Bostgarren saioa da hau Bizkaiko Urtxintxa eskolako gizonentzat. Hau, beste batzuk baino jendetsuagoa da eta Ibon Arrizabalaga, saioaren gidaria, pozik dago. Ibon EHUko Emakume eta gizonen arteko berdintasunerako masterra ikasten ari da, baina gizon eta emakumeen arteko berdintasunean eta gizonen inguruko lantegietan esperientzia andana du. UEUn, Gite-Ipes-en, sindikatuetan... eta maila pribatuan ere, lan horretan ari da. Gizon gunea gizonen rolak aztertzeko, hausnarketak egiteko, emakume eta gizonen arteko berdintasuna aldarrikatzeko, gizon eredu tradizionala gainditzeko... sortu du Urtxintxak. Bostgarren saio honen hasieran, parte hartuko duten zortzi gizonek (Ibon barne) maiatzean Urtxintxako emakumeekin egingo duten asteburuko lantegiaren data finkatzen ari dira. Ordurako ari baitira pixkanaka prestatzen, saio hauen bidez. «Asmoa da ordura bitarte gaia pixka bat lantzea, eta beraz, emakumeen eskarmentu horren guztiaren aurrean moldatzeko gai izatea. Badakigu egurra emango digutela, hala ere». Gizonek gizon bezala bizi duten egoera aztertzea da lantegi horren xedea, eta Iboni esparru orokor batzuk lantzeko eskatu diote aurrez Urtxintxatik. Gu prestakuntza lantegi horietako batean sartu gara. Urtxintxako gizonak nolabait antolatzen hasiak dira. Ez dira bakarrak. Mundu mailan pixkanaka gertatzen ari den fenomenoa da.

Gizona aldatzen ari da, gizona krisian dago, gizonak ere antolatzen ari dira, diote prentsako titularrek eta liburuetako izenburuek. Horixe da behin eta berriz entzuten dena. Baina egia da? «Argi dago feminismoaren hamarkadetako borroka ez balitz emakumeentzat beste rol sozial bat planteatzen ari, gizonak ez ginatekeela ataka honetan egongo. Gero, nik ez dakit esaten hori krisi kontsideratu behar dugun edo ez. Gizon gehienentzat hala da? Emakumeek egin duten bidea onuragarria da gehienontzat, eta gizon batzuei ireki digu atea beste era batera jokatzeko gure harremanetan. Beste gizon gehiengo bat oraindik mantentzen bada ere itxuraz lehengo ereduak diren horietan, beraiek ere badaukate orain beste abagune bat, lehen oso estua zena eta orain zabalagoa. Baina ez nuke esango gizonak orain paretaren kontra gaudenik ez dakit zer gertatuko zaigulako. Hobe da une hau kristoren aukera balitz bezala ikustea», dio Ibon Arrizabalagak. Sexismoak mendeak egin ditu gure artean eta orain dela ez hainbestera arte, gauza naturaltzat jo da. Batzuentzat sexismoa emakumeen zapalketa da; beste batzuentzat bi sexuen zapalketa. Batera edo bestera, sexismoak bitan banatzen du gizartea, eta ondoren, batzuk besteen gainetik jarri: «Ez dakit sexismoaren barruan sartu behar dugun gizonon baldintzapena edo zapalketa, baina egia da gizonok ere gizon egin gaituztela». Emakumeek bide luzea egin dute, eta oraindik ere beraiek dira gizartearen eraldaketarako motor nagusienetako bat. Beraiek egindako lanak ekarri du neurri handi batean gizonek beraien identitatea zalantzan jartzea. Emakumeek patriarkatuaren aurka egindako borrokak eraman ditu gizonak gizonen identitatea bera ezbaian jartzera eta beraien jokaerak aztertzera eta kasu batzuetan aldatzera. Nahiz eta oraindik hori gutxiengo batek bakarrik egiten duen. Dena den, gizon feministak, sexismoaren aurkako gizonak, berdintasunaren aldeko gizonak... eta horrelako izenak dituzten taldeak ugaritzen ari direla argi dago. AEBetan, Europan (Holandan, Danimarkan, Britainia Handian...), Canadan, Australian, eta Latinoamerikako herrialde askotan horrelako taldeak daude. Gehienetan antropologoek, hezitzaileek eta psikologoek hartzen dute parte. Urtxintxako Gizon gunean ere begiraleak, irakasleak eta hezitzaileak dira denak. Euskal Herrian hamar urte inguru badira horrelako taldeak sortu zirenetik. Baina isileko lana egiten dute. Ez dute gizarte mugimendu gisa funtzionatzen eta ezagunen eta gertukoen artean sortutako taldeak dira. «Talde horiek oraindik barnera begira ari dira, baina nik uste dut gizarteratu egin beharko liratekeela», esan digu Txaro Arteaga Emakundeko buruak. Ibon Arrizabalagak, ordea, kontrako iritzia du: «Oraindik asko dugu egiteko eta gutxi hitz egiteko. Emakumeak oraindik kristoren borrokak egiten ari dira eta prentsan azaltzeko ahalegin izugarriak egiten dituzte. Gu askoz gutxiago egiten ari gara eta askoz oihartzun handiagoa ematen zaigu, gizonak garelako. Egia da itxaropen handiak jarrita daudela: gizonak aldatzen bagara, dena askoz errazagoa izango da. Baina ez da justua inorentzat egiten ari garen hastapen trakets hauek lau haizetara hedatzea». Oraindik ez dago gizonen aldetik hausnarketa kolektibo bat. Eta Arrizabalagaren ustez, batasun hori errazago lortuko dute titularrik gabe.

