‘Parallax’ edo hitzontzikeriaren garaipena
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Ingalaterra, 1849. Samuel Birley Rowbotham (1816–1884) asmatzaile eta idazleak Zetetic Astronomy: Earth Not a Globe (Astronomia Zetetikoa: Lurra ez da globoa) izenburuko lana argitaratu zuen Parallax izenordez. Hasieran hamasei orrialdeko panfletoa besterik ez zena 200 orrialdera iritsi zen hamabost urte geroago, eta 1881eko azken bertsioak 430 orrialde ditu. Izenburuak dioen moduan, Rowbothamek, berak asmatutako metoda erabiliz –astronomia zetetikoa–, Lurra laua zela ondorioztatu zuen.
Parallax-en arabera, kontinenteek ozeanoan flotatzen dute, ozeanoa elurrezko eta izotzezko basamortu batek inguratzen du eta desertu izoztuaren atzean labar eskergetan amaitzen da Lurra. Lurrazalaren azpiko suari esker existitzen dira kontinenteak eta ozeano urtua. Baina su hori ez da nahikoa, nonbait, Lurraren erdian dagoen Ipar Poloaren inguruko izotzak urtzeko.
Betiere haren teoriei jarraiki, Eguzkia, Ilargia eta izarrak guregandik kilometro gutxira daude. Eguzkiak Ipar Poloaren inguruan egiten du bira, beti abiadura berdinean eta Ilargiak, lanpara bailitzan, berezko dirdira du eta erdi gardena da. Eta eklipseak? Eklipseek, Rowbothamen arabera, bazuten azalpena; kontua zen berak oraindik ez zuela aurkitu. Eta bestela, Bibliara ere jo zezakeen bere teorietarako. Finean, Bibliak azaltzen zuen Lurraren osaera: goian zerua eta behean Infernuko sua. Orduan, Infernuko suak ozeanoa urtu eta lehorreko bizitza ahalbidetu badu, ez da hain txarra izango... Parallax-en teoriek, jakina, ez zuten ez bururik ez buztanik, eta ordurako Lurra esferikoa dela aspaldi egiaztatuta zegoen. Baina Rowbothamek ez zuen hori traba izan hogei urtez ia Ingalaterra osoa ibiltzeko bere teoriak eztabaida publikoetan defendatzen. Eta eztabaida gehienak irabazten zituen, gainera.
1864ko egun batez Plymoutheko hondartzan agertu zen, Richard Proctor astronomoak jotako desafioari erantzunez. Parallax-en aurkariek zioten hondartzan ipinitako teleskopiotik hamalau miliara dagoen Eddystone itsasargiaren linterna soilik ikusiko zela, nahiz eta apur bat gorago dagoen muinotik itsasargi osoa ikusten den. Baina egun hartan linterna erdia besterik ez zen ikusten, airearen errefrakzioa ohi baino txikiagoa zelako. Edonola argi zegoen lurrazala ez dela laua, baina Parallax-ek sutsu aldarrikatu zuen espero zenarekiko desberdintasun hura bere aurkariek ziotenaren kontrako froga zela. Bertaratutako asko konbentzitu zituen.
Erretorikan trebea zen Parallax, baina aurkarien gainetik gailentzen zen ahots ozena zuen aliatu nagusi. Sinesteko gogoz zegoen publikoa ere bai. Egun hain ohikoa den hitzontzi ozenen arrakasta ez zen haren oinordetzan utzitako gauza bakarra izan. Flat Earth Society (Lur Lauaren Elkartea) sortu zuen hil baino lehen; zientziaren aurkako korronteen haztegi ezin hobea den AEBetan elkartea bizirik dago oraindik, eta milaka jarraitzaile ditu.
Donostia, 1960. Fermin Leizaola 16 urteko gazteak San Telmo Museoan zegoen Aranzadi Zientzia Elkarteko idazkaritzara jo zuen, bertako Espeleologia Sailean aritzeko prest.
Ez zen San Telmora egiten zuen lehen bisita izan; 1975eko ekainean Zeruko Argia-rekin... [+]
1978ko sanferminetan gertatutako Poliziaren kargak argitzea, horiei buruzko dokumentuak desklasifikatzea eta gertakarietan hildako German Rodriguez biktima gisa aitortzea eskatzen diote Espainiako Gobernuari Kongresuak onarturiko dokumentuaren bidez.
Reggaetonarekin eta antzekoekin, musika estilo bat ez ezik, Puerto Ricok beste ideia bat zabaldu du mundu osora: turistifikazioaren eta iragan kolonialaren artean dagoen lotura estua. Milioika jarraitzaile dituen Bad Bunny artista da mezu horren bozgorailu. Azken diskoan Jorell... [+]
Espainiako Gobernua osatzen duten PSOEren eta Sumar alderdien arteko koalizioak aurkeztutako lege proposamena onartu dute Kongresuan ostegun goizean, frankismoaren apologia egiten duen edozein erakunde debekatuko edo legez kanpo utziko lukeena
78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.
Iñaki Egaña historialak Impunes (Txalaparta, 2025) liburuan dio frankismoak talde parapolizialetara jo zuela errepresioa "itxurak mantenduta" ezartzen jarraitzeko, eta beren kideen "inpunitatea" azpimarratu du. Duela 50 urte sortua, bederatzi... [+]
Qumrameko biribilkiek eta Itsaso Hileko Eskuizbribuek (K.a. III-K.o. I) judaismoaren eta kristautasunaren garapenari buruzko informazio eta interpretazio asko eragin ditu aurkitu zituztenetik. Berriki AA erabiltzen duen Enoch datazio sistemaren bidez, izkribu zaharrenak uste... [+]
Ascension uhartea, 1725eko maiatzaren 5a. “Holandar ontziteriako komandantearen eta kapitainen aginduz, ni, Leendert Hasenbosch, uharte bakartu honetan lehorreratu naute, nire zorigaitzerako”.
Herbeheretar marinela, 1695ean Hagan jaioa, Ekialdeko... [+]
Inor gutxik ukatuko du ziurgabetasunez beteriko garai batean gaudenik. Krisi ekonomikoaren, ezegonkortasun politikoaren eta klima-aldaketaren inguruko mezuez inguraturik gaude. Ikaraturik bizi gara. Hori guztia gutxi balitz, globalizazioaren ondorioz, nazioen izaera zalantzan... [+]
2025. urtean konkistatzaile baten omenezko monumentu bat egitea "lekuz kanpo" dagoela adierazi dute oposizioko kideek.
Iragan udazkenekoa dugu liburua: Euskarazko izenak erromatar garaiko aldare eta hilarrietan (Nabarralde, 2024). Historiara jo du berriz Juan Martin Elexpuru idazle eta filologoak, eta argira ekarri euskarak epigrafian egina duen bidea, utzia duen aztarna, orain artean inork egin... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Belaunaldi oso baten liburua da Palinpsestoa. Idazten dakien modura idatzi du Arrieta Ugartetxeak, eta horixe dateke alde gaitza. Gainerakoan, hortxe gure iragan hurbila, gerra ondoa, apaiz giroa, euskara, militantzia… eta ez hain hurbila ere, senide nagusien gerra... [+]
Austraiko Wels hirian, erromatar garaiko Ovilava kolonian, mila metro koadrotik gorako villa aberatsa industen hasi ziren 2023an, eta, berriki, K.o. II. mendeko hiru mosaiko aurkitu dituzte. Arduradunen esanetan, aurkikuntza horretan "bat egiten dute kalitate artistikoak,... [+]