia garaian artzain eskolara joan nintzen, eta ikasketak amaitutakoan... [+]
San Roman auzoko jaietan bost neska adingaberi ukituak egiteagatik 18 urteko mutil bat atxilotu zuen Ertzaintzak Muxikan (Bizkaia). Udalak eta herriko Mugimendu Feministak elkarretaratzea deitu dute asteartean 20:30erako.
Ipurdia belztu egiten zaio. Tomate (Solanum lycopersicum) alea sano-sano ikusten da, landarean zintzilik, goitik behera begiratzen baitiogu. Buruz behera edo hankaz gora jarriz gero ipurdia beltz-beltz azalduko du. Ipurdian txanpon baten antzeko beltzune borobila, oso beltza eta... [+]
Hamabost urte baino gehiago daramatza martxan Bizkaiko Kimuak ernamuinduen proiektuak, baina hasierako bultzatzaileak erretiratu dira eta erreleboa hartu berri dute Mikel Landa Luzarragak eta Asier Iñigo Oraindik. Ernamuindutako kimu freskoak ekoizten dituzte batik bat,... [+]
Lurreko bi heren baino gehiago ura da; ur horretatik %96, ozeanoetako ur gazia. Eguzki izpiak ozeanoetako lehen 200 metroko sakonerara heltzen dira, eta bertan bizi dira munduko arrantza industriak ustiatzen dituen espezie ia guztiak. Aitzitik, zientziak gehiago erreparatu izan... [+]
Askorentzat uda soinuaren egilea da hegazti hori eta, seguruenik, hau dela eta mila izen ditu Euskal Herrian. Hauetako batzuek bere ‘txrriiii-txrrriiii-txrriii’ kantu deigarriari egiten diote erreferentzia: txirritxori, zirringilo, irrigo edo kirrilo, adibidez. Beste... [+]
Ekoizleen eta kontsumitzaileen arteko zuzeneko harremanak sustatzeko asmoz azoka berria jarri du martxan Iruñeko Udalak, INTIA-Reyno Gourmetekin, Nafarroako Nekazal Produkzio Ekologikoaren Kontseiluarekin (NNPEK), Elikagai Artisauen Elkartearekin eta Bizilurrekin... [+]
Natura aspaldi deuseztatu genuen. Hori da gure kultura, natura deuseztatzea. Oinarrian, nekazaritzaren kultura, goldearen kultura, kultibatzea, berezko natura deuseztatzea da. Guk nahi ditugun mozkinak eta etekinak jezteko moduko “natura” dugu gurean.
Herri libre bat, Euskal Herriak erabaki lelopean, parte hartzera eta kaleak ikurrinaz betetzera dei egin du herri mugimenduak.
BiziLagunEkin desazkunde turistikoaren aldeko Donostiako plataformak ekainaren 15erako deitu du manifestazioa, Europa Hegoaldeko beste hainbat hiritako eragileek bezala. Turistifikazioa salatu eta hiri eredu alternatiboa aldarrikatuko dute.
Umetan aitarekin ikasi zuen Unai Zabala Zubelzu txaramarrak hurritz makilak egiten. “Perretxikotara joaten ginen bezala, makilak egitera ere ateratzen ginela gogoratzen dut, hamar bat urte nituela edo hasi izan nintzen”, dio. Urteekin, aitak jarduna utzi zuen, baina... [+]