Baina titularrak izan badituzte. Eta feminismoa aitzindaritzat badute ere, gizonen mugimendu hauek homosexualen borroka ere gogoan dute. «Estigma bat itsatsi zaien arren, beraiek izan dira gizontasunaren esparru zabalago bat mantentzeko borrokan arrakastatsuak izan direnak eta guri atea zabaldu digutenak».


Emakumeen eta gizonen berdintasunerako bidean, orain artean, nagusitu den ildoa emakumeen «maskulinizazioa» izan da. Orain, gizonen bizitzaren «feminizazio» gisa formulatzeko ordua iritsi dela dirudi, hainbat adituk diotenez. Baina horrretarako motibaziorik egokiena ez da emakumeen egoerarenganako errudun sentimendua. Garrantzitsua da gizonek eurek jabetzea sexismoak emakumeei bezala beraiei ere kalte egiten diela, eta hori izatea bien arteko berdintasunaren alde lan egiteko zioa. «Gizon askori ez zaigu interesatzen berdintasunaren aldeko borroka, horrek gure boterea, historikoki eman zaizkigun eskubide eta pribilegioak, ez aprobetxatzea esan nahi duelako. Baina maskulinitate tradizionala aztertzen badugu, konturatuko gara gizonontzat ere oso eragin kaltegarriak dituela, afektibitatearen alorrean adibidez. Gizonak konturatzen dira beraien bizitza osoagoa dela sentiberagoak badira, afektiboagoak, batez ere seme-alabekin duten harremanean», dio Patrick Welshek. Welshek hogei urte daramatza genero eta gizontasun arazoen alorrean lanean Latinoamerikan. Pribilegio horiei sasipribilegio deitzen die Arrizabalagak, ordea. Gizonei dirua, askatasun handiagoa, erabakiak hartzeko aukera... eman izan zaie pribilegio gisa. Eta modu horretan emakumeen gainetik ezartzen ditu sistemak, nolabait. «Horiek sekulako onura bezala aurkezten dira. Baina onura materialak dira, ez dute zoriontasunik ematen. Engainatzeko nahikoa da ordea, eta nola erosoagoa den hor goian egotea hemen azpian baino, funtzionatu egiten du. Behean daudenek, emakumeek, ikusten dutena da guk zapaltzen ditugula eta askatzeko bidean jartzen direnean, lehenengo lana da gizonei aurre egitea, zeren gizonak gainean jarrita gaude hori oztopatzeko. Lortuko bagenu gure zapaltzaile rolari uko egitea eta bat egitea emakumeekin eta munduko beste gizaki guztiekin, gizaki parekideek osatutako gizarte batean egongo ginateke», azaldu du Arrizabalagak Gizon gunean. Baina nola mantendu da hori dena urteetan zehar? Zergatik ari dira orain konturatzen horretaz? Azalpenak jarraitzen du gizonen lantegian. Hiru zutabe egon dira sistema horrela mantentzeko: heziketa, sistema ekonomikoa eta bortizkeria bera. Heziketa da indartsuenetako bat, eskolan, kalean, familian, hedabideetan... ematen baita. Sistemak erakutsi digu nola izan behar den emakume eta nola izan behar den gizon. Patriarkatuak gidatu du gizartea urte askoan. Horren arabera, emakumeak seme-alabak izan behar ditu, hezi behar ditu, etxeko lanak egin behar ditu eta familiaren osasun fisiko eta emozionala zaindu behar du. Eta gainera horiek guztiak «maitasunez» egiten ditu. Gizonak aldiz gune politikoak eta publikoak betetzen ditu eta etxera dirua ekartzeko lanak egin izan ditu. Lanaren banaketak garrantzi handia izan du historikoki. Eta orain gizonak hasi dira konturatzen ez bakarrik emakumeengan eragiten duten zapalketaz, baita egoera horretan eurek galtzen duten guztiaz ere. Gizon izateko modu horrek eragin negatiboak ditu gizonen osasun fisiko eta mentalean. «Egiten dugun guztian arrakastatsuak izatera bultzatzen gaituzte, gizonen arteko lehia iraunkorrera. Horrek bizitza konplikatzen digu eta berdintasunezko harremanak izateko zailtasunak jartzen dizkigu. Munduko herri guztietan gizonak emakumeak baino 5-8 urte gutxiago bizi gara eta gero eta frogatuago dago bizitzeko eredu matxista tradizionalarekin harremana duela horrek. Sistema matxista hau gizonak deshumanizatzen ari da, hiltzen ari gaitu», aitortu digu Welshek. Areago: mundu mailako fenomenoa da gizon gazteen suizidio kopuru altua.


