Calvo eta Valdés, biak zeuden eldarnioekin eta agerraldi psikotikoaren menpe heriotzaren unean. Valdések, auzokideen esanetan, izututa zegoen bera tirokatu nahi zuen jendea ikusten zuelako. Calvok, ertzainaren esanetan (beren deklarazioak, gezurrez, hutsunez eta kontraesanez josita zeudela ahaztu gabe), norbait jarraika zuela uste zuen, koherentziarik gabe hitz egiten zuen edo portaera arraroa agertu zuen. Hala eta guztiz ere, Astigarragan zein Arkautiko komisarian, 1993an zein 2024an, ertzainek baloratu zuten buruko osasun arazo nabariak dituen eta beldurrak jota dagoen herritar baten arazoa Poliziari eta soilik Poliziari dagokiola; eta ez osasun profesionalei, segurtasun polizialaren ikuspuntutik heldu behar zaiola. Astigarragan, ertzainek tokitik kanporatu zituzten ordura arte Valdés lasai mantentzen jakin zuten udaltzainak eta bizilagun erizaina, eta ez ziren zain egon bidean zen anbulantziako osasun profesionalak. Arkautin, ziegan preso mantendu zuten Calvo eta ez zuten inongo azterketa medikurik eskatu.

Calvo eta Valdés, biak “artatu” zituen Ertzaintzak lekukorik gabe. Calvo, ziegan bakartuta (komisarian bertan zegoen medikuari ere ez zioten eskatu oinarrizko azterketa psikologikoa egiteko). Váldes eskailburuan izan dute ertzainek, udaltzainen eta bizilagunen bistatik kanpo, eta geroago heldu zen bikotekideari ere ez diote utzi hura ikusten.

Calvo eta Valdés, biak zeuden fisikoki ondo Ertzaintzak bere zaintzapean hartu aurretik, eta bien gorpuek zituzten biolentzia arrasto nabarmenak hiltzean. Calvok zauriak, ubelduak eta dozenaka borrakada arrasto zituen gorputz osoan, gas negar eragilea zerion ahotik, edo barrabilak erabat handituak zituen. Valdesen gorpua ere ubeldurez eta kolpez lepo ikusten da argazkietan, sudurra eta hiru saihets ditu apurtuta, Berriak kontsultatutako adituen arabera, Taser pistolenak izan daitezkeen markak ere agerian dira. Hala ere, ertzainen esanetan, poliziek Calvorekin zein Valdésekin egin zuten gauza bakarra izan zen haiek immobilizatzea, eskuak eta hankak lotuz.

Calvo eta Valdés, biak hil ziren Ertzaintzaren zaintzapean zeudela, baina biekin saiatu dira hori ezkutatzen edo desitxuratzen. Arkautitik anbulantzia eskatu zuten Calvo larrialdietara eraman zezaten, ustez biziberritzen saiatzeko. ARGIAk egun hartan komisarian lanean zegoen medikuarekin hitz egitea lortu zuen 30 urteren ostean, ez zuen adierazpenik egin nahi izan oraindik ere “trauma” zuela azalduta, baina gauza bakarra adierazi zuen: anbulantzia heldu zenerako Calvo hila zegoela. Ertzaintzaren arabera Valdés ere anbulantzian hil da, baina bere bizilagun eta erizainak adierazi du anbulantziako langileei entzun diela ataritik atera aurretik esaten pultsurik ez zuela, eta autopsiaren aurretiazko txostenak dio Astigarragatik hilotz irten dela.

Calvo eta Valdes, bien heriotzen aurrean gardentasunik gabe jokatu du Segurtasun Sailak. Calvoren heriotza azaltzeko bertsioa aldatzen joan zen Juan Mari Atutxak gidatutako saila, hedabideek aurrekoen gezurrak agerian utzi ahala. Valdésen heriotzaren eta barne ikerketaren berri ere ez du eman Erkorekarenak, Segurtasun Sailak egunero garrantzi gutxiagoko konturekin hainbat prentsa-ohar argitaratzen baditu ere.

Calvo eta Valdés, antza bi kasuetan egongo da heriotzak argitzeko epaiketa. Calvoren kasuan, kondenatutako polizietatik batek ere ez zuen espetxea zapaldu, ez lanposturik galdu (teknikoki, posible litzateke iragan otsaileko Astigarragako operazioan parte hartu zuten ertzainen artean Calvoren heriotzagatik kondenatutakoren bat egotea). Valdésen hurbilekoek salaketa aurkeztu dute epaitegian. Epaiketara heltzekotan, eta aurrekariak ikusita, harrigarria litzateke Calvo kasuan gertatutakoren antzekoa ez gertatzea.

Calvo eta Valdés, kointzidentzia asko, baina ezberdintasunak ere handiak. Calvori zenbait delitu leporatu zizkioten, polizien esanetan bortizki saiatu zen ihes egiten, eta atxilotuta zegoen; Valdések berak eskatu zuen Poliziaren laguntza, inork ez dio deliturik leporatu, ez zegoen atxilo, eta ertzainak heltzean lasai zegoen. Calvo hil zuten garaian gizarte gatazka odoltsua zen Euskal Herriko kaleetan eta Ertzaintza horren parte zen; Valdés hil denerako 13 urte dira ETAren borroka armatua desagertu zela, egiturazko biolentzia antolatu bakarra orduz geroztik askotariko poliziena da. Hala eta guztiz ere, Calvo eta Valdés, biekin antzera jokatu du Ertzaintzak. 30 urte eta gero ia dena aldatu da asko, baina ez Ertzaintza.

Juan Calvo eta Eneko Valdés, biak zeuden Ertzaintzaren zaintzapean.

Juan Calvo eta Eneko Valdés, biak daude hilak.