Arte obra baten azken ukitua
Testu hau bi urte berandu heldu da, baina mozkor-kalakak halakoak dira. Sorpresa harrigarri bat gertatu zen San Fermin Txikitotan: Maite Ciganda Azcarate ezagutu nuen, arte-zaharberritzailea eta lagun baten laguna. Gau hartan kontatu zidan konpontzen aritu zela 1972ko Iruñeko Arte Topaketa famatuetan ikusgai izan ziren bi figura.
Diktadura betean, erregimenak normalean ekitaldi publiko guztiak estuki kontrolatzen zituen, baina kasu hartan askatasun artistikoari traba gehiegirik ez jartzea erabaki zuten. Izan ere, topaketa haiek Huarte familia oligarkikoak finantzatu zituen. Abangoardiako arteari bultzada emanda, bere burua zuritu nahi izan zuten; kolore pixka bat grisean.
Ezaguna da topaketa horietan izan ziren gora-beherak: zentsura, artisten arteko ika-mikak, boikotak, obra hondatuak eta baita indarkeria-ekintzak ere. ETA V.ak aste hartan Iruñean bi lehergailu jarri zituen, horietako bat San Jurjoren omenezko monumentuan. Baina ez nuen ezagutzen Valentziako Equipo Cronica kolektiboak egindako obrarekin gertatutakoa. Rafael Solbesek eta Manuel Valdesek harri-kartoizko 100 figura inguru egin zituzten, tamaina naturalean Brigada Politiko Sozialeko polizia sekretuak irudikatzen zituztenak; gabardina gris, betaurreko ilun eta faxisten estiloko bibote eta guzti. Figura horiek hainbat ekitaldi eta happening-etan jarri zituzten, topaketetan zegoen sasi-askatasun zelatatua eta errepresioa salatzeko. Espectador de espectadores izenburua jarri zioten, hau da, ikusleen ikusle.
Eta orduan, performance espontaneoa hasi zen. Labrit pilotalekuan izaten ari zen kontzertu batean, ikusleak panpinekin jolasten hasi ziren: handik hara mugitzen, hondatzen, apurtzen eta lapurtzen. Figura horietako gutxi batzuk baino ez ziren salbatu. Batzuek etxe partikularretan bukatu zuten eta beste batzuek auskalo non. Ale batzuk han-hemenka sakabanaturik daude: Madrilgo Reina Sofia Museoan, Bilboko Arte Ederren Museoan, Nafarroako Gobernuaren esku… Orain dela bi urte, topaketen urteurrenaren harira, Iruñeko Udalak beste bi figura berreskuratu zituen, bata partikular bati erosita eta bestea maileguan. Ciganda arduratu zen horiek zaharberritzeaz. Kontua da, zaharberritzean ez zituela kolpeek utzitako arrasto guziak ezabatu. Arrasto horiek garaiko giro sozialaren isla baitira. Kolpe horien aztarnak ere ondarea dira, eta beraz, obra beraren parte. Orduan “¡Cuerpos represivos, disolución!” esaten zen; eta egun 1312 edo M.G.G.D.P.
Epilogoa: Topaketak gertatu eta sei hilabetera, 1973ko urtarrilean, Huarteren jabegoko zen Torfinasa lantegian greba egin zuten. Greba hartan, ETA V.ak berriz ere esku-hartu zuen. Langileen eskaerak bete zitzan behartzeko, Felipe Huarte jauna bahitu zuen. Langile mugimenduko alderdiek eta erakundeek (CCOO, ORT, MCE, LCR-ETA VI, …) ETAren esku-hartzea kritikatu zuten, esanez, indarkeria indibidualista eta burges-txikiak ezin zuela proletariotza antolatuaren masa-borrokarik ordezkatu. Huartetarrek langileen eskaerak sinatu zituzten, eta erreskatea ordaindu eta gero, enpresaburua libre geratu zen. Baina ondoko urteetan ez zitzaien abangoardiazko arteen mezenasena egiteko aldarterik geratu, eta arte topaketak ez ziren errepikatu.
Euskal Herrian auzo borrokalaririk bada, hori Txantrea da zalantzarik gabe. Herritarrek euren eskuz eraikia (literalki), auzoa defendatzen ikasi dute kalez kale, izan poliziarengandik, izan agintarien utzikeriatik, izan ugazaben diru-gosetik. Baina auzoa hori baino gehiago da,... [+]
Aurten Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urteko beteko direnean, Alonsok adierazi du ETAko bi kideek ez zutela nahi Franco osteko gizarte demokratiko bat: "Diktaduraren aurka borrokatzen ziren, baina diktadurak erabilitako tresna berberekin".
Ezagutu dezakezu Euskal Herria gure txoko eder eta famatuenak bisitatuta, Instagramerako edo postal baterako argazkiak aterata zure buruari, kostaldeko paisaietan edo monumentu bisitatuenetan irri eginez. Baina ez duzu Euskal Herria guztiz ezagutuko. Horretarako, hobe zenuke... [+]
Txiki eta Otaegiren fusilamenduen 50. urteurrenaren harira jarritako olana kendu du Zarauzko Udalak. Sortuk salatu du udalak, EAJ eta PSE-EEk osatuta, "zaborra izango balitz bezala" tratatu zuela olana. Zenbait herritarrek berreskuratu eta Azken Portuko plazan ireki dute.
Gorpuzkiak aurkitu eta lurpetik atera ahal izateko ezinbestekoa izan da Gesalaz Muniango bi bizilagunen testigantza: Lucio eta Domingo Zabalza anaiek adierazi zuten, haur zirela, hainbat pertsona lurperatu zituztela leku horretan Guesalazko haranean, herri horretako... [+]
Donostiako hirigunetik Urumeak banandua, nekazaritza eremu zabala zen Egia: Nabarrizene, Txurkoene, Mikelaene, Polloene... 70 baserri baino gehiago zeudela uste da. Trenbidearen etorrerak beste destino petral bat ekarri zien lur horiei, ordea: zerbitzuetarako eta... [+]
Urtemugak hausnarketarako parada izaten dira. Atzera begira jarri, egindako bideari begiratu eta, oraina ulertuta, geroa pentsatzeko. 2025 honetan, urtemuga biribila bete dugu: Gipuzkoa izenaren idatzizko lehen aipamenetik mila urte bete dira, eta aukera ezin hobea iruditu zaigu... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Historia garaikideko basakeriarik handienetakoak dira Hiroshimaren eta Nagasakiren bonbardaketak. 1945eko abuztuan, hiru eguneko epean, bi bonba atomiko jaurti zituzten lehen aldiz historian eta bi hiritako biztanleak modu indiskriminatuan hil zituzten. 1945aren amaierarako,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Joan den astelehenean, Paris inguruko Bougival herrian izenpetu zen "oinarrizko akordioa", Kanakiaren etorkizun politikoari buruzko dokumentu garrantzitsua. Testuinguru honetan, Kanakiako Nazio Askapenerako Fronte Sozialistak bere lehen adierazpen ofiziala plazaratu... [+]
Bide parlamentarioa egin beharko du orain. Lege testu honen arabera, 30 urteko epea ezarriko dute sekretuak desklasifikatzeko, eta 45 urtekoa "goi mailako" sekretuendako. Bakoitza hamabost urtez luza daiteke.
Martxoaren 25ean Arabako Foru Aldundiak (AFA) eta Eusko Jaurlaritzak (EJ) prentsa-ohar bat atera zuten, hedabideetan nahiko zalaparta eragin zuena, Gobierno Vasco remite a la Ertzaintza dos piezas cerámicas del yacimiento de “Las Ermitas” por ver indicios de... [+]