Egin ARGIAkoa

Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia

ostirala 2025eko ekainaren 13an

Satrustegi-Tar Jose Mari, Idazlea

1970ko apirilaren 26an

Inprimatu

Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu

Egin ARGIAkoa

Jose Mari Satrustegi idazleari elkarrizketa

Euskera Batua (IV)
Satrustegi-Tar Jose Mari, Idazlea
Satrustegi jauna ikustera Alsasutik bi bat kilometrotara dagoan Urdiain erritxora joan nintzaion, emengo apaiz bait da. Erri polita; arri garbia eta egurra non-nahi agerian duan erri txukuna; apaiz-etxeko ezkeratzean ia metro t'erdi aritz-gerri dago zutik mahai bezela; zuhaitz hau ez da amar urtetan egiten dan piñua!, eta Urdiain ere ez da oraingoa Ba da euskal-erri hontan bereziki nabarmen dan dotoretasun egoki bat. Apaizaren lan-tokian, gela berotzeko egur-sua bizi-bizi. Ementxe, sutondoan, eseri giñan elkar-izketa hau egiteko.
Jose Mari Satrustegi orain dala 40 urte Arruazun Nafarroan, jaioa da; Iruñeko apaiz-etxean egin zan apaiz eta Euskaltzaindikoa da; euskeraren alde lan asko ari da egiten Nafarroan; Nafarroko Diputazioak argitaratzen duan Principe de Viana-ko euskal aldizkariaren lankidea da, beste aldizkarietan euskeraz eta erderaz maiz idazten du, eta bietara idatzitako liburuak ere ba ditu.
Baiña, noan lehenbailehen arira, izan ere gai hau beti gehitxo luzatzen bait zait.
–Zure iritziz, zein da gaur euskeraren batasunerako dugun oztoporik aundiena?- galdetu nion.
–Euskaldunon gerekoitasuna; bakoitzak berea du onena, eta ez dugu inorenik entzun nahi, hau betikoa izan dugu, eta honekin kontatzen genuen asiera-asieratik. Baiña sortu dira beste oztopo batzuk ere, eta usterik gutxiena genduan aldetik: ustez batasunaren alde jokatzen asia eta gero atzera itzuli diranetatik. Hau da gaurko atzerabiderik aundien-aundiena.
–Zergatik itzuli dirala uste duzu?
–H honek ikurrin baten indarra artu digu: batetik h-zaleak eskualde guzietara ireki nahia ikusten dute letra muttu hontan, euskeraren batasun zabala, anai arteko berdintasuna; eta h-ren etsaiak ikasia dute lehengo, oraingo eta betiko euskera nagusia, eta ez dute iñungo txertorik nahi, batasuna nahi dute, bai baiña berena.
–Buruko oztopoa baiño setakoa gehiago?
–Buruzko oztoporik ezin diteke izan. Mitxelenaren esanetatik artutako bide erdia oso gutxirekin astekoa da. Euskal idazleetan hortaz jabetzeko on ez denik ba ote da? Setaz de la sinistea, bestalde, oso gogor egiten zait. Bakoitzak jakinen du. Nola nahi dala, une hau egokienetakoa zan batasuna egiteko alde guzietatik eskez zegoan jendea. Noiznabi traba gehiago izango genduan. Negargarri izan da ain gutxirekin itotzen gerala ikustea. Aundiagotan nola sartuko gera?
–Zuk batasunerako egin diran bideak nola ikusi dituzunaren asmoak jaso nahi nituzke- esan nion.
–Zerroek aurreko elkar-izketetan aitatu dituzunak beraz ezagutzen ditut: Baionan 1954-lan egin zutena (ni ez nintzan izan) lur-lankea bezela izan zan; ikusi zanez, danak arrera ona eman zioten. Gero Ermuan egindakoa ezaguna da, eta dana Arantrazurako prestaketa bat bezela egiña. Azkenik, Arantzazun izkiñak eta koskak kentzen, lurrak berdintzen, gogor arituak gera danok; konzientzi bat sortu ere egin zan, erriak ikusi duana hauxe da: "nik nere aldekoekin ezin uler!"; bizkaikoak nafarrekin, baxenafarrekoak gipuzkoarrekin, senide izan arren (sinistu behar senide gerala) elkar ezin uler, ezin artu. Hau erriaren kontzienzian dago, nik bertso eta eskutitz askoren probak izan ditut; hala, erriari erantzun bat eman beharra zegoan, eta giro hortan, usterik oberenean, urbildu giñan Arantzazura.
-Non asi da, ba, zure ustez, giroa txartzen? Galdetu nion.
–Egi-egia esatea nahi baduzu... (nik baietz egin nion nere buruarekin, horretxen billa bainabil) nere ustez Gipuzkoako batzuk bazekiten Arantzazura joan aurretik nola jokatu behar zuten: Gipuzkoako euskera danen gain ipiñi eta deneri hura sar arazi.
