Beroa gurea ere bada. Abuztuaren 11n Euskal Herrian izan ditugun tenperatura historikoak dira horren lekuko: Bizkaian, Gueñes herrian 44,2ºC markatzera iritsi zen termometroa; Araban, Laudion, 42,8ºC neurtu zituzten; Bilbon ere 40ºC-tik gora egin zituen; eta, Donostian, berriz, 39ºC. Iruñean 40,6ºC pasatxo neurtu zituzten, 2012ko udako errekorra berdinduta. Eta Ipar Euskal Herrian ere antzeko datuak jaso zituzten, Kanbon, esaterako, 40,1ºC egin zituen.

“Klima aldetik, gure hiriak ez dira egoera latzena dutenak, baina hemen ere izaten ditugu bero-bolada handiak, eta, zentzu horretan, Bilbo da urbanizatutako azalera handiena duena, eta horrek bero-irla efektua sortzeko aukerak handitzen ditu”, adierazi du Iñigo Azkaratek. Hiriguneetan eta asko urbanizatutako tokietan gertatzen den tenperaturaren igoera fokalizatuari esaten zaio bero-irla efektua, hurbileko landa-inguruarekin kontrastean. Arkitektoak nabarmendu duenez, dena den, berez, barrualdeko hiriek dute bero-boladak jasateko aukera handiagoa, Iruñeak eta Gasteizek, kasu.

Estres termikoa

Pertsonentzat erosoa den egoeratik aldentzen den pertzepzio termikoari esaten zaio "estres termiko", eta hotzarekin ere erlazionatuta egon daitekeen arren, gurean, beroari lotuta doa gehienetan. Azkaratek azaldu duenez, PET indizea (ingelesezko Physiological Equivalent Temperature) da estres termikoa neurtzeko gehien darabiltena: “Batezbesteko tenperatura erradiatzailea da indize horretan eragin handiena duena, alegia, eguzkiaren erradiazioa, baina airearen tenperatura, hezetasun maila eta abiadura ere kontuan izaten dira”.

Erradiazioa bi motakoa izan daiteke: uhin laburrekoa, alegia, eguzkitik zuzenean datorrena edo hainbat materialetan islatzen dena; eta uhin luzekoa, materialek errebotatu ez, baina xurgatu egiten dutena, gerora, energia hori pixkanaka emititzeko.

Itzala sortzea da estres termikoari aurre egiteko modu eraginkorrena, baina itzala zerk eta nola sortzen duen ere kontuan izan behar dela nabarmendu du arkitektoak: “Hirietan eta herrietan itzala ematen duten elementu nagusiak eraikinak dira. Berez, ona izan daiteke itzal hori, baina, paraleloki, galerak ere sor ditzake. Zergatik? Eraikin horiek egiteko erabili diren materialen arabera, itzala eman bitartean beroa pilatu ere egin dezakete, eta gero, pilatutako bero hori emititu”. Eraikina zenbat eta altuagoa izan, itzal handiagoa emanen du, baina, aldi berean, pilatutako beroa ahitzeko ere denbora gehiago beharko du. “Beraz, denak du bere alde ona eta txarra, kontuan izan beharrekoa”, gehitu du ikerlariak.

Arbolak, itzalaren izarrak

Zuhaitzen itzalen onurak aztertzean, horien zenbait faktore izan dituzte kontuan: “Zuhaitzen itzala bere bolumenak eta hostoketa ezaugarriek baldintzatuta dago beti. Zenbat eta hostoketa sarriagoa izan, baxuagoa da transmisibilitatea”. Eguzki erradiazioa eteteaz gain, bestelako abantailak ere badituzte zuhaitzek, besteak beste, bapore transpirazioaren bitartez giroa freskatzeko duten gaitasuna. Hala ere, zuhaitzek ere badute txanponaren beste aldea, gehiegi baldin badaude, kaleek eta eraikinek xurgatu eta pilatu duten beroa ahitzeko oztopo izan daitezkeelako. “Horregatik da garrantzitsua zuhaitzak estrategikoki eta plangintza bidez kokatzea”, esan du arkitektoak.

Bertako zuhaitz espezieak aztertu dituzte ikerketan, gure ingurune fisiko eta klimatikora egokituak daudelako. “Lehen pausoa zuhaitz hostozabalak aukeratzea izan da, eta horien barruan, neguan hostoa galtzen dutenak”. Zergatik? Bada, kantauri isurialdeko kliman, udan beroa eteteko itzala behar den bezala, neguan eguzkiaren erradiazoa ere beharrezkoa delako, hotza leuntzeko. Emaitza onak ematen dituzten bertako espezieen artean daude hainbat astigar mota, ezkiak eta platanusak, besteak beste. “Kalean jar daitezkeen espezie egokiak dira horiek, ez da kasualitatea horiek izatea nagusi gure hirietan”.

