Minbizia, hitz bakarra da, baina hamaika adar eta bizipen ditu. Imanol Irizar Intxaustik duela 13 urte pasa zuen, linfoma detektatu ziotenean: “Fisikoki oso ongi nengoen, baina egun batean sekulako ziztada izan nuen saihets aldean. Konplexua da. Linfoma klase honek ez du apenas sintomarik, baina garatzen doa. Hori zen harrigarriena, osasun betean nengoela”.
Diagnostikatzea zaila izan zen. Amerikako Estatu Batuetan zegoen orduan lanean, 48 urte zituela. Osasun sare pribatuan probak eta probak egin ostean ezagutu zuen emaitza. 2006ko maiatza aldean eman zioten gaixotasunaren berri eta segituan erabaki zuen Euskal Herrira itzultzea. “Behar nuen babes emozional hori: etxea, familia, lagunak eta inguruaren beharra”. Hemen, ordea, prozesua berriro hasi behar izan zuen: X izpiak, eskanerrak, biopsia, ziztadak... Azkenean, zein linfoma mota zuen eta zein garaturik zegoen ikusi zuten eta tratamendu zehatza ematen hasi ziren. “Kimio saioak, zaldientzako moduko dosiak. Hilean behin ospitalera joan eta egun osoa pasatzen nuen bertan. Ziztadak ematen zizkidaten eta hilabeteko epean erantzun behar nion horri, hurrengo dosia emateko beharrezkoa. Gorputza guztiz pozoinduta gelditzen da”. Irizarren kasuan prozesuak sei hilabete iraun zuen eta tratamenduari erantzun zion, “lur jota”, baina gaindituta.
Bizitza helduleku
Diagnostikoa zehatza zen eta tratamendua ere bai. Alternatibarik ere bilatu ez zuela aitortu du, “konbentzimenduz eta konfiantzaz” jarraitu zuela medikuen bidea. Hala ere, hasieratik argi zuen ez zela soilik medikuen gaia izango: “Ordurako testu bat nuen gaiarekiko erreferentzia gisa: Medikuak esan dit minbizia dudala, Joxe Aranzabalena. Baina oraingoan bestela zen: niri ere medikuak esan dit minbizia dudala”. Testu hark bere burua kokatzen lagundu ziola azpimarratu du.
Lehen intuizioa bizitzan aldaketak eman behar zituela izan zen: “Ez pentsa minbizia tokatu zaizula, medikuek sendatu eta lehen bezalako bizitza egingo duzula. Inola ere ez. Hemendik ateraz gero nola bizi behar dut bizitza?”. Egoeraren aurrean jarrera aktiboa hartzera bultzatu zion eta pozik mantentzen du horrek Irizar. “Bide batzuk ireki nituen tratamendu bitartean, gerora mantendu ditudanak”. Gehienbat elikadura, ariketa fisikoa, lanaren karga eta barne mundua landu dituela kontatu digu. Jaten dugunaren kontzientzia hartu eta kontsumo talde bat bultzatu zuen Pasai Donibanen, bizilekuan. Mendibueltak maiz egiten hasi zen eta eguneroko ariketa minimoa modu sistematikora eramaten. Lan karga %20 inguru gutxitu, xahutzen duen energiaz jabetu eta lana bizitzako lehen planotik atera zuen. Eta barnea ezagutzeko Chi Kung teknika probatzen hasi zen. “Inoiz ez dut jakingo zenbaterainoko eragina izan duen honek guztiak emaitzetan. Baina eragin ona izan dutela ziur. Pertsona bezala, gainera, oso ongi sentitzen naiz”.
Gaixotasunak bizitza aldatzeko aukera eman dio. Baita heriotza naturaltasunez bizitzeko ere. “Ez gaituzte horretarako hezi”, dio. “Azken fasean” zeuden zenbait pertsonarengana hurbiltzeko pausua eman duela sentitzen du, haiengandik urrundu ordez: “Ez dut ihes egiten, gerturatu egiten naiz”.
Zer da, beraz, heriotza aurrean izatea? “Bizitzaren ikuspuntua aldatzen da, derrigor. Bizitzari garrantzi handia ematen diot. Laboak dio: ‘bizitza da handiena, galtzea litzake galtzea dena’”.
Ideia bat argi duenean, oztopoak oztopo aurrera doa Rakel Mateo triatleta (Mungia, Bizkaia, 1975). 2001ean lan istripu bat izan ostean, ezkerreko hanka txikituta geratu zitzaion. Horren ondorioz, kirol egokitua deskubritu zuen eta hiru Paralinpiar Jokotan parte hartu du.