–Zure ustea horixe dala sinisten dut, baiñan Arantzazun asmo hori erakutsi ahal zan ba?
–Orain diotenez, alde batekoen itza bakarrik entzun omen zan Arantzazun; baiñan, ametsetan ez banabil, h-ren aurkako talde isil horri entzun genion: «beste batasun bat zertarako!», alegia euskeraren batasuna erdi egiña zegoala, eta beste erdia bide onez zijoala, gipuzkera zala gehienik idazten, eta gipuzkera zala, gaurkoan, gehienik mintzo; gipuzkerari bidea zabalik utzi eta berak ekarriko zuela. berez euskeraren batasuna. Itz gutxitan esateko; gipuzkera edo euskera batua artu hau da gaur daukagun aukera. Euspuzkera artu dugu, baiña batzuk kera batuan ere erdiko bezela gihaien bidea osorik artua ikusi nahi zuten nonbait.
–Teknika aldetik, batasunaren lehengo oztopo errazena hauxe zan-esan nion- eta emen geratu gera.
–Ortografia batua genuen onezkero burruka hau izan ez balitz. Lehen aitatu dugun bezela, h honekin ikurrin bi egin eta bata bestearen aurka jarri ditugu. Eta artekari baten beharra dugu. Guk Arantzazun esan genuan komeni zala norbait batasunaren bide honetan aurrelari bezela (nik ez nuke esango. ez buru, ez agintari, ezin da horrelakorik, baiña bai bide-erakusle) eta orduan aho batez Euskaltzaindia artu zan danen asmoak betetzeko bide egoki bat bezela.
Eta pozik giñan danok Baiñan ikustekoa zan oraindika Euskaltzaindi aukeratu zutenak zenbaiteraiñoko eskubideak eman nahi zizkioten emen bait dago kako guzia; eta horretxegatik, erresistentzi txikia jarri zan: bokal arteko h-ak bakarrik. Norbaitek esan ere egin zuan ia ba horretarako bakarrik bildu giñan, ezer gutxi zala hori, eta nik esan nion: ikuskari bat bezela zala, proba bat, hortik agertuko zala geroan zenbat egin genezakean zaillago diran gaietan.
–Zer indar du Euskaltzaindiak?
–Euskaltzaindiak ezin du iñor behartu, esan zitzaigun. Eta izan ere hala da. Horretarako egin zan dei zabal hura, eta iritzi guziak entzun ondoan artu zan erabakia. Gure agiria ez zan gurea: an bildu ziranen desberdintasanak erdi-bideratu zireneko itza zuen jaso Euskaltzaindiak. eta bere erabakiaren oñarriteko artu. Berea bakarrik izanez ez zuan ainbeste indar izango.
-Ala ere, erabakirik ez omen zan artu- esan nion.
–Euskaltzaindiak emandako agiria egin zutenen artean nengoan ni; irakurri ere neronek egin nuan lehendabiziko aldiz batzarraren aurrean. Erabakia artzeko ainbat euskaltzain-oso ba giñen gela txikian, eta gure ustez eskubide osoz baliatu nahi giñuen eta baliatu ere giñen, orduan.
–Zergatik ez zuan Euskaltzaindiak, agindu bezela, erabakia Oñatiko Ikastetxe Nagusian egiteko zuan batzarrean eman?
–Bai, egia da, Oñatin bertan festa bat antolatzeko asmotan giñela 50-garren urte-buruan. Arantazuko billerak ere antxe egin balira obe. An ziran, Oñatin, gure Euskaltzain diaren oiñarriak ezarri, eta an giñuen gure festa nagusia egiteko asmoa. Asmoa! Danok dakigu gero sortu ziran oztopoen berri. Momento batez, Arantzazun bertan ere eragozpenak izango genituela uste izan genuen, eta Oñatiko Ikastetxe Na gusian egiteko zen jalaldia –ohorezko festa–ez zan egin ahal izan. Hau da orain erabakirik artu ez zala esateko arrazoi guzia? Gaztaiña bota eta molkotzarekin geratzea iruditzen zait. Tamalgarria izan da, baiña Euskaltzaindiak bere iduria edo ustea agertu ondoan ez dute danak jarraitu eta makurrena dana: Euskaltzaindiari Euskaltzainditik sortu zaizkio burrukalariak.
–Nik uste dut- esan nion -Euskaldunok behar dugula zuzendaritza bat, eta izkuntza-gaietan Euskaltzaindia bedar dugula bide-erakusle; eta Euskaltzaindiak, eta bere bideetatik, h honen beharra ikusi badu, guk onartu behar dugula; ala ere, erriak ibili behar dituan bideak ulertu behar ditu. Lehen esan izan dugu h-rik gabeko euskal-ortografia oso garbia eta uler-erreza zala, zergatik zailtasun berri hau erantsi? Hau da erri zati batek galdetzen duana.
