Hurritza edo hurrondoa


2019ko otsailaren 15ean
Abadiñoko Sanblasetan, salgai ziren  hurritz-makilak. Nola aukeratu?
Abadiñoko Sanblasetan, salgai ziren hurritz-makilak. Nola aukeratu?

Zuraren eta egurraren garaia izan ohi da negua. Gure kulturan erabiltzen diren gehienak neguan mozten dira. Zura gogorrak, iraunkorrak, tentsio eta indar handiak jasan behar izango dituztenak, ilbehera hauetan botako dira. Ilgoretakoak eta beste urte sasoi batzuetakoak izango dira zura bigunak edo lantzen errazak eta malguak emango dituzten enborrak botatzeko lanak.

Zuraren antzera gertatzen da egurrarekin. Su bizi eta gar handiak emateko egur arinak ilgoran botako dira; aldiz, gar ahulagoa baina txingar iraunkorragoa emango duten egur trinko astunak ilbeheran. Horiek ere bakoitza bere sasoian.

Abadiñoko Sanblasetan azienda orraztu berrien erakustokiaren aldameneko baxter batean gizaseme batek hurritz-makilak (Corylus avellana) saltzen zituen. Makila aukera ikusgarria erakusten zuen: zuri, gorri, nabar, arre, mehe, lodi, motz eta luze. Lagunak makila bat nahi zuen, eta beretzako egokiena zein zen erabaki ezineko tarte luzeak garai batean tratuan nola aritzen ziren ekarri zidan gogora. Meheak ditu gustuko, mehea eta luxea. Eta zein kolorekoa? Zuria, gorrizta? Hauxe polita. Ekarri hona. Hartu, beheko muturra oinaren kontra jarri, goiko puntatik esku eskuinarekin heldu eta ezkerrarekin erditik makotzen saiatu. Dotore okertu da, baita, utzi orduko, bere on zuzenera etorri ere. Besazpirainoko makila mehe zurizta etxerako. Etxerako bidea egin aurretik, azokan ugaria zen bi hankako ganadua gobernatzeko ederki etorri zitzaion, izan ere, giro zen ba!

Makotu edo okertu eta bere onera bueltatuta, atzera zuzen-zuzen geratze hori bilatzen da hurritz-makilan. Sasi aihena jotzean, sasiz berro zoazenean eta sasi-sastraka salto eginda igarotzeko, inori bizkarra berotzeko edo bide-zidorrean behera makilak heldu behar zaituenean, hori behar da, egur malgua, bihurkorra eta era berean zimela.

Hurritz-makilak edo hurritz-zigorrak egiteko azaroko ilgoran hurritzaren altsumak mozten diren hurritz-txarakan, hurritz-sastraka eta hurritz-malda ugari izan ohi da. Hurritzatik datorrena. Mitxel Elizanburuk 1890ean idatzi zuen: “Uzta hur-ondoa ageri da hur handietarik; urritza, hur ttipietarik”. Beraz, hur ale handia landua da, etxekotua, hurritzetik gure kulturak sortua, eta arbola hurrondoa edo uzta hurtzea. Hurritza basa da, ale ttikia ematen duena. Makilatarako eta zigorretarako alde ederreko zimela dena.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Egurra eta zura
2024-03-25 | ARGIA
Baserrien zurezko egiturak berritzen ikasteko programa martxan jarri dute mugaz bi aldeetako erakundeek

"Baserriberri" du izena programak eta langabezian diren Euskal Herri osoko 12 ikasleri zurgintza formazioa emango die, erortzear diren baserriak berritzen ikas dezaten.


2019-03-11 | Jakoba Errekondo
Banbutza, oholtza

Joan zen otsaila. Agur neguari eta ongi etorri udalehenari, bedatseari edo belartzeari. Polita belartzea, baina hurrengo baterako utziko diot bide horri. Egurretik tira nahi dut oraindik...

Lehengo batean Arantzazuko fatxada tzarraren istorioa zekarren Berria-k eta aspaldi... [+]


2019-03-01 | Jakoba Errekondo
Motatik lore

Zuretik ezpala baino gehiago sortzen da; besteak beste, esaerak... Baina esaerak hala dio: zuretik ezpala. Errotarriaren bira: hazitik landarea, landaretik hazia. Era askotara jaso dute atsotitz horren esanahia; horietako asko Gotzon Garatek. Prest gozamenerako?

