Inprimatzaile baten premia, ekuazioetako ikurren jatorria

Arrazoi praktikoak medio, Réne Descartesek (1596-1650) lan honetako ekuazioetan x, y eta z letrak erabiltzeko baimena eman omen zuen, eta harrez geroztik alfabetoko azken letrak erabili izan dira ezezagunak adierazteko.
Arrazoi praktikoak medio, Réne Descartesek (1596-1650) lan honetako ekuazioetan x, y eta z letrak erabiltzeko baimena eman omen zuen, eta harrez geroztik alfabetoko azken letrak erabili izan dira ezezagunak adierazteko.

Leiden (Herbehereak), 1637. René Descartesen Metodoaren diskurtsoa, mendebaldeko filosofiaren funtsezko obretako baten lehen edizioa inprimatu zen Jan Maireren inprimategian.

Obrak Geometria izeneko atala zuen. Atalaren izenburuak garbi adierazten duenez, eta liburua gainbegiratzen duenak egiaztatuko duenez, orrialde horietan ekuazio ugari sartu zuen filosofo frantziarrak. Eta horrek hainbat buruhauste sortu zien inprimatzaileei. Garai hartan, erliebedun letra tipografikoak hitzak, lerroak eta, beraz, orrialdeak osatuz ipintzen zituzten. Hortaz, gehien erabiltzen ziren tipoen ale gehiago behar zituzten. Eta beharra areagotu egiten zen testuari erantsita ekuazioak inprimatu nahi zituztenean. Ekuazioetako ezezagunak adierazteko alfabetoko lehen letrak erabiltzeko ohitura zegoen: a, b, c... Testuetan erabilienetakoak ziren hizkiak, hain zuzen.

Letra ohikoenen eskasiari konponbidea eman nahirik, ekuazioetan alfabetoko lehen letrak erabiltzea ezinbestekoa ote zen ala edozein hizki erabili ote zitekeen galdetu zioten Descartesi. Hark erantzun zuen ekuazioetan letrak sinboloak besterik ez direla, berdin diola bata edo bestea erabili. Egilearen baimenarekin, inprimatzaileak gutxiago erabiltzen ziren letrak erabiltzea erabaki zuen. Alfabetoko azken letrak multzo horretan zeudela ikusita, ordura arteko ohiturari buelta eman zioten, eta alfabetoko lehen hizkiak erabili ordez, azkenetara jo zuten.
Horregatik erabili omen dira harrez geroztik x, y eta z ekuazioetako ezezagunak adierazteko. Omen, kondaira egiaztatuko duen frogarik ez dagoelako. Gainera, beste teoria batzuek diote hizki horien erabileraren jatorria, x letrarena hain zuzen, antzinakoagoa dela: Amin Malloufek Samarcanda liburuan dio jatorria Omar Khayyam matematikariarengan dagoela, hark XII. mendean, xhay (ezezaguna) hitza erabili zuelako, eta x hitz horren laburdura litzatekeelako. Baina Malloufek errealitate historikoa eta fikzioa nahastu ohi ditu bere lanetan, eta bestetik Khayyamek ez zituen bere obrak latindar alfabetoan idatzi. Horregatik, batzuek diote arabiarren ezaguera matematiko zabala Europan sartu zenean eta tratatu matematikoak europar hizkuntzatan itzuli zituztenean hasi zela x erabiltzen, horren frogarik ere ez dagoen arren. Florian Cajorik A History of Mathematical Notations lanean dio, jatorri arabiarraren teoriak ez duela inolako sinesgarritasunik eta azalpen logikoena Descartesena dela (eta badakigu logikak nolako garrantzia duen filosofia kartesiarrean).

Dena den, Descartesen beraren hitzak erabiliz, “egia ikertzeko, ahal den neurrian, gauza guztiak zalantzan jarri behar dira”.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Zientzia
2024-03-31 | Diana Franco
Teknologia
Gorputzaren memoria

Mekanografia ikasi baduzu, gitarra jotzen, josten edo eskuz idazten, ulertzen duzu zure gorputzak zelan memorizatzen dituen zenbait jarduera. Gorputza eta adimena modu miresgarrian daude harremanduta, bat dira. Gizakiok sortu dugun teknologia eta honek gure gorputzarekin duen... [+]


Fra Mauroren mundu zehatzagoa

Venezia, 1459ko apirilaren 24a. Fra Mauro monje eta kartografoak bere munduko mapa amaitu zuen San Michele de Murano monasterioan zeukan kartografia tailerrean. Portugalgo errege Alfontso V.aren enkarguz egin zuen lan hura, eta, mapa amaitu bezain pronto, Portugalera bidali... [+]


2024-03-31 | David Bou
‘La xarxa ultra’

ARGIArekin azken kolaborazioa egin nuenetik lau hilabete igaro direnean, testu honen bidez nire iritzi-artikuluei berriro heldu diet, baina azalduko dizuet zergatik alde egin dudan denboraldi honetan aldizkari maitagarri honen orrialdeetatik.

Otsailaren 20an La xarxa ultra... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Eguneraketa berriak daude