Enarak beti itzultzen dira
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Maule, 1892. Zaraitzu ibarreko zortzi emakume espartingile Zuberoako hiriburutik etxera abiatu ziren, baina bidean, Larrainen, elurteak harrapatuta, hotzak hil omen zituen denak. Zortzietatik zazpiren izenak iritsi zaizkigu: Felicia Juanko, Felipce Landa, Dolores Arbe, Justa Larrea, Felipa Garcia, Agapita Siron eta Francisca Narbaiz.
Zortzi neska haiek “enarak” edo “ainarak” ziren, Erronkaribar, Zaraitzu eta Aragoiko Ansó ibarretako emakume gazteak, 1850 eta 1930 bitartean, urtero Pirinioen alde batetik besterako bidea egiten zutenak, negua Mauleko eta inguruko espartin fabriketan lanean emateko. Enarak bezala, udazkenean abiatzen ziren, urrian, eta udaberrian, maiatza aldean itzultzen ziren etxera.
Baina zortzi neska hauek negu betean ahalegindu omen ziren etxerako bidea egiten, eta ez omen zuten lortu helburua. Mugaz alde bietako prentsak gertatutakoaren berri jaso zuen. Escualduna aldizkariak, 1892ko otsailaren 2an, horrela azaldu zuen zorigaitza:
“Azken aro gaitz eta elhurtian, Larrañetik aitzinachago agitu da malur bat handia. Neskanegun goian goizik, zortzi neskatila gazte españoulak phartitu die Maouletik bere paketak buian eta alegrantzia bihotzian, etcheat joaiten beizien, Españalat”. Baina bidean elurteak harrapatu omen zituen: “Haimbestenaeki elhurra hasten da kuruchela, sekula nihourk ikhousi eztien bezala; haimbeste nun oren baten barnen bortz zehe beitzen. Han beian arrestatuik izan dira neskatilak ez aitzina, ez gibel egin ahalez. Hotzak hartu ditu, eta hil die. Heietarik seien korpitzak edien tie, karountatuik. Bena beste biak zer egin dira? Gaicho neskatilak!”.
Duela laupabost urte Zaraitzuko Batzordeko presidente Gustavo Goienak, Jone Villanuevak, Ritxi Lizartzak eta beste batzuek, kasuari buruzko albisteak irakurri ondoren, gaia sakonago ikertzea erabaki zuten. Ahalegin horretan beste hainbaten laguntza izan zuten: Patxi Iriarte, Xabier Diaz, Elena Gusano, Dominique Hastoy, Joël Larroque… Baina, alferrik. Nesken jatorrizko herriak zein ziren ere ez zuten jakitea lortu.
Baina konturatu ziren iturri gehienek ez zutela zalantzan jartzen garaiko prentsan jaso zutena, egiatzat jotzen zutela zortzi enaren heriotza. Gainera, gertakaria Axuri Beltza dantzaren jatorriarekin lotzen zela ere ikusi zuten: neskak eskutik helduta hasten dira dantzan, elkarri helduta hotzez hil ziren enarak irudikatuz. Koreografiaren sortzaile Jose Antonio Urbeltzengana jo zuten horregatik galdezka, baina hark esan zien inolako loturarik ez zegoela.
Egia da hasieran zortziak hiltzat jo zituztela, baina denek beren jatorrizko herrietara onik itzultzea lortu zuten. Mauletik irten eta, bidean zirela, beste pertsona bat hil zen Larraine inguruan. Datuak nahastu eta albiste traumatikoa ziztu bizian hedatu zen
Egia Le Réveil Basque-n
Azkenean, aurtengo martxoan, Ritxi Lizartzak Le Réveil Basque astekari elebiduneko albiste bat aurkitu zuen ordurarteko usteak gezurtatu zituena. Egia da hasieran zortziak hiltzat jo zituztela, baina denek beren jatorrizko herrietara onik itzultzea lortu zuten. Mauletik irten eta, bidean zirela, beste pertsona bat hil zen Larraine inguruan. Datuak nahastu eta albiste traumatikoa ziztu bizian hedatu zen.
