Akainak uxatzen dituzten loreak
Akainek gustuko dute gure lagun baten larrua. Ia mendira joaten denero, akainez josita etxeratzen da, eta egunetako lana izaten du haiek topatu eta garbitzea; berrogeitik gora ere etxeratu izan ditu.
Geurean akaina ez da herenegun bazkalondoko kontua. Oso ezaguna dugu, begira zenbat izen topatu ditudan, eta besterik ere izango du: akain, bakasta, kapar, akenzore, zigar, lakasta, akein, lakain, bakasta txipi, lakats, artapo, kapasta, kaskurri, lapar eta itain.
Etxea mendian eta mendia etxe baduzu, akainez inguratuta bizitzea gerta dakizuke. Urrutira gabe dituzun abereek eta animaliek, ardiak, katuak, behiak, txakurrak eta abarrek guk bezalaxe akainak izan ditzakete apopilo; eta erasoa larria izan daiteke: zenbait akainek Lyme-ren gaitz ikaragarria kutsa dezake ausiki egiten duenean.
Etxean etxekoak behintzat babesteko aukera badugu. Akainak uxatzen dituzten landareak jarri etxe inguruan: baratzean, balkoian, lorategian, terrazan, leiho koskan, bide aldamenean... Hedatuko dituzten lurrinak guretzako atseginak dira, baina akainek gorroto dituzte. Usainagatik jarriko ditugu batzuk, jangarriak direlako beste batzuk eta beste batzuk ederrak direlako.
Txortaloak (Mentha pulegium) akainak bezala eltxo eta euliak ere uxatzen ditu; era berean oso polita da, bere lore ubelekin eta bere egoskin ezaguna oso gozoa da. Salbia sendakaria (Salvia officinalis) intsektu odolzaleen amesgaiztoa da, akainak eta arkakusoak uxatzen ditu. Sendabelarra ere bada; hostaje argi iletsu eta lore lilaxkekin, ederra ikusteko; sukalderako ere belar egokia eta usainez jantzia, bi hankako batzuek maite ez badute ere. Asentsio-belarrak (Artemisia absinthium) osagai ezatseginak eta usain mina ditu, uxatzaile aparta da; handia egiten da, kolore gris argia du eta lore laruak. Bortusaia (Ruta graveolens) askoren etsaia da: akainena, baina baita arkakuso, euli, kakalardo, bare eta abarrena ere. Onddoen eta mikrobioen aurkako ezaugarriak ditu. Hostaje urdinska-metalkara du, eta lore hori ttikiak ematen ditu. Indiako krabelinaren edo tagetearen (Tagetes patula) hostajearen usain ahulak eta sustraiek lurpeko nematodoa, euli zuria eta noski, akaina aldenduko dituzte. Lore dotorea du eta erraz hazten da. Ezkaia (Thymus comunnis) betirako lagun beharko genuke: akainak uxatzeaz gain usain ederra du, loraldi ttiki politta eta sukalderako bidelagun aparta da. Albahaka edo brasila (Ocinum basilicum) ezaguna da bere lurrinagatik. Egun erdia baino gehiago eguzkitan badago ederki aienatuko du makina bat intsektu. Baratzetik sukalderako bidea azkar egiten duen horietakoa, lore ttiki eta politta du. Urtero berritu behar da, baina merezi du. Larranbiloak edo kamamilak (Matricaria chamomila) duen usaina ere ez dute maite akainek eta abarrek. Guretzako gustagarria da, bistarako bezala ahosabairako. Usain geranioak (Pelargonium graveolens) izenari ohore eginez lurrin nabarmena du eta guretzat gozoa dena akainentzat okaztagarria da. Erromeroa ere (Rosmarinus officinalis) baratzea jantzi, intsektuak eta zenbait lagun usainarekin uxa eta platerekoa gozatuz amaitzeko adiskidea da. Urreliliak edo krisantemoak (Chrysanthemum spp.) piretrina deituriko osagaia du: intsektizida natural indartsua da eta akainak eta abar berarengandik ederki begiratzen dira.
Akainak haizatu, ingurua lurrindu eta jantzi eta ahosabaia gozatu, zer gehiago behar dugu?
