Ehun urte bete dira 1920an Osasuna sortu zutenetik. Baina aurretik ere bazen futbolik Iruñean.

Simon Blasco medikuak zioenez, 1900. urtean Iruñeko Huarte eskolan ikasten zuen Enparan abizeneko batek erakutsi omen zien ikaskideei futbolean aritzen. Maila ertain-altuko eskola zen hura, Iruñeko lehen eskola laiko eta liberala. Guk, artxibotan, baieztatu dugu bazela Ignacio Enparan izeneko ikasle bat garai hartan. Hona etorri aurretik Galesen ikasi omen zuen. Gerora, 1904an agertzen da futbolari buruzko lehen aipamena Diario de Navarran, zezen plazan jokatzen zuten batzuk aipatzen dituztenean.

Hainbat talderen artean, zergatik nagusitu zen Osasuna?  

1900tik 1920ra, Osasuna sortu bitartean, talde pila bat zegoen Iruñean. Oro har, lagun taldeak ziren, eta zaila da kuadrila bakoitzaren joera sozial edo politikoa jakitea. Sportiva 1919an jaio zen, eta 1920an aldatu zuen izena, Osasuna jarriz. Kanpoan jokatzeko asmoz sortu zuten Osasuna, indarrak batzeko asmoz. Eta azkenean, hor zeuden guztietatik, Osasuna da ehun urte bete dituena.

Fundatzaileen artean baziren euskal abertzaleak eta komunistak. Gerora Osasunak transmititu duen irudiarekin kontrajarria da hori.

Dakiguna da Sportivako lehen bi presidenteak komunistak izan zirela, baina 1930ean; ez dakigu 1920an ere ba ote ziren. 1920an, Osasunan  jokatzen zutenak señoritoak ziren, ikasketadunak, baina izango zuten 1917ko Errusiako Iraultzaren eraginik, Lehen Mundu Gerrarena, espainiar gripearena edota Marokoko Gerrarena izango zuten bezala. Argi dagoena da Osasunaren hastapenetan badagoela osagai euskaltzale nabarmen bat, eta badagoela ideologia aurrerakoia eta errepublikazalea duen jende pila bat ere. Baina baziren karlistak eta kolpistak ere. Talde anitza zen, joera liberalekoa.

Noiz eta nola aldatu zen hori?

Errepublika garaian, Osasunaren zuzendaritza nabarmen errepublikazalea zen, eta ezkertiarra. Baina aldi berean, baziren Antonio Lizarza bezalakoak ere, Mussolinirekin elkartu zena. Iruñea estatu kolpearen zero gunea izan zen; Osasunarekin lotura zuzena zeukaten zortzi lagun hil zituzten: sei fusilatuta, bat bonbardaketa batean eta beste bat kartzelan. Beti, Osasunaren historian, aipatu izan da lau lagun hil zirela por dios y por la patria, eta orain badakigu gutxienez zortzi hil zituztela beste bandoan. Ez zituzten Osasunakoak zirelako hil, baina Osasunakoak ziren. Kluba ez zen gorrien kabia, baina baziren gorriak. Gerrarekin desagertu zen hori.

Orduan hasi zen proiektatzen Osasunaren irudi kontserbadore eta erregionalista. Gaur arte luzatu da?

Antonio Lizarzatik hasi eta Patxi Izkora arte, Osasunaren presidente guztiak izan dira erregimenaren gizonak. Ezkerrak inoiz ez du botererik hartu, futbola negoziobide izan da. Hemen, presidente gehienak aurrezki kutxetatik zetozen, eta badakigu nork kontrolatu duen hori Nafarroan. Berez, bazkideena da kluba, baina zuzendaritzak menpean ditu bazkideak, eta ez da gidoitik ateratzen.

Zergatik bultzatu zuten irudi hori?

Futbolak, emoziotik eta pasiotik, identitate oso indartsuak sortzen dituelako. Horregatik, absurdoa da futbola eta politika nahastu behar ez direla esatea. Haiek politikaz aritzea zilegi da; ikuspegi kritikotik hitz egiten denean, ordea, futbola eta politika nahastea leporatzen dizute. Zergatik ez dira orain arte azaleratu errepublikazale hauen erailketak? Hain zuzen ere isiltasun horregatik. Batetik, errepresioa bizi izan zutenen trauma dago, eta inposatzen zaien isiltasuna. Bestetik, belaunaldi hori hiltzen da, eta futbolaz bakarrik hitz egin behar dela diote agintariek. Orain, mendeurrenaren harira, kontatu beharra zegoen.

Ikusten duzu gaur egun aldaketa zantzurik klubean?  

Javier Miranda izan zen aldaketa ekarri zuen bakarra, eta hortik aurrerakoak, Patxi Izko, Miguel Artxanko eta Luis Sabalza, gutxieneko hori mantentzera mugatu dira. Baina erregimenak beti kontrolatu du kluba. Zerbait aldatzen bada bazkideen presioagatik da. Egia da, orain euskaraz gauza gehiago egiten ditu klubak, baina tira, zer gutxiago, ez? Nik dakidana da badela Memoriaren Lege bat, Osasunak betetzen ez duena. Tira, ez dago betetzera behartuta ere, ados, baina Nafarroako Parlamentuak Osasunako biktimenganako omenaldi instituzionala babestuko luke, eta klubak ihes egiten dio horri.

Liburuari esker Osasunarekin berradiskidetu zarela esan izan duzu. Zergatik?

Ni betidanik izan naiz Osasunazalea, txikitatik, lehen aldiz Sadarrera joan nintzenetik. Baina banekien badela belaunaldi bat, nire aurrekoa, ezin duena futbola ikusi ere egin, konkretuki Osasuna nafar eskuinarekin lotzen duelako. Konturatzen zarenean gerra aurretik ez zela horrela, noski adiskidetzen zarela. Nik badut konplexu bat: Iruñea estatu kolpearen zero gunea izan zen, herri matxinada egon zen errepublikaren kontra. Ezkerreko errepublikarzaleak gutxiengoa ziren, baina kontxo, badira ezagutzen ez diren istorio polit asko. Beraz, noski adiskidetu naizela, Osasunarekin eta nire hiriarekin.