Gure semea irakurtzen hasi zelarik eskolan, bere adineko liburu bila aritu ginen. Horrela agertu zitzaigun etxean frantsesezko Sami et Julie font des crêpes (“Samik eta Juliek matahamiak egiten dituzte”), E. Massonaud eta T. Bontéren lana. Izenburua leitu eta kontrazala ezagutu orduko (“istorio motz, irrigarri eta biziki irakur erraza”), semeak begirada laidoztatua bota zigun, erranez: “Eta zergatik ez ‘Samik eta Juliek oin bat bestearen aitzinean ezartzen’? Ez du deus balio liburu horrek, ezagun du!”. Kontzientzia hartze ustekabekoa, literatura maite dugun burasoontzat! Alde batetik, gure haurra gaitzitu genuen batere interesik ez zuen liburua proposatuz, irudiz ukatzen geniola barne gose duina eta izate konplexua; bestaldetik, nehola ere literarioa ez zen liburua aurkeztu genion, ahalkegarriki, etxeko apalategiak heldu-obra zoragarriz beteak genituelarik.

Semea galdekatuz, ulertu genuen abenturazko narrazio epikoak amesten zituela, adiskidetasun miresgarriak kontatuko zizkiotenak, etxetik eta herritik kanpoko bizipenak esperimentaraziko zizkiotenak, jende izugarri batzuekin identifikatzeko posibilitatea emanen zizkiotenak. Sami eta Julie bazterrera utzirik, jo genuen R. Dahl, J. London, R. L. Stevenson eta A. Dumasen obrengana, frantsesez bezala euskaraz, semeak ordu arte geure baitan zeukan konfiantza horrela doi-doietarik salbatuz.

Ihardukitze hark frogatu zidan balio duela zorrotz izatea “haur eta gazte literatura” deitu sailean agertzen denarekin. Hain zuzen ere, alor horretako ekoizpen gehienak, dudarik gabe, helburu hezitzailea du: agertu denez geroztik, xede didaktiko eta moralizatzailea dauka. Azken hiru hamarkadetan aldaketa handiak gertatu dira, bistan dena, hizkuntza nagusien eremuan zein gurean, X. Etxaniz eta M. Lopez Gasenik, besteak beste, erakutsi bezala. Egun, gai psikologiko, afektibo, sozial eta politiko ugari landuak dira haur eta gazte literaturan, bururapenak ez dira gehiago baitezpada hetsiak eta zoriontsuak, eta autoreek egiazki zaintzen dute beren estiloa.

Halere, egungo haur eta gazte liburu frankok balio moral garaikideak bideratzea dute jomuga: jazarpena, diskriminazioa, bazterketa gaitzesgarriak direla, elkar bizitza sano eta sendoa sustatu behar dela... Ez dira hainbeste ongia eta gaizkiaren arteko jokoa gainditzen dutenak, agerian ezartzeko jendea eta jendartea den bezala: jelosia, mendekua, fantasmak, neurriz goitiko pasioa, ideal erromantikoak, desobedientzia, ozarkeria, berekoikeria, itxaropena, etsipena, barkamena, urrikia, gerla, herioa, zuzengabekeria eta zuzentasuna bezalako gaiak fikzioaren, poesiaren edo antzertiaren bidez barnatzen dituztenak ez dira ugari, ez euskaraz, ez beste mintzairetan.

Horrelako literatura amorala, epaitzera ez daramana, politikoki zuzena den kanonaz kanpokoa luke gogoko S. Van Der Linden adituak, linean dagoen mintzaldi batean dioen arabera. Zergatik haur eta gazteak behartu liburu arin, atsegin eta azalekoak bakarrik irakurtzera? Zergatik ez pentsa gu bezalakoak direla, korapilatsuak, argiak eta sentsibleak, umore eta ironia gozatzaileak, estetika literarioei irekiak?

Barthesek dio, Qu’est-ce que la critique? (“Zer da kritika?”) testuan: “Literaturak ez du ibiltzea ahalbidetzen, baina hatsa hartzea”: ez, haur eta gazte literaturak ez du azaldu behar nola ezarri oin bat bestearen aitzinean edo nola neurtu urrats prestuak, baina nola arnasa hartu aske bilakatzeko.