–Nik ere ez dut gurasoengandih h hau jaso, baiña ni ez naiz gurasoen euskerarekin geratu, hala balitz, bakoitzak berean irautea izango litzake lege, eta emendik ez dugu ain beharrezko dugun batasunik lortuko; ez dugu elkar ulertuko. Erria ez da epaile ona batasun gauzetan; bakoitzak berea ezagutzen du arrazoitzat, eta gaiñontzekoen arrazoirik ez du ezagutzen. Euskaltzaindiak aste-astetik tekniko baten eskuetan utzi zuan auzia eta ain zuzen tekniko hau ez zan mugaz aruzkoa, gure Mitxelena baizik. An ikusi zanez ortografia baterakeko on da h hori: ofe, obe, oge, oe, oia ohatze eta beste zenbait itz ba ditugu erderazko "cama" edo "lit adierazteko. Teknikoek esaten ba digute ohe itzarekin denak arrapatu laizkela, zertarako gure aldetik iskanbillak sortzen asi? Eta esan nezake beste zerbait ere: "zarra" eta "zaharra", biak bi dira Garazi aldean: «zaharra» urtez jantzitako norbaiti esan dakio; "zarra", berriz, iztegian dan gauzik txarrena esatea da. Berdin gertatzen da "naiz" eta "nahiz" itzekin: ez da berdin «ona izan naiz» (he sido bueno) eta "ona izan nahiz" (queriendo ser bueno").
–Hoiek dira h-zale izateko izan dituzun zure arrazoiak?
–H-zale edo h-aurkako esan beharrean, oiñarrien jarraitzaille edo berezale esatea askoz obe izango litzake. Arantzazuko erabakiak ditut nik on-artzen. H on-artu zan eta h-zale naiz. H baztartu balitz, letra horren aurka egongo nintzan; beti erabakien jarraitzaille. Bestela ez da batasun egingo duen errementaririk sortuko Euskal-errian.
–Neri ala iruditu zait beti- esan nion -bide baten beharra dugula, eta orregatik artu nituan Euskaltzaindiak Arantzazun errekomendatu zituan h batzuk; ala ere, egia esan, batzuk h ikusi ere nahi ez duten bezela, ba dira h hori non nahi eta nola nahi sartzen ahalegintzen diranak; nornahik ba du, noski bere gisa aritzeko eskubide zuhurra, baiñan gure ikastola, izparringi eta beste idaz-bideak gehigekiriz ondatzeak kalte aundiak ekarriko dizkigu; h hau behar badugu, neurri batean beharko dugu ba, ez ahal dago gehiegikeri horrera errazegi joateko arrixkurik?
–Ez dut uste–esan zidan–Mugatua da nondik noraiño behar dan, iztegia ba dugu, eta beste edozein izkuntzatan bezela zalantzan dabillenak iztegira jo besterik ez du. Gerta leike, noski, batek edo bestek urrunago joan nahi izatea; baiña nora joko du? Nola nahi dala jarraitzaille gutxi arkituko luke.
–Erdi-bide bat onartu zenduan zuk ere Arantzazun, orain ere ondo ahal derizkiozu bide hori?
–Bai, erdi-bide bat aukeratu zan orduan. Ez dut esan nahi Mitxelenaren txostena erdiratu behar danik, batasuna egiteko. Konponketa txarra litzake. Baiña agirian lehenbiziko zatian esaten dan bezela: «Batasuna, noski, ez da Euskaltzaindiak egin dezaken gauza, eta are gutxiago batbatean egin dezakeana». Ala ere, zerbaitetik asi beharra zegoan, eta lehendabiziko mailla bezela erdi-bidea eman zan. Horretarako esaten da gero: «honek ez du esan nahi gorago jo nahi dutenen saioak ez direla ongi ikusiak izango. Erdi-bide honek bi aurpegi ditu: 1) lehenbiziko urratsak arintzea, eta 2) gure ezi-gaitzaren neurria erakustea.
–Nolabaiteko politika-neurri bat izan zan hori –esan nion.
–Alatsu. Esan ere egin nion gutxi zela kezkatzen zan jaun bati: "konten nindaike gutxi hontan bat egiteko gai bagiña euskaldunok; Euskaltzaindiaren gidaritza onartu delako marka izango litzake". Politika sartu omen zaigu azken hontan. Bakoitzak bere aldera darama gaiñera. Nik uste, ba dela politika bat: gipuzkera utsa eta euskera batua nahi dutenen politika. Arantzazun ikusi zen, eta orain ikusten da. Ez dut besterik esaten. Nik hau diot erdi-bide honetaz: saia gaitezen danok bokal arteko h ondo idazten. Gaurkoz nahikoa ginuke. Utzi dezagun nahi bada bigarren zatia gure ondoren datoztenei. Zurekin batera nator. Guk urrats bat eta gerokoak eman bezate bestea.
Ugalde-tar Martin
12

GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakEuskaltzain
GaiezKulturaKultur ErakEuskaltzain
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakSATRUSTEGI1
PertsonaiazSATRUSTEGI1
EgileezUGALDE2Hizkuntza

ASTEKARIA

373. zenbakia

1970ko apirilaren 26a

ASTEKARIA PDF-an

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Lanbide Heziketa Dualaren “gezurra” salatu eta egoera aldatzeko eskatu du irakasle talde batek

Mikel Garcia Idiakez

“Debekatu egin omen dute Gazara martxa, baina guk aurrera jarraituko dugu”

Jon Hidalgo Gereñu

“Martxak ezin badu aurrera egin, beste alternatiba batzuk jarriko dituzte martxan; zerbait egingo dute ziur”

Maria Ortega Zubiate

“Gu atxilotzen ari dira martxarekin fokua Palestinan jartzen ari zelako”

Zigor Olabarria Oleaga

Israelen erasoaren aurrean, Iranek mendekua iragarri du eta 100 bat dronerekin erantzun du

Xabier Letona Biteri

Azkenak

2025-06-13 | Maite Goizueta Iaben

Euskadi nazioa da

2025eko Aberri Egunean, Imanol Pradales lehendakari jaunak “Euskadi Nazioa da” eta “hemen jarraitzen dugu eta jarraituko dugu, gure hizkuntzarekin eta gure nazio nortasunarekin, ez izan zalantzarik”, ozenki esan zituen.

Euskalduna naizen aldetik,... [+]

2025-06-13 | Jon Fernández González

Sader-Profersaren Zorrotzako lantegien jarduera etetea eskatu dute auzokideek osasuna kaltetzen duelako

Auzo elkarteak, herri mugimenduak eta ekologistak batu ziren asteazkeneko kontzentrazioan. Lantegien jardueraren amaiera itxaroten ari dira duela hamar urte.

2025-06-13 | Xabier Letona Biteri

Landaguneen despopulazioa

Perotx oinetxea birgaitu, Nafarroako Urraul Goiti biziberritzeko

Nafarroako landa gune asko daude despopulazio arrisku larrian eta horietako bat da Urraul Goiti Pirinioaurreko bailara. Hango Adoain herrian biztanle bakarra bizi da iraunkorki eta 93 urte ditu. Han da ere Perotx oinetxe zaharra eta berau birgaitzeko herri ekimena abiarazi dute.

2025-06-13 | Jenofa Berhokoirigoin

Tunisiatik Gazara abiaturiko ‘Al Soumoud’ auto-karabana geldiarazi dute Libiako Sirte hirian

Asteartean pasa zuten Tunisia eta Libiaren arteko muga, ondotik Egiptora sartu eta bertatik Gazara heltzeko asmoz. Berez, Libiako autoritateen babesa jasota du ekimenak, eta jarrera horri segika bidea berriz irekitzea galdetu diete poliziei antolatzaileek.

