Aintzinako Euskal Liburuak


2021eko uztailaren 28an
Arozena, Gipuzkoako Bibliotekako zaitzaileari elkarrizketa
Aintzinako Euskal Liburuak
Zenek ez du ezagutzon gizon auxe, gure Diputazio'ko Biblioteta zaitzaile ospetsua? Ez naiz asiko gizon onen gaitasuna aitatzen. Jakiñen gañean baitago Arozena'ren lana Gipuzkoako Bibliotekan. Batez ere Urjiko jaunaren 1iburutegia osatzen ai dana, une bat galdu gabe, euskal literaturaren eragintasunean.
Oraindik bulartsua lan auetxei buru emateko. Argia, atsegina. Bere begietan ikusten baita alako jakintasun zorrotz bat. Naiz gorputz aundikoa ez izan, bere zeaztasunean nabaitzen da, kangorantz duen barrengo naitasuna...
Bibliotekako lantokian arkitu det. Nere intenzioa lenengoz, "estadistica" moduko artueman bat Arozena'rekin eukitzia izan ba-da, onek, beste alderuntz eraman nau, euskal-literaturaren oñarria ikusteraño. Pitxi ederrena bezela maiteki, gizon onek zaitzen baitu, ondo itxitako kutxetan...
–Diputazioak 1951,garren urtean, erosi zigon Julio de Urkijo'ren liburutegi auxe, milloi eta lareun milla pezta kostarik, sei millatik gora arkitzen diran liburuak. Ara auxe, "Gero" Axular'ena, 1643 garren urtean Burdeos'en argitaratua, beste zortzi edo bederatzirekin batera. Liburutxu onek gaur, eun milla pesta balioko ditu. Beste au berriz, "La Biblia" 1671'garren urtean argitaratua, Leizarraga apaizak egiña, meritu askoko euskera batean Idatzia, urte aietarako, noski, Juana de Albret Naparruko erreginak aginduta. Zeaztasun galgarri bat du. Protestantea da berez liburu auxe. Eta ala Leizarraga apaiza, protestantismora biurtu zan. Liburu onek beste eun milla pezta balio ditu.
–Ikusten detanez, antzinako literatura-xorta apaizak egina zan.
–Geiena bai. Emen dezu "Buqueta" (lorer-txorta Jaunaren omenaldii) Matterre jaunak eratua, liburu bakar-baharra, 1693 garren urtean egina. "Doctrina Cristiana' ren explikaziñua", au, Arzadun apaizak egiña Durangon 1731 garren urtean...
–Salatzen ziran lenago ere, gure izkuntza eragotzen?
–Bai. Eta gertari arrigarri bat gertatzen da euskaltzaleetan. Bidasoatik onunzko euskeldun danok, literaturari buru ematen diatenak abizen euskaldunak ditugu. Eta gure izkuntzagatik beste aldean egin dutenak, abizon erdeldonak. Or ditugu, Laffitte, Matterre, Tartas, eta abar...
–Beste goraberen bat? _
–Bai. Ikusizazu. "El Borracho Burlado", gazteleraz eta euskeraz, Conde de Peñaflorida'k diotenez idatza. Ez baitago izanpetua. Bañan, dudik ez dago, jakintsuak diotenez. Ez du inprentaren izenik. Ez-ta, noiz idatzi zan urterik. Bañan XVIII'garren aunkadan egiña da.
Ikusi au ere. Urkijo'k ondo gordea. Carlos VII'garrenak desterruan, ainbeste aldiz irakurria eta "autografo" luze onekin, Urkijo sendiari eskeinia. Esakunezko liburua (Libro de refranes) 1898 garrén urtean Carlos VII garren izenpea darama.
Ba ditugu "incunable" batzuek.
Ala deitzen zaiote inprenta agertu zan denboran (eunkadan) idatziak izan ziradenai. Sendakintza tratatzen duen liburua dezu auxe, latiñez idatzia.
Beste au ere, 1498 garren urtear Nuremberg urian idatzia (Historia Universal) dalakoa, latiñez ère artzon ditugu. Zer esanik ez Euskal-Edestiatzaz itzegiten dutenak. Izango ditugu berrogei milla liburu, guztira Eta eganeroko irakurleak berrogeita-amaren bat. Ara! beste liburu auxe. Garibay ospatinak idatzia Balio anndiLoa, lenengo Edesti batua balta "Prlmera Historla de los Reinos de
Eta orduan ere ezagunak gliñan. Ona emen–(errialde eder batzuek dibujo on batzuetan agertzen dira) irakurtzen da "Mamu ikaragarri bat Vaskonian agertu da". Eta marrazka edo dibuju batean ibusten da nolatan gorgutz erditik gora, gizonezko batean, lau beso eta bi buru agertzen diran...
–Euskeraz idazten dan guztia, altxatzen desute?
–Ez da idazti euskaldunik, naiz txarrena izan, gure Liburutegan ez dagoenik. Baita ere beste izkuntza buruz itzegiten dutenak ere, artzen ditugu. Zer esanik ez euskal-Edestiatzaz itzegiten dutenak. izango ditugu berrogei milla liburu, guztira. Eta eguneroko irakurleak berrogeita-amar'en bat. Ara! beste liburu aux. Garibay ospatzuak idatzia. Balio aundikoa, lenengo Edesti batua baita "Primera Historia de los Reinos de Espana" deritzaIona. Amberes'en Plantino famatuak egina Ordu artako 1571 garren urtean, munduan ziran inpresore onenetakoa. Eta Garibay beraren izenpea daramana. Liburu guztiak izeupetzen zituen, bat ere utzi gabe...
Orrelaxe itzegin degu. Beste geiago ere aitatu ditu gizon onek, bahan gaurkoz naikua dala uste det.
–Agur bada Fausto Arozena jauna eta ia, gaur arte bezela, zure trebetasunarekin, gure izkuntza alde jarraitzen dezun.
TOLARETXIPI X.
7

