Ez da gauza erraza
kiri-kiri-ken, kiri-kiri-ken
ez da gauza erraza
ama gezurtatzen.

Kiri-kiri-ken-du
dena jakiten du.
Kiri-kiri-kik
zelan badakik?
Kiri kiri-ko-ko-ko-ko
hatz txikiak esaten dio!
Den-den dena esaten dio.

Abesti honetan haurrak autonomia garatzen duenean, eta gezurrak esateko gai denean, helduak nola erantzuten duen adierazten da. Txikiak handia izan nahi du eta handiak txikiaren beharra du. Europako beste herrialdeetan, haurrentzako ipuin eta kantuetan, handiaren eta txikiaren dialektika oso erabilia da, baita babesgabekoaren eta guztiahaldunaren arteko harremana ere. Kanta honetan hatz txikiak laguntzen dio amari arrakalarik gabeko jakituria edukitzen.

Frantsesez hatz txikiari “l’auriculaire” esaten zaio, belarrian sartzeko neurria duelako. Hortik aurrera, hatz txikiak sinbologia indartsua du: zulotxotik barrura sartzen da eta sekretuez eta intimitateaz hitz egin dezake.

Haurrak desira propioak eta horiek betetzeko autonomia nahikoa duenean, gezurrak esateko aukera eta premia sortzen zaio. Gezurra da egiarekin bat ez datorren zerbait esatea, mezua jasoko duen pertsona engainatzeko. Umeak gezurra esan aurretik bi baldintza bete behar ditu. Bata, errealitatea ondo menderatzea, fantasiarekin nahastu gabe; eta bestea, bere lekuan, ordezko bat asmatzea, hau ere erreala –eta ez imajinarioa– dena. Horiek biak dira gezurraren funtsa.

Gezurra esateko motibazioa ez da soilik kontzientea, inkontzientea ere bada. Abesti honetan, esaterako, amarekin lotutako afektu kontrajarriak daude: alde batetik amarekin lotura mantentzeko gogoa du eta bestetik lotura hori eteteko nahia.

Gezurra autonomia lortzeko gogoarekin lotuta dago. Baina baita horrek sortzen duen kezkarekin ere. Gezurra esateak bestearekiko etena adierazten du. Horrexegatik, abestitxo honek abisu egiten du. Haurrentzako ipuinen gai nagusia, askotan, gurasoen mendekotasunetik irtetea izaten da. Eta horretan figura erregulatzaileak agertzen dira. Horren adibide dugu Pinotxo gezurtiaren eta Kilker hiztunaren arteko harremana, gatazkaz betetakoa. Kilker hiztuna, kontzientzia moralaren irudia da. Haurra txikia denean eta gurasoekiko mendekotasun handia duenean, gurasoak eta haien esanak dira erreferente nagusiak. Baina haurra handitzen doan neurrian, errealitatea eta fantasiaren arteko desberdintasuna egiten ohituko da. Pixkanaka, haurra, maite dituen horiekin distantzia hartzen joango da. Bere inguruko helduekin identifikatuko da, horrekin bere izaera osatuz; eta aldi berean bere etika propioa eraikiko du. Horrela, bere ekintzen eta gogoen arabera jokatzen hasiko da.

Kanta honek adierazten digu haurraren eta amaren arteko harremana zein korapilatsua den. Haurrak, gorputza eta adimena bere-bereak direla sentitu arte bide luzea egin behar du. Mendekotasunetik autonomiarako bidean, bitarteko egoerak bizi ditu, amarekin bat eginda sentitzetik amarengandik nahikoa banatuta sentitu arte. Zentzu horretan “amak dena daki / amak ez daki” ezinbestezko jolas bihurtzen da. Joan-etorrian, errealitatea eta fantasia bidaide dira. Batzuetan haurra trantsizio-une hauek nahikoa bizi izan gabe gelditzen da. Agian bere kabuz goizegi moldatu behar izan du, beraren ingurune afektiboak huts egin duelako; ondoren, haurrak harremanak modu uzkurragoan eraikiko ditu. Ingurunearekin bat egin izanaren esperientziaren aztarnak betiko iraungo du, munduarengan eta norberarengan konfiantza eta ongizate iturri bihurtuz.

Haurrak amarekin duen jarraitutasun psikiko-fisikoa eteteko saiakera serioenetako bat ezezkoaren konkista da, hitzaren –tartean gezurraren– edo portaeraren bidez adierazi daitekeena. Lehen gorputzen arteko jarraitutasuna zena, orain pentsamenduen artekoa izango da, amaren eta haurraren psiko-gorputzak elkarrekin komunikatuko dute, hizkuntza sinbolikoaren bidez, gezurrari ere lekua eginez.

Gezurra esatea kontra-boterea edukitzea da, haurrak berak bakarrik dakielako egia zein den. Eta gezurra gurasoek osatzen duten bikoteari zuzenduta dagoenean, guraso-bikotearen fidagarritasuna ezbaian jartzen du. Garapenaren une desberdinetan, gezurretan aritzea, ondoezaren adierazle gisa agertzen da. Beraz, gezurrak bere balio funtzionala izan arren, errepikakor bilakatzen bada, haurrak bere inguruarekin duen komunikazio arazoen adierazle izango da.

Kaiera igeri
Kiri-kiri-ket, kiri-kiri-ket
kaiera igeri
ihes egiten badet.

Kiri-kiri-ken-du
dena jakiten du.
Kiri-kiri-kik
zelan badakik?
Kiri-kiri-ko-ko-ko-ko
hatz txikiak esaten dio!
Den-den dena esaten dio.

Alde imajinarioa kantaren leloan dator, helduaren erantzunean, haurraren gezurraren aurrean nola kokatzen den adierazten denean. Hasteko, helduari haurraren gezurrak sentipen desatsegina sortzen dio; haurraren autonomiak kolokan jartzen ditu helduekiko ordu arteko beharra eta mendekotasuna. Haurrak gezurraren bidez adierazten du ez duela asmorik helduaren azpiko izateko; gezurra, matxinada-gogoaren adierazle da.

Iruditzen zait, helduaren haserrearen lekuko dela abestiaren egituran itsatsita dagoen leloa. Helduak haurraren gezurrari fantasia sinesgaitz batekin erantzuten dio: amak baduela hatz txiki espioia, den-dena ikusi eta gero kontatzen diona. Anaia txiki kontakatilu alprojarena baina beldurgarriagoa dena. Helduak, fantasia jazartzaile batekin erantzuten du, ama, pertsonaia mitologikoak bezala, guztiahaldun egiten duenean. Ondoren, beldurrak eragindako haurrari, atzera bidea egiteko esaten dio, ama eta umearen artean pentsamendu-jarraitutasuna dagoela esanez. Hori da fantasia, mitoa, ama guztiahalduna, iskin egiterik merezi ez duena. Horretan baliatuko da umeak amarekin bat egitean daukan gogoan, “bat egingo dugu gu bion artean tentsiorik egon ez dadin”. Mehatxua litzateke betiko fusio-itxaropen hori betiko galtzea.

Baina, azken finean, abestia jolasa da. Haurrarentzako eta amarentzako –heldu zaintzailearentzako oro har– zaila izan daitekeen egoera bati, fantasia erabiliz, aurre egiten laguntzeko balio du. Nolabait esateko, badakigu bananduko garela, mundua hor dela bere gauza on askorekin. Baina, horretarako presarik gabe, jolas dezagun, amets egin dezagun, eta imajinarioan, beti egongo gara bata bestearekin etengabeko jarraipenean. Zilbor-hestea etetea zein zaila den batzuetan.