Haziak nola egin azaltzen duen jakintza praktikoa eta hazietan datzan ikuspegi politikoa. Biak uztartu dituzte Haziak liburuan Miguel Arribas Kelo-k eta Marc Badal-ek. Hamaika auzi baitaude jokoan hazi bakoitzean: biodibertsitatea vs estandarizazioa, autonomia vs menpekotasun... [+]
Liburuaren lehen aurkezpena irailaren 20an izango da, ostiralarekin, 18:30ean Azpeitiko Elikagunean. Bertan izango dira Miguel Arribas Kelo eta Marc Badal egileak, Markel Lizasoain itzultzailea, Maitane Gartziandia diseinatzailea eta Dani Blanco argazkilaria. Egileen azalpenak... [+]
Nekazaritzarekin harreman estua izan du betidanik Barazki Bizidunak proiektuko Iñaki Garcia Grijalbo Mapik. Bizitzaren paradoxak, gaur egun saltoki handi baten aparkalekua den lursailean zuten baratzea garai batean etxekoek Donostiako Intxaurrondo auzoan... [+]
Amarengandik hurbil bizitzea gustatzen zaie. Ez dira urrutira joango santio-belarraren (Jacobaea vulgaris) haziak, eta haiengandik jaiotako landareak, familia osoa, amaren eta amonaren aldamenean hazi eta biziko dira. Familia tzarra, izan ere landare bakoitzak sasoi batean... [+]
Hegazti buruhandia dugu hau, baina ez egoskorra delako, baizik eta fisikoki buru handia duelako. Horregatik da ezaguna hegazti hau, euskaraz erabiltzen diren izen askok bere begi eta buru handiari egiten diote erreferentzia: buruhandi, txorihandi, begihandi, ahohandi…... [+]
"Kaixo Garbiñe! Asko gustatzen zait egiten duzuna. Ugalkortasunarentzat sendabelar baten bila ari naiz baina zure liburuan ez dut aurkitu. Bizi naizen lekuan inork ez daki horri buruz”. Mezu hori jaso nuen hilabete dela Instagrameko pribatutik eta eragin... [+]
Nafarroako Hazialdekoren, Ipar Euskal Herriko Biharko Lurraren Elkartearen (BLE) eta Gipuzkoako Biolurren arteko elkarlanetik sortu berri da HoBBea, mugaz gaindiko proiektua. “Garien bueltan bagenuen aspalditik harremana gure artean, baina, nolabait, harreman horiek... [+]
"Nai dezu katillu bat borraja loriak?”, idatzi zuen 1906 eta 1908 artean Baserritarra aldizkarian argitaratzen zituen artikuluetako batean Biktoriano Iraola Aristigietak. Borraja (Borago officinalis) sendabelar sonatua izan da: eztula baretzeko, diuretiko,... [+]
Beste hainbat intsekturen kasuen modura, hau ere “tigre” hitzaren itzalpean izendatzen dute herrialde batzuetan. Jakina, halako izena jarriz gero espero zitekeen ehizarako trebetasuna ezin falta! Eta halaxe da, bai.
Mugitzeko eta ibiltzeko zailtasunak dituzten 5 urteko bi ikasleri asteroko baso-eskola saioa egokitu zaie Irungo ikastetxean: muga eta beldur artean hasitako erronkak onura, garapen eta ikasketa handiak izan ditu. "Oso babestuta dauden ikasleak dira eta basoan aske uzteak... [+]
Bigarren urtez segidan hartu du Habelarte baserritarren elkarteak Leitzako festetan, Gaztetxean, afariak emateko ardura. Nafarroako Mendialdeko ekoizle agroekologikoen produktuekin osatu dute eguneroko eskaintza, eta ehunka lagun pasatu dira abuztuaren 10etik 14ra haien... [+]
Baratzerako udako nagiak astindu ditzagun. Lehen udazkenean izaten zen sagardoaren txotx denboraldiaren hasiera, orain neguaren zilborrean izaten dugu. Ezagun katalanen bat duen edozeinek pentsa dezake sagardo gozoa calçot tipula erreekin dastatzeko atzeratu eta sortu... [+]
Errekastoa bizi doa harri eta harkaitz artean. Ur salto txikiak, ur lasterrak eta putzuak nahasten dira ibilguan zehar. Hotza dago ura, baina hala du gustuko uhandre piriniotarrak. Izan ere, korrontearen kontra igeri egitera ohituriko anfibio txiki honek ez du edozein bizitoki... [+]
Aurreko urte bukaeran Elizondoko zahar-etxearen kudeaketa publifikatzeko jauzia eman zuen Baztango Udalak, eta geroztik, haren esku gelditu da egoitzaren antolaketa. Eskualdaketa horrekin batera, elikaduraren alorrean eraldaketa sustatzea izan da udalaren erabakietako bat... [+]
Bolada harroan da. Ondo harroan. Etxe ondoraino etorri zaizkigu bere arboladiak, ahuakatediak. Ahuakatea gero eta sukalde gehiagotan ikusiko duzu eta osasuntsua dela entzungo duzu barra-barra. Bere izenak dioen bezala, Persea americana, Ameriketatik dator, zehazki Mesoamerika... [+]