GaiezKulturaLiteraturaBesteak
PertsonaiazAROZENA1
EgileezTOLARETXIP1Kultura

Azkenak
Aroztegiako auipetuen aldeko kanpaldia Baztanen
“Ezin dugu onartu desobedientzia zibila egiteagatik talde kriminal antolatu bateko kide izatea leporatzea”

Aroztegiako hirigintza proiektuaren lanak eteteagatik Baztango zazpi herritar epaituko dituzte maiatzaren 19tik 23ra. Auzipetuei elkartasuna adierazi eta beren absoluzioa eskatzeko kanpaldia hasi zuten igandean Elizondoko plazan, larunbatera arte. Aroztegiko Elkartasun... [+]


2025-05-08 | ARGIA
Etxarri II gaztetxea hustean gizon batek barrabila galtzea “ertzainen baten jokabide desegokiaren” ondorio izan daitekeela onartu du Zupiriak

Eusko Jaurlaritzako Segurtasun sailburuak esan du litekeena dela "ertzainen baten jokabide desegokiaren" ondorioz zauritu izana gizona. Pertsona horrek salaketa jarri zuen eta Ertzaintzaren barne ikerketa batek baieztatu du foam jaurtigailu baten inpaktua jaso zuela.


Hainbat gaztetxe eta gazte asanbladek jasan duten kriminalizazioa eta errepresio poliziala salatu dute

Agerraldia egin dute asteazken arratsaldean, Bilbon, eta "Euskal Herriko gazte langileei" dei egin diete gaztetxeetara hurbiltzera, antolatzera, eta "horien alde borroka egitera". Polizia "gazte langileen aurkako estatuaren erreminta zapaltzailea" dela... [+]


Israel Eurovisionetik kanpo uzteko eskatu dute dozenaka artistak

Europako Irrati-telebisten Batasunari zuzendua da artisten maiatzaren 6ko agiria. Eurovisionen parte hartu izan duten 72 artistak ohartarazi dute Eurovisionek "ezin duela gizateriaren aurkako krimenak estaltzeko balio ukan".    


2025-05-08 | Gedar
Ostiralean mobilizatzera deitu dute, Bilbon izan den azken eraso polizial arrazista salatzeko

Mariaren Bihotza plazan egingo dute elkarretaratzea, 18:30ean, ertzainek erasotako pertsonei elkartasuna adierazteko eta inpunitate polizialari ezetz esateko.


GFAren Lurralde Oreka Berdeko Departamenduaren konpromiso eza

Izenak, berez, ez du izana gordetzen. Papera ez da nahikoa, nahiz eta paperak denari eusten dion. Busti arte. Halaxe gertatu da Gipuzkoako Foru Aldundiko Lurralde Oreka Berdeko Departamenduarekin. Izan ere, izenak gorde beharko lukeen izanari uko egin dio; besteak beste, 2023ko... [+]


Gerra inperialistari gerra

Badira aste batzuk Europar Batasuneko presidente den Ursula von der Leyenek zortziehun mila milioi euroko gastu militarraren beharraren berri eman zuela. Gastu hori Europak jasaten duen mehatxu militar bati aurre egiteko omen da, eta mehatxu horri batasunez erantzun beharra... [+]


“Indarkeriarik gabeko gorputz eta lurraldeen alde”, VI. Emakumeen* Mundu Martxa

Maiatzaren 10ean egingo dute: Bardean hasi eta Donostiako manifestazioraino. Lurraren defentsa, migrazio politikak eta indarkeria matxista izango ditu ardatz.


2025-05-07 | Elhuyar
Biodibertsitate iluna neurtuta, giza jardueren eragina uste baino handiagoa dela ikusi dute

Giza jardueren eragina uste baino handiagoa dela eta ehunka kilometrotara ere irits daitekeela ondorioztatu dute biodibertsitatea neurtzeko ohikoa ez den metodo bat erabiliz. Biodibertsitate iluna neurtu dute: leku jakin batean bizi daitezkeen baina bizi ez diren espezieen... [+]


Pakistanek “gerra ekintzak” egitea aurpegiratu dio Indiari, bi aldeetako erasoen ostean

Tentsioa goraka ari da bi herrialdeen artean, Pakistango talde armatu batek 26 zibil hil zituenetik apirilean. Indiak bederatzi guneri egin die eraso eta beste horrenbeste hildakorekin erantzun du.


2025-05-07
Carme Puig Antich. Lekukoaren zuzia
“Saiatzen zara hau eta hura egiten, baina hortxe da beti Salvadorren heriotzaren zauria”

Salvador Puig Antich frankismoaren kontrako militantea izan zen. Askapen Mugimendu Iberikoko kidea, 1973ko irailaren 25ean atxilotu zuten. Gerra-kontseilua egin zioten, eta garrotez exekutatu zuten handik sei hilabetera, 1974ko martxoaren 2an. Aurtengo otsailean baliogabetu du... [+]


Teknologia
Ilusioan bizi

Pasa den astean, itzalaldian, gure burua zaurgarri ikusita, pertsona asko hasi ginen ikertzen, gertatutakoa ulertzeko asmoz: zelan funtzionatzen du elektrizitatea garraiatzen duen azpiegiturak? Zergatik geratu da zaharkitua? Elektrizitatearen fenomeno fisikoak liluratzen nau,... [+]


Eguneraketa berriak daude