Danimarkaren menpe segitzen duen Groenlandiako biztanleriaren %88 da inuita, eta beraien hizkuntzan eta kulturan aitzina egite hutsa dute eguneroko desafio. Zuriek kolonizatu zituzten eta gaur egun egoerak bere horretan segitzen du: zurien begietatik bideratuta dagoen... [+]
Jatorra, alaia eta positiboa da Sara Mirones (Bilbo, 1997). Pandemian mastozitosia izeneko gaixotasun arraro bat diagnostikatu zioten. Ordutik, Maratón de Lunares kanpaina abiatu du gaixotasuna ikusarazteko, gizartea kontzientziatzeko eta ikerketarako dirua biltzeko... [+]
Bertigo baten ostean, etengabeko txistu bat entzuten hasi zen Jexux Mari Irazu Muñoa (Larraul, Gipuzkoa, 1972) bertsolaria, bertso-eskolako irakaslea eta gai-jartzailea. Tinnitus edo akufeno deitzen zaie Irazuk entzuten dituen zaratei. Horrek egunerokoan daukan inpaktuaz... [+]
Baionako ospitalean unitate berritzaile bat ideki da: kardio-ginekologia unitatea, menopausian diren emazteei zuzendua. Gai hau, askotan tabu edo bazterrean utzia, osasun arazoak eragin ditzake bizitzako etapa horretan.
Euskal dantzak, pilates, bilobekin egon, gurutzegramak egin eta beste zaletasun asko ditu Grego Idiakez Kortak (Ezkio-Itsaso, Gipuzkoa, 1950). 62 urterekin iktus bat izan zuen, eta ordutik, ezin ditu nahi beste gauza egin. Iktusaren ondorioz, begi baten ikusmena galdu du, eta... [+]
Motorrez gainezka dago Iñaki Mujikak Altsasun duen tailerra. Ilaran daude denak, baina bada barreneko gelaxka batean aparte gordetako bat. Mujikak beretzat egokitu nahi duen motorra da. 2021ean igo zen azkenekoz motor gainera; istripu larria izan zuen moto-kros zirkuitu... [+]
“Bohemioa”, “poeta”, “mozkorra” eta “amodioaz maiteminduta” dagoen drag bat da Travis Tea (2024, Travistonia planetakoa). Autopertzepzio bat dela dio, eta kanpotik “talenturik gabeko eta antigoaleko poetatzat” dutela... [+]
Gazte batek etxetik atera eta psikologoarenera joateko bizi dituen beldurrak eta barne gatazkak lantzen ditu ‘Barruko dardara’ film laburrak. Maider Arrutik (Errenteria, Gipuzkoa, 2003) sortu du, eta agorafobia nola bizi duen ikusaraztea du helburu. Bere bizipenetan... [+]
Javier Escudero Pascual (Iruñea, 1979) “poz-pozik” dago erretiroa hartuta nahi beste gauza egiteko astia duelako. Nafarroako Aspace kirol klubeko motordun aulkiko futbol taldeko jokalaria da. Duela urtebete sortu zuten taldea, eta hirugarren geratu dira... [+]
Ilusioz mintzo da Shrabani Aranzabe-Pita (Orissa, India, 1999) musikari, ikerlari eta pedagogoa. Alkizan (Gipuzkoa) hazi eta hezi da. Pandemian minbizia izan zuen, eta prozesu onkologiko horretatik Naturaren Doinuak jaialdia eta proiektua sortu du. Aurtengo jaialdia ekainaren... [+]
Ludotekan, gazte txokoan, udalekuetan... batzuk musukatzen ari direla, beste hark zakila erakutsi duela eta honakoak gorputzarekiko irainak jaso dituela, hori guztia kudeatzea ez dute erraza hezitzaileek. Adibide praktikoz lagunduta, 'Nola landu sexualitatea hezitzaileon... [+]
Sare sozialetako argitalpen baten bidez, otsailaren 23an, Ane Santesteban txirrindulariak (Errenteria, Gipuzkoa, 1990) endometriosia daukala iragarri zuen. Diagnostikoak lagundu egin dio ulertzen zergatik batzuetan gaizki sentitzen den bizikletan: “Kisteak aldaka okertzea... [+]
Irudimentsua eta umoretsua da, eta marraztea bere pasioa da. Oihan Iriarte Eletxigerrak (Bilbo, 2001) Autismoa eta biok (Txalaparta, 2025) liburu ilustratua sortu du autismoa ikusarazteko. Bere bizipenetatik abiatutako liburua da. Arte figuratiboaz baliatu da batez ere:... [+]
Desengainu handia hartu dute euskal feminista askok jakin dutenean Chimamanda Ngozi Adichie idazleak haurdunaldia esternalizatu duela, alegia, surrogate batek ernaldu duela bere haurra, diru truke. Guztiok izan beharko genuke feminista saiakeraren egilea da Adichie, besteak... [+]