Nolako zura,... [+]


2019-02-22 | Jakoba Errekondo
Galileoak, upel borobildua

Zura gogorrak, iraunkorrak, tentsio eta indar handiak jasan behar izango dituztenak, ilbehera hauetan botako dira, nioen lehengoan. Deskuiduan horrelako zuren bat eskuratzeko zuhaitzen bat moztekotan bazara, otsaileko ilbehera hilabetearekin amaituko da, eta egun horiexek dituzu... [+]


2018-06-08 | Jakoba Errekondo
Eskalapoin-aroa

Eguraldiaren kontuak amaitu dira; ura, ura eta ura. Zertaz hitz egin igogailuan edo autobusaren geltokian? Ez dago nobedaderik eta beste zerbaiti tiraka hasi behar kontu kontari. Eguraldi txarra omen den honen abantaila, pentsatu egin behar... Lokatza bueltatu da lurraren... [+]


2017-10-09 | Jakoba Errekondo
Estereo bat zur eta egur

Suaren aldeko sukaldean, otorduak prestatzeko garrari eta otordua egiteko berotasunari duten balioa emateko sasoia da. Sua. Su egurrak sekula galdu behar ez zuen sona berreskuratzen ari da eta etorkizun oparoa du. Otordua prantatzeko ez, baina eraikinen berokuntzan gero eta... [+]


2016-05-04 | Jakoba Errekondo
Aitaren batean

Karrazkilloa edo karraskila (Rhamnus alaternus) ez da ugaria gurean. Berozalea da, eta gozo bizi ohi da zaletasun hori bera duten beste zuhaitz eta zuhaixken artean, hala nola gurbitza (Arbutus unedo), artelatza (Quercus suber), ereinotza (Laurus nobilis), ametza (Quercus... [+]


2016-04-20 | Jakoba Errekondo
Deabru-zura

Zuraz inguratua nabil azken aldi honetan. Basoak eta zuhaitzak gugan duen indarra, eta gure kulturan duen eraginaz dokumental galant horietako bat egiteko ardura tzarra hartua du bizkarrean Jon Maiak; Gutik Zura du izena eta bera gauzatzen sos batzuekin lagundu nahi duenak jo... [+]


2016-03-09 | Jakoba Errekondo
143 agai

Arbolari bezalaxe zuhaitzari agaia jarri eta adarrei goian eustea kultura da. Jakintza handia, kultura. Bestela adarrak hautsita eta desitxuratuta, zarrapastroso litzatekeen landare tzarrari lagundu, eta era berean etorkizun berri bat eman. Kultura: landu. Hazten lagundu... [+]


2014-09-03 | Jakoba Errekondo
Biolina jotzen

Biolina jotzen det. Biolin-jotzaile baino harpa-jotzaile hobea naiz, baina biolina dut bizibide. Uda beroa; beroak luze jotzen du. Guk jo eta berak jo. Uda partean dut nik pagotxa, kontzertu korda. Alferra, udan, lehenaz gain, harrotu egiten da, eta batzuek kontzertu batean edo... [+]


2014-07-29 | Jakoba Errekondo
Zakurraren biolina

Umeak ginela, txakurren bat azkura baretzeko edo arkakusoak haizea hartzera bidaltzeko hankarekin hazka egiten ikusten bagenuen, “gitarra jotzen” ari zela esaten genuen. Txakurrek, ez dakit, baina zakurren batek joko du biolina. Biolin-jotzaile zakurren bat izango... [+]


2014-07-09 | Jakoba Errekondo
Zauritu

Zuhaitzak, arbolak eta zuhaixkak muskildu, inausi eta lepatu egiten ditugu. Batzuetan muskil edo kimu ttikiak, eta besteetan adartxoak, adar politak, baita adar tzar asarreak ere. Berari kendu, eta bueltan zauria utziz.

Forma jakin bat emateko mozten ditugu landareak: itzala... [+]


2014-02-19 | Jakoba Errekondo
Gaztaiak ketzen

Aurrekoa amaitu nuen erari helduko diot: gosea piztuz. Gazta aipatu nuen. Alnus glutinosa, haltzaren ezpalez ketzen direla nioen, baita haltzak bihotzaz gain odola ere baduela. Kolore gorri asko eransten dio gaztari, gorri hila, distiragabe hila. Ketzen azkarrena da haltza,... [+]


2014-02-13 | Jakoba Errekondo
Bihotz bero

Odol giroa nagusi izaten da neguero. Guraize, aihotz, zerrote, motozerra... inauskaiak zorrotz! Epaia emateko prest epaikiak. Epaile kaskarin gehiegi. Buru beroko kasko asko. Bihozgabe bihozgabetzaileak.

Inausten diren zuhaitzek bihotza non duten ez dakigu. Sentitzen dutelako... [+]


Eguneraketa berriak daude