Emakume askok bezala, Urretak ere ez zuen uste inorentzako garrantzia izan zezakeen bizitza eduki zuenik. Nerea Azurmendik aditzera eman zuenez, tiraka xamar ibili behar izan zuen 2005eko neguan Bidegileak liburu sortarako haren bizitza konta ziezaion: “Maritxu Urreta Zulaika donostiarrak ez du ondo ulertzen zer dela eta izan dezaketen inolako interesik bere bizipenek. Ez zaio batere gustatzen bere buruaz hitz egitea (...) Bidegilea bera? Ez du horrelakorik uste. Bere bidea egin du, ez besterik”. Hogeitaka orrialde dituen Maritxu Urreta 1905 liburuxkan (interneten osorik dago) argi geratzen da ez zela izan XX. mende hasierako ohiko emakumea. Haren zaletasunak gauzatzen emandako pausoak ez ziren mende hasieran edozein emakumek emandakoak.

Sei hizkuntzaren jabe, eta euskara itzultzaile

Ikasle ona izan behar zuen Urretak, batez ere hizkuntzak ikastea zuen gustuko. 16-17 urte arte Donostiako San Bartolome ikastetxean aritu zen eta han hasi zen frantsesa eta ingelesa ikasten. Garai hartan gutxi bezala 19 urterekin Ingalaterrara joan zen ingelesa hobetzera. Ondoren italiera eta alemana ikasteari ekin zion, jatorrizko hizkuntzan idatzitako liburuak irakurri nahi baitzituen. Hala, gazte zela sei hizkuntza hitz egiteko gai zen, aipatu ditugun lauez gain euskaraz eta gaztelaniaz egiten zuen.

Euskara etxetik jasoa zuen, ahoz ederki moldatuko zen, beste kontu bat da ordea idaztea. Garai hartan euskaraz alfabetatutako asko ez zen izango. Urretak ordea, gurasoengandik hizkuntzaz gain hizkuntzarekiko maitasuna jaso zuen eta argi zeukan idazten ikasi nahi zuela. Maria Dolores Agirreri buruz hitz egin zioten halako batean, Donostian euskara eskolak ematen zituen idazle eta maistraz. Harekin ikasi zuen idazten, batzuetan ikaskideak zituela eta beste batzuetan bakarrik. Maritxu Urreta 1905 (Bidegileak) liburuxkaren egileari, Nerea Azurmendiri, 2005 hartan aitortu zion Agirreren euskara maite zuela, trakeskeriarik, erdarakadarik eta mordoilokeriarik gabea.

Ikasitakoari zukua atera zion. 1960an adiskide zuen Luis Muñoyerroren lan bat euskaratu zuen, Lartaun eguzki-semea (Kuliska Sorta, Zarauzko Itxaropena argitaletxea). Hurrengo itzuli zuen liburua ere Muñoyerro lagunarena izan zen, eta orduan Maria Dolores Agirre irakaslearekin batera egin zuen. En la luna también se habla vascuence zuen izenburua zientzia fikzioko liburuak eta  euskarazko bertsioa (Illargian ere euskeraz) gaztelaniazkoarekin batera argitaratu zuten. Ilustrazioak Urretak berak eginak izan ziren. 1976. urtean Gipuzkoako Argazkilari Elkarteko aldizkariko editorialak euskaratzen hasi zen.

1997. urtean EIZIE Euskal Itzultzaile, Zuzentzaile eta Interpretarien Elkarteak ohorezko itzultzaile izendapena eman zion eta konpromisoa hartu zuen Urretaren eta harekin batera izendatu zituen beste zazpien itzulpen zatiak bilduko zituela liburu batean. Bada, Urretak Itzulpen Antologiarako propio egin zuen itzulpena. 82 urteak beteta zituela Alice Duer Miller (1874-1942) idazle estatubatuarraren The White Cliffs poema luzea ekarri zuen ingelesetik euskarara. Itsas-malda zuriak jarri zion izenburu.

Gurasoen eragina

Aita, Mikel Urreta. Maritxu Urretak jakin-min handia erakutsi zuen txikitatik eta gurasoek hainbat zaletasun garatzeko grina horretan zeresan handia izan zuten, batik bat aitak. Urnietan jaioa, 1913an Donostiako Udaleko zinegotzi izan zen eta 1915ean Gipuzkoako diputatu. Gipuzkoa Buru Batzarreko lehendakari izan zen. Besteak beste, politikaz, euskalgintzaz eta nekazaritzaz hitzaldiak ematen zituen euskaraz. Euskaltzalea zen eta hainbat modutara saiatu zen euskara bultzatzen. Eusko-Esnalea elkarteko kide zen eta Euskaltzaindiaren eta Eusko Ikaskuntzaren sorrera ekarriko zuen 1918ko Oñatiko biltzarrean esku-hartze zuzena izan zuen. Euskaltzaleak kultur elkarteko buru izan zen.

Ama, Maria Zulaika. Urretaren amak eta amonak ere San Bartolome ikastetxean ikasi zuten. Maria Zulaika, senarra moduan, ekintzailea izan zen bizitza guztian. Gipuzkoako “Emakumeen” buru izan zen eta Donostiako kaiko arrantzaleen emazteekin aritu zen lanean. Maria Zulaikak bederatzi anaia zituen, horien artean Jose Gonzalo, gero Aita Donostia izango zena. n