Ikerlariek enaretako batzuen jatorria ere aurkitu dute: Agapita Siron Itzaltzukoa zen, Felipce Landa Espartzakoa, eta Dolores Arbe, Justa Larrea eta Felipa Garcia Otsagabiakoak. Aurkitutakoaren berri Nafar Pirinioetako Mendixut aldizkariko abuztuko alean eman dute, eta oraindik ere zer ikertua badutela nabarmentzeaz gain, honako hausnarketa egin dute: “Guztiz zilegi da, eta beharrezkoa ere, gertakizun eta istorio batzuk dramatizatzea, idealizatzea edo poetizatzea, komunitate bati izaera emateko. Baina beti kontziente izanik istorio horietatik zein dauden benetako gertakizunetan oinarrituta”.
Zortzi enarekin gertatutakoak garbi uzten du fake news-ak ez direla gaurko kontua eta, bereziki, emakumeen zaurgarritasuna agerian uzten duten zorigaiztoko kasuak erraztasun handiz hedatzen direla.
Azken zortzi urteotan 30 bunker inguru berreskuratu dituzte dozenaka gazte boluntariok; Baztanen, Otsondon, izan da azkena. Ana Ollo kontseilariak bisitatu du auzolandegia eta gazteen ezinbesteko lana txalotu eta eskertu du.
Euskal Herrian auzo borrokalaririk bada, hori Txantrea da zalantzarik gabe. Herritarrek euren eskuz eraikia (literalki), auzoa defendatzen ikasi dute kalez kale, izan poliziarengandik, izan agintarien utzikeriatik, izan ugazaben diru-gosetik. Baina auzoa hori baino gehiago da,... [+]
Aurten Txiki eta Otaegi fusilatu zituztela 50 urteko beteko direnean, Alonsok adierazi du ETAko bi kideek ez zutela nahi Franco osteko gizarte demokratiko bat: "Diktaduraren aurka borrokatzen ziren, baina diktadurak erabilitako tresna berberekin".
Ezagutu dezakezu Euskal Herria gure txoko eder eta famatuenak bisitatuta, Instagramerako edo postal baterako argazkiak aterata zure buruari, kostaldeko paisaietan edo monumentu bisitatuenetan irri eginez. Baina ez duzu Euskal Herria guztiz ezagutuko. Horretarako, hobe zenuke... [+]
Txiki eta Otaegiren fusilamenduen 50. urteurrenaren harira jarritako olana kendu du Zarauzko Udalak. Sortuk salatu du udalak, EAJ eta PSE-EEk osatuta, "zaborra izango balitz bezala" tratatu zuela olana. Zenbait herritarrek berreskuratu eta Azken Portuko plazan ireki dute.
Gorpuzkiak aurkitu eta lurpetik atera ahal izateko ezinbestekoa izan da Gesalaz Muniango bi bizilagunen testigantza: Lucio eta Domingo Zabalza anaiek adierazi zuten, haur zirela, hainbat pertsona lurperatu zituztela leku horretan Guesalazko haranean, herri horretako... [+]
Donostiako hirigunetik Urumeak banandua, nekazaritza eremu zabala zen Egia: Nabarrizene, Txurkoene, Mikelaene, Polloene... 70 baserri baino gehiago zeudela uste da. Trenbidearen etorrerak beste destino petral bat ekarri zien lur horiei, ordea: zerbitzuetarako eta... [+]
Urtemugak hausnarketarako parada izaten dira. Atzera begira jarri, egindako bideari begiratu eta, oraina ulertuta, geroa pentsatzeko. 2025 honetan, urtemuga biribila bete dugu: Gipuzkoa izenaren idatzizko lehen aipamenetik mila urte bete dira, eta aukera ezin hobea iruditu zaigu... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Historia garaikideko basakeriarik handienetakoak dira Hiroshimaren eta Nagasakiren bonbardaketak. 1945eko abuztuan, hiru eguneko epean, bi bonba atomiko jaurti zituzten lehen aldiz historian eta bi hiritako biztanleak modu indiskriminatuan hil zituzten. 1945aren amaierarako,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Joan den astelehenean, Paris inguruko Bougival herrian izenpetu zen "oinarrizko akordioa", Kanakiaren etorkizun politikoari buruzko dokumentu garrantzitsua. Testuinguru honetan, Kanakiako Nazio Askapenerako Fronte Sozialistak bere lehen adierazpen ofiziala plazaratu... [+]
Bide parlamentarioa egin beharko du orain. Lege testu honen arabera, 30 urteko epea ezarriko dute sekretuak desklasifikatzeko, eta 45 urtekoa "goi mailako" sekretuendako. Bakoitza hamabost urtez luza daiteke.