Berdintasunaren ikurra eta desberdinkeriaren biktima
Robert Recorde fisikari eta matematikari galestarrak berdintasunaren ikur matematikoa asmatu zuen. 1557an, ikurra asmatu zuen urte berean, Southwarkeko King’s Bench espetxean sartu zuten konde baten agindua ez onartzeagatik. Hurrengo urtean hil zen, giltzapean eta baztertuta.
Londres, 1557. Robert Recorde (1512-1558) fisikari eta matematikari galestarra The Whetstone of Witte matematikako tratatua idazten ari zen, eta etengabe is equal to (berdin) esaldia idazten denbora asko galtzen ari zela konturatu zen. Gemowe lines edo lerro paraleloak erabiltzea erabaki zuen: “Hitz horien errepikapen aspergarria saihesteko, zabalera jakineko bi lerro paralelo edo biki erabiliko ditut, hori baino berdinagoak diren bi gauza ez direlako existitzen”. Berdintasunaren ikur matematikoa (=) asmatu zuen; hori bai, gaur erabiltzen duguna baino luzexeagoa.
Eta, ikurraz harago, hezkuntza eta aukera berdintasunaren bila ere aritu zen. Obra akademikoak latinez idatzi ohi ziren garaian, ingelesez idaztea erabaki zuen berak. The Ground of Artes (1543) lanean oinarrizko aritmetika azaldu zien irakurle “soil ezjakinei”, eta ezagutza matematikorik gabeko merkatariei abakoa erabiltzen irakasteko atal praktiko bat ere gehitu zuen. Astronomiaz ere idatzi zuen, Nikolas Kopernikoren heliozentrismoaren alde eta ordura arte zabalduta zeuden teorien kontra. Antzinaroko eta Erdi Aroko dokumentuetan aditua zen. Gernuaren bidez gaixotasunak diagnostikatzeko metodo bat asmatu zuen. Eta funtzionario lanetarako tartea ere bazuen; Bristolgo Monetaren Etxean jardun zuen.
Lan horretan, Henry Herbert Prembokeko kondea izango zenarekin egin zuen topo edo, zehatzago esanda, nobleak dibisak desbideratzeko emandako aginduarekin. Recordek ezetz esan zuen. Herritar xehearen ezezkoak suminduta, kondeak traizioagatik salatu zuen matematikaria. Recordek bi hilabete eman zituen giltzapean, baina, azkenean, salaketak ez zuen aurrera egin eta aske utzi zuten. Recorde ez zen kikildu. Fondoak bidegabe erabiltzeagatik salatu zuen Pembroke. Baina nobleak Filipe eta Maria errege-erreginengana jo zuen, justizia denentzat berdina ez zela jakitun. Eta, azkenean, salatzailea, Recorde bera, zigortu zuten difamazioagatik: 1.000 libra ordaindu beharko zizkion kondeari, baina ezin zuen. XVI. mendean dirutza izugarria zen hura, batez ere diru publikoa lapurtzeko ohiturarik ez zuenarentzat. 1557an, berdintasunaren ikurra asmatu zuen urte berean, Southwarkeko King’s Bench espetxean sartu zuten isuna ez ordaintzeagatik. Hurrengo urtean hil zen, giltzapean eta baztertuta.
XVIII. mendearen hasieran, Recorderen berdintasun ikurra estandarra zen Europa osoan
Veneziako urmaela, 452. urtea. Hunoen inbasioak bultzatuta, Italiar penintsulako barrualdeko hainbat biztanlek eremu zingiratsuan hartu zuten behin behineko babesa. Baina lonbardiarren inbasioak iritsi ziren urte batzuetan, eta bizitoki iraunkorra bihurtuko zen etorkin... [+]
Erromako San Giovanni in Laterano plazan, errutinazko indusketa bat egiten ari zirela, arkeologoek IX.-XIII. mendeetako jauregi baten arrastoak topatu dituzte ezustean. Eta garai hartako aita santuen bizitokia izan litekeela uste dute. Bestela esanda, baliteke Patriarkatua... [+]
Indo ibaiaren harana, duela 5.000 urte inguru. Mohenjo-Daro hiriak 35.000 biztanle inguru zituen eta, berriki PNAS aldizkarian argitaratutakoaren arabera, Giniren koefiziente oso baxua zuen, 0,22koa –koefiziente horrek gizarteen desberdintasun ekonomikoa neurtzen du,... [+]
Geroz eta gehiago dira neandertalek uste baino gaitasun kognitibo aurreratuagoak zituztela adierazten duten ikerlanak. Azkena Journal of Archeological Science aldizkarian argitaratu da, eta 2003an Errusiako Mezmaiskaya kobazuloan aurkitutako hezurrezko lantza-punta du... [+]
Txinako Shanxi probintzian, Tang dinastiako hilobi batean, hildakoen eguneroko bizitzako eszenak irudikatzen dituzten pinturak topatu dituzte. Eszena horietako batean gizonezko ilehori bat agertzen da. Ilearen koloreari eta aurpegierari erreparatuta, hilobia aztertu duten... [+]
Kartago, K.a. 814 inguruan. Feniziarrek kolonia bat fundatu zuten, eta Mediterraneo ekialdean nagusi zen zibilizazioa mendebaldera hedatu zen. Bi mende eta erdi geroago, Tiro feniziar metropolia gainbehera etorri zenean, Kartago independizatu egin zen eta bere eragina... [+]
Rudolf Botha hizkuntzalari hegoafrikarrak hipotesi bat bota berri du Homo erectus-i buruz: espezieak ahozko komunikazio moduren bat garatu zuen duela milioi bat urte baino gehiago. Homo sapiens-a da, dakigunez, hitz egiteko gai den espezie bakarra eta, beraz, hortik... [+]
Böblingen, Germaniako Erromatar Inperio Santua, 1525eko maiatzaren 12a. Georg Truchsess von Waldburgek Wurtembergeko nekazari matxinatuak mendean hartu zituen. Handik hiru egunera, maiatzaren 15ean Filipe Hessekoak eta Saxoniako dukeak bat egin zuten errebelde turingiarrak... [+]
Vienako Simmering auzoan kirol-zelai bat berritzeko lanetan ari zirela, 150 gorpu dituen hobi komuna topatu zuten 2024ko urrian. Erromatar legionarioak zirela ondorioztatu dute, eta K.o. 100 urte inguruan hil zirela. Edo, hobe esanda, hil zituztela.
Gorpuak edozein... [+]
Washington (AEB), 1930eko ekainaren 17an. AEBetako Kongresuak Muga-Zergen Legea onartu zuen. Smoot-Hawley Legea ere esaten zaio Reed Smoot senatariak eta Willis Hawley diputatuak bultzatu zutelako.
Legeak 900 produktu ingururako inportazio zerga-mugak %40 eta %60 artean igo... [+]
Orain arte uste izan dugu Erdi Aroan eta inprenta zabaldu baino lehen liburuak kopiatzeaz arduratu zirenak gizonezkoak zirela, zehazki, monasterioetako monjeak.
Baina Bergengo (Norvegia) unibertsitateko ikerlari talde batek ondorioztatu du emakumeak ere kopista... [+]
Florentzia, 1886. Carlo Collodi Le avventure de Pinocchio eleberri ezagunaren egileak zera idatzi zuen pizzari buruz: “Labean txigortutako ogi orea, gainean eskura dagoen edozer gauzaz egindako saltsa duena”. Pizza hark “zikinkeria konplexu tankera” zuela... [+]
Lineal A duela 4.800-4.500 urte erabilitako idazkera minoikoa da. Berriki, Kretako Knossos jauregi ezagunean, bolizko objektu berezi bat aurkitu dute, ziurrenik zeremonia-zetro gisa erabiliko zutena. Objektuak bi idazkun ditu; bata, kirtenean, laburragoa da eta aurkitutako... [+]
Londres, 1944. Dorothy izeneko emakume bati argazkiak atera zizkioten Waterloo zubian soldatze lanak egiten ari zela. Dorothyri buruz izena beste daturik ez daukagu, baina duela hamar urte arte hori ere ez genekien. Argazki sorta 2015ean topatu zuen Christine Wall... [+]
Bilbo, 1954. Hiriko Alfer eta Gaizkileen Auzitegia homosexualen aurka jazartzen hasi zen, erregimen frankistak izen bereko legea (Ley de Vagos y Maleantes, 1933) espresuki horretarako egokitu ondoren. Frankismoak homosexualen aurka egiten zuen lehenago ere, eta 1970ean legea... [+]