Sistema patriarkala heziketaren bidez mantendu da urteetan zehar. Prozesu luze eta latz bat gabe ezin da lortu gizaki bat, adibidez, emakume bat jarrera sumiso batera eramatea. «Sekulako egurra eman behar diozu, ez dago beste modurik», azaldu du lantegian Ibon Arrizabalagak. Ingurukoak ez dira harritu ere egin espresioarekin, ohituta daudela dirudi. «Eta sistema hau egonkortzeko pentsa dezakegu urte luzeetako borrokak egon zirela. Borrokak jarraitzen du, baina maila indibidualean, eta denok dakigu horrela ahulagoak garela. Zuetako bakoitzak egurra jaso du, azkenean, heldu bezala orain duzuen jarrera hori onartzeko. Emakumeei gertatu zaien antzeko zerbait gertatu da gizonekin: gu jaio ginen pentsa dezakegun gizaki maitagarriena bezala, alaiak ginen, gustatzen zitzaigun jendearekin egotea, edonori irribarre egiteko gai ginen. Lortu dute gizaki hori bihurtzea mesfidati, bortitz, modu txarreko, jendearekin tratuan zailtasun handiak dituena, bere buruarekin gustura egoteko arazoak dituena... ez dakit ohartu zareten kaletik nolako gizonak ikusten diren, aurpegi zurruneko gizonak. Ohituta gaude beraien barrura sartuta dauden gizonak ikusten eta kanpora kaka besterik botatzen ez dutenak». Hori erakutsi egiten da, gero ikasi eta errepikatu. Gizonek autozentsuratzen ikasi dute, eta ordutik aurrera horrelakoak direla onartu dute, modu naturalean. Horri barneratutako zapalketa deitzen zaio, «gogoratzen duzue nola esaten ziguten ‘Zertaz ari zara barrez’? Eta ondoren, Boom!, zartakoa ematen ziguten. Momenturen batean sinestarazi digute gu ez garela onak, gaiztoak garela». Arrizabalagak AEBetan beltz ghettoetan egiten den joko bat jarri du adibidetzat. Joko horretan beltz gazteek pasillo bat egiten dute eta mutikoek erditik pasa behar dute, beste guztiek iraintzen dieten bitartean. «Denak zuri irainka ari zaizkizu eta zuk pasa behar duzu axolako ez balitzaizu bezala. Jolas bat da, baina argi dago entrenamendu bat dela barneratzeko tokatzen zaizun rola, eta horrekin, nola hala, gero bizirik irauteko».

«Deigarriena da ikustea herrietan zenbateraino dituen jendeak bereganatuta jarrera hauek, nola ikasketa batzuk egiteagatik edota negar egiten duen mutila izateagatik sailkatzen zaituzten, eta familian ere bai. Zu aldatzen zoaz eta hala ere, jendea gero eta gehiago dago zure kontra», hartu du hitza lantegiko kide den Anderrek.