Azkaratek azaldu duenez, zailagoa da estuak diren kaleei zerbitzu ematea, tamaina handiagoko espezieak sartzeko oztopoengatik. “Baina berdeguneetan eta espazio zabalagoetan haritzak, pagoak, arteak, lizarrak eta horrelakoek ere oso emaitza onak ematen dituzte”, gehitu du. Bertako espezieetatik hasi dira, baina klima aldatzen eta berotzen badoa, ez dute baztertzen bertakoak ez baina portaera ona duten beste espezie batzuk ere ekartzeko aukera: “Zaindu beharko litzateke espezie horiek eragin negatiborik ez izatea inguruan, inbaditzaileak ez izatea, hemen bizitzeko eta ugaltzeko aukera izatea… ezin dugu etengabe kanpotik ekarri behar den espezie bat bertakotu”.

Hormigoia eta asfaltoa saihestea, hobe

Hiri asko hasiak dira aterpe klimatikoen mapak diseinatzen eta planteatzen, baita Euskal Herrian ere. Bilbo da adibide bat. 2022ko udan 130 babesleku klimatiko aurkeztu zituen udalak, eta beste hiri eta herri askotan ere antzeko proposamenak egin dituzte. Barruko babesleku klimatikoak –liburutegi, kirol ekipamendu, museo, garraiobideen geltoki...– eta kanpokoak –berdeguneak, itzalguneak, ura duten espazioak…–daude tartean. Aterpe klimatikoen mapetan aurrerapenak egon arren, Baso Biziak plataformako Edu Zabala kideak aurtengo udan salatu du barruko aterpe klimatiko asko itxita egon direla udako egunik beroenetan, eta bertako langileek ez dutela gaiarekiko inongo formakuntzarik jaso. Planak paper hutsean ez gelditzeko, baliabide pertsonal eta ekonomikoak jartzea ezinbestekoa dela gogorarazi du.

Aterpe klimatikoez eta zuhaitzekin itzala sortzeaz gain, hiriek epe motz edo ertainera begira har dezaketen beste neurri bat kaleen eta bertako altzarien materialari buruzkoa da. “Material zehatz batek erradiazioa isolatzeko duen gaitasuna da albedoa. Zenbat eta albedo baxuagoa, material hori gehiago berotuko da”, azaldu du arkitektoak. Albedoarekin batera, materialen emisibilitatea ere kontuan hartzekoa da, alegia, materialak xurgatutako energia emititzeko duen gaitasuna. “Albedo txikiko eta emisibilitate handiko materialak saihestu behar dira, material hotzagoak erabilita”.

Adibide zehatzetara etorrita, gure hirietan asko ikusten diren eta beroarekin oso gaizki funtzionatzen duten bi material aipatu ditu Azkaratek: asfaltoa eta hormigoia. “Beste material ‘zeramikoago’ batzuk askoz aproposagoak dira, edo ura filtratzen uzten duten materialak… hor ere badago bide bat oraindik gutxi garatu dena, baina gauzak hobetzeko aukera ematen duena”. Asfaltoa eta hormigoia baino material egokiagoak dira harria, zeramika edo egurra, besteak beste, eta horien koloreak ere badu eraginik: zenbat eta azalera argiagoa, bero gutxiago xurgatuko dute. 

Hirien birnaturalizazioa, etorkizunerako gako

Estres termikoari aurre egiteko hiri eredu perfektua zein litzatekeen galdetuta, Azkaratek azpimarratu du eraikuntza, urbanizazio eta eremu naturalen arteko oreka zaindu behar dela: “Hiriak, kaleak eta espazio publikoak pertsonentzat izan behar dute, ezinbestekoa da haien beharrak jartzea erdigunean. Azalera larregi izan ditugu beste elementu batzuei bideratuta, eta justu estres termikoari begira oso gaizki funtzionatzen dutenak”. Etxegintzaren booma ekarri du gogora, hiri eta herriak urbanizazioekin eta zementuarekin "kolonizatu" zirenekoa, eremu naturalen kalterako.

Kontrako norabidean joan beharko lirateke hirigintza eta arkitektura, Azkarateren ustez, etorkizun hobea bermatze aldera: “Hirien birnaturalizaziora jo behar genuke, zuhaitzen onurak ez baitira estres termikoari soilik begirakoak. Psikologikoki, klimari begira, eta kutsadura akustikoari begira ere onurak dakartzate”. Baina berdeguneak sortzearen abantaila horiek beste irizpide batzuekin talka egin dezaketela ere nabarmendu du: “Garraio sistema publikoa garatzeko, ordea, egokiagoak dira hiri dentsoak”. Hainbat alorren arteko oreka bilatzea izanen da erronka. “Berdeguneak sortzea eta horien artean pertsonek egunero egiten dituzten ibilbideetan termikoki babestutako guneak bultzatzea da helburua. Babes klimatikoak sortzea, itzal planak abian jartzea…”, aipatu ditu, besteak beste, epe luzera begirako neurrien artean.

Bide horretan, oso lagungarria litzateke, arkitektoaren ustez, Europatik araudiak ezartzea. “Momentuz, irizpideak soilik ezarri dira Europar Batasunetik, ez dago estres termikoari lotutako ezer araututa. Garai batean ez zegoen zaratarekin lotutako ezer arautua, baina orain, hirigintza planetan beti dago azterketa akustikoa, horretara ohitu egin gara. Faktore berriak ezartzea posible da, eta onuragarria litzateke”, aldarrikatu du.