2025-06-13 | Xabier Letona Biteri

Israelen erasoaren aurrean, Iranek mendekua iragarri du eta 100 bat dronerekin erantzun du

Israelek Iranen aurka orain arte egindako aire eraso gogorrena egin du ostiral goizaldean, Leon operazioa-rekin. Erasoan, Israelgo Armadako 200 bat gerra hegazkinek hartu dute parte eta kalte handiak eragin dituzte Iraneko nuklear programa garatzeko eta misil balistikoak... [+]

2025-06-13 | Jon Fernández González

Bilboko San Frantziskon ertzainek egindako eraso bat ikertzen ari da Segurtasun Saila

Erasoa Bilboko kale horretako ile apaindegi batean egin zuten maiatzean. Erasoa grabatua izan zen eta auzokideek salatu zuten.

2025-06-13 | Stop THT 40 Kolektiboa

Nola justifikatu ekozidio bat trantsizio energetikoaren izenean?

MULTIMEDIA - solasaldia

2025-06-13 | Maria Ortega Zubiate

Agus Gorbea, Gazako martxatik deportatua

“Martxak ezin badu aurrera egin, beste alternatiba batzuk jarriko dituzte martxan; zerbait egingo dute ziur”

Gazarako Martxara bidean, Kairoko aireportuan atxilotu zituzten euskal herritarren artean dago Agus Gorbea, eta momentuz deportatu duten bakarra izan da. Euskal Herrira bidean dagoela erantzun ditu ARGIAren galderak.

2025-06-13 | Irutxuloko Hitza

Palestinaren aldeko bi eguneko baraualdia egingo du Argituz elkarteak Donostian

Palestinako herria pairatzen ari den genozidioa salatzeko bi eguneko baraualdia egingo du Argituz elkarteak Donostian asteburu honetan, larunbatean eta igandean. Garibai kaleko 19. zenbakian egingo dute elkartasun ekintza.

2025-06-13 | Mutriku natur taldea | Eguzki Talde Ekologista

Angula-arrantza dela-eta, a zer-nolako egurra eman dion Arartekoak Jaurlaritzari!

2025-06-13 | Jon Fernández González

Israel gosea arma gisa erabiltzen ari dela salatu du Nazio Batuen Batzar Orokorrak

Espainiako Estatuak eta Palestinak bultzatuta, 146 herrialdek alde bozkatu dute, 12k kontra eta 19 abstenitu dira. Ebazpenak Gazako sarraskia eta Israelen hedapena Zisjordanian salatu ditu eta nazioarteko ebazpen judizialak betetzea eskatu.

2025-06-13 | Hiruka .eus | Nahia Martinez Gondra

Zer egin Lemoizko zentral nuklearragaz?

1984an, Lemoizko zentral nuklearrak bere ateak betirako itxi zituen, konpondu gabeko urteetako gatazka eta zauriak atzean utzita; zentralaren azpiegitura ia berdin mantendu da, eta gertatutakoa, isilpean iraun du. Orain, tokikoek hainbat proiektu proposatu dituzte Basorda kalako... [+]

2025-06-13 | Ahotsa.info

Euskararen Defentsarako Sarea

“Bidegabea da euskara lanpostu publikoetan ez baloratzea”

Euskararen Defentsarako Sareak elkarretaratzea egin du Nafarroako Parlamentuaren aurrean ostegunean, aldarrikatzeko lanpostu publikoetan hizkuntzak baloratzen badira, euskara baloratzen ez den lanposturik ez litzatekeela egon behar. Eta beraz, Nafarroako Gobernuak egindako... [+]

2025-06-13 | Jon Hidalgo Gereñu

Melisa Pérez, Kairon atxilotua

“Debekatu egin omen dute Gazara martxa, baina guk aurrera jarraituko dugu”

Egiptoko Gobernuak Israelen presioei men egin eta ehunka pertsona atxilotu ditu, Gazara egitekoa den martxa gelditu nahian. Hala ere, milaka lagunek martxari hasiera emateko prest jarraitzen dute, Israelen blokeoa apurtu eta genozidioa gelditzeko presioa egin asmoz. Melisa... [+]

2025-06-13 | Olaia L. Garaialde

“Momenturen batean lortuko dugu antiespezismoa ofizialki hezkuntzako curriculumean txertatzea”

Animalia-etikaz mintzatuko dira EHUko ikastaroetako batean. Leire Morras Aranoak, ikastaroaren zuzendariak, hezkuntzan antiespezismoa lantzeko dauden hutsuneak eta aukerak nabarmendu ditu.

Eguneraketa berriak daude