Iñakik 45 urte ditu eta bigarren aldiz etorri da gaur lantegira. Beste guztiak baino zaharragoa da eta «gizonaren errepresentazio aspergarri»ari buelta asko ematen dizkiolako etorri omen da taldera. Taldean gaiari bueltak ematera. «Gu oso maskulinoak izateko hezi gintuzten. Emakumeenganako gure lehenengo harremana maskulinitatearen arabera egin genuen. Gero, gure goxotasuna ateratzen joaten garen neurrian, eta gure neska lagunak gure feminitatea ere badugula onartzen duen neurrian, aldatzen joan gaitezke. Baina aldaketa guztiek krisia dakarte. Eskolan nabarmena da gure gizartearen adibidea: ikusten baditugu bi ume borrokan, banandu egiten ditugu eta elkarri afektua adierazten ikusten baditugu, harrigarria iruditzen zaigu». Bortizkeria da hain zuzen patriarkatuaren sistema iraunkortzeko beste arma bat. Izan ere, sistema honi aurre egiten ausartzen den edonor bortizki tratatua da oraindik. Patrick Welshek Latinoamerikan bizi izandako esperientziei buruz ere zera zioen: gizonen arteko biolentzia arazo handia dela aldaketa egin ahal izateko. «Homofobia lantzea ere oso garrantzitsua da, ez bakarrik aldaketa prozesuak benetazkoak izan daitezen, baita ere gizon heterosexualek homosexualekiko adierazten duten biolentzia oso handia delako».

Sistema patriarkalaren hirugarren zutabea sistema ekonomikoa da. Gizona da oraindik soldata duena edo soldata handiena duena. «Medikuntza terminoetara eramanez: gure gizartea gaixorik dago, eta orain hasi gara sintomak ezagutzen: genero indarkeria, zapaltzaileak, zapalduak, botere ekonomikoan oinarritutako gizarte bat... Sintoma horiekin gaixotasun berri bat deskubritu dugu, eta horren kontra borrokatzen hasi garenean badakigu zer daukagun aurrean. Guk udalekuetan ikusi ditugu sei urteko bi mutil eskutik helduta. Hamabikoak ez. Non dago muga? Adin horren inguruan», dio Anderrek. 24 urte ditu eta horrelako beste lantegietan ere aritua da.


Gizonek orokorrean beraien buruarekiko pertzepzio positiboa izaten dute. Hala dio Welshek. Txikitatik erakutsi izan zaie beraien beldurrak ezkutatzen. Dena ondo dihoanaren itxura egiten erakutsi diete, nahiz eta barrutik ez horrela izan. Ez dituzte beraien barruko ezinegonak agertzen, egingo balute beraien gizontasuna zalantzan jarriko lukete. Baina hori nolabait aldatzen ari da. Victor J. Seidler Londreseko Unibertsitateko Soziologia departamenduko kideak Emakundek 2002an eginiko jardunaldietan aurkeztutako txosten batean agertu zuenez, «ohiko lanek behera egin ahala, geroz eta gogorragoa da aitentzako beraien nortasun maskulinoen zentzua mantentzea, hots, familiarentzako hornitzaile eta euskarri izatea». Horren ondorioz, hurrengo belaunaldira igaro daitekeen depresioa sor daiteke eta mutilek, gizon gazte gisa, zalantza ugari izan ditzakete.

Orain arte gizonak patriarkatuak zehaztutako eredua mantentzen zuen batez ere: beste gizonak arerioak ziren, eta txikitatik indartsuenak, adoretsuenak eta azkarrenak izan behar zuten. Gizonekiko afektu harremanak zentsura handi baten pean egon dira mendeetan. Emakumeei, etxean beraiek agintzen zutela erakustera zeuden behartuta. Gizonek, benetako gizonek behintzat, ez zuten negarrik egiten. Baina barrutik negarrez egon zitezkeen urte askotan.

Kontua da kontuak aldatu egin direla, neurri batean behintzat. Orain, emakume askok diote beraien bikoteak etxean ziurtasun eza handia agertzen duela emozionalki sentitzen duenari buruz. «Gizonok normalean ez dakigu zer sentitzen dugun, horretan ez gaituzte trebatu», azaldu digu Arrizabalagak. Eta horrez gain, betitik gizonen alorra izan den sexuan, gazte askok diote aspertuta daudela iniziatiba beti beraiek eraman behar izateaz, hoberenak izan behar izateaz eta gauza guztiak egiteko gai direla agertu behar izateaz. Hori da nerabeen artean, Erick Pescador Albiach soziologo eta sexologoak eginiko ikerketa batean agertatutako ondorioetako bat.

Ikerketen arabera gainera, nerabezaroan adibidez, gizonek lehenago uzten dituzte beraien ikasketak eta emakumeak baino lehen sartzen dira lan munduan. Baina emakumeak akademikoki hobeto prestatzen dira eta konpetentzia handiagoa dira beraientzat lehen baino. Lan mundura sartu dira, oraindik beraien egoera oso prekarioa den arren. Gizona ordea, ez da oraindik, nahiz eta gune pribatura gerturatzen ari den pixkanaka, erabat etxera sartu.

Horrez gain, Euro RSCG publizitate agentziak Ingalaterran eta AEBetan 2.000 gizonen eta beraien bikoteen artean eginiko inkesta baten arabera, emakume gehienek beraien bikoteek ukitu femeninoa izatea nahiago dute, batez ere, etxean laguntzeko gai badira, eta sentimenduak adierazteko trebeak badira. Baina hortik berdintasun efektibora badago aldea. Madrilgo Gizon Baldintzaren Zentroko zuzendaria den Luis Boninok hala dio: «Diskurtso oso positiboa dago gizon sentibera berriaren eta aita berriaren inguruan, baina gizonek gaur aitatasunaren zati dibertigarrienean hartzen dute parte »futbolean jolasten dute, etxeko lanak egiten laguntzen diete» baina ez dituzte haurrak janzten edo beraien elikadura kontrolatzen». Sentimenduak ere adierazten ikasi omen dute, «baina kontua ez da hainbeste bere sentimenduak agertzea, baizik eta besteen mundu emozionalaz arduratzea. Eta gizonok oraindik ez dakigu besteei entzuten».

Txaro Arteagak iritzi bera du: «Orain dela 20 urte gizonezko bat ez zenuen inola ere zentro komertzial batean erosketak egiten ikusiko. Orain erosketetarako orga eramaten ikusten dituzu. Agian hori bakarrik egingo dute, baina aurrerapauso bat da. Hala ere, etxeetara joaten bazara, oraindik ere gutxi dira benetan etxeko martxaz arduratzen diren gizonak. Benetan arduratu esan nahi dut; lagundu bai, laguntzen dute. Bidea lantzen ari gara, baina oraindik denbora beharko dugu, zeren gainera emakumeek esan beharko dute zenbateraino dauden prest jarraitzeko orain duten kargarekin».


Nahiz eta Luis Boninok hainbat artikulu eta elkarrizketetan esan duen moduan, oraindik ez den gizonengan benetako aldaketa hori gertatu, egia da Urtxintxa eskolako Gizon guneak erakusten duen bezala, behintzat, gertatzen zaiena aztertzen ari direla. Lehenengo pausoa izan daiteke hori aldaketari begira, gizonek ere denbora eskatzen baitute gertatzen zaiena aztertzeko. «Gizon asko gaude gogoz, ohartuta gaude badugula zerbait irabazteko. Bakarka egin genezakeena egin dugula konturatu gara, eta emakumeei bilduta eman dien etekina ikusita, garaia dela uste dugu gu ere elkartzeko eta ikusteko zer egin dezakegun bide hori azkartzeko». Edozein iraultza harreman onetan oinarritzen dela dio Ibonek eta «gizonak gizon izateko sistema honetan gizona isolatzea oso garrantzitsua izan da. Lehenengo neskengandik banantzen gaituzte, ze haiekin bazabiltza marineska zara. Eta gero, homofobiaren mamua zabaltzen zaigu. Ezin zara mutilen oso laguna izan. Horrela lortzen da edozertarako prest dauden erdi-makinak sortzea, gizonak gizaki izatetik nahiko urrun gauden gauza bezala».

Gaurko lantegia amaitzen ari da. Ibonek txikitako lagunen arteko harremanak gogorarazi dizkie bildutakoei (ikus ezkerreko orrialdeko koadroa), eta gaur egun horrelako laguntasun harremanak bilatzearen garrantzia azpimarratu. Lagun taldean topatu izan duten bortizkeriaz mintzo dira, ez direla lasai egoten, ez dagoela afektua demostratzerik... Lehenengo aldiz bildu zirenean beraiek ere ezin zutela sinetsi zein eroso eta konfiantzaz hitz egiten zioten elkarri aitortu digute lantegiko gizonek. Sorpresa izan zen beraientzat ere. «Nik behar dudana beste batzuek ere behar dutela ikustearekin gustura nago, ez naiz ni bakarrik. Gutxi gara, baina nonbaitetik hasi behar dugu hau aldatzen», dio Anderrek lantegia bukatu baino lehen egindako balorazioan.

Sexua ezin da aldatu, baina gizon eta emakume izateko moduak bai. «Gizon izatea ez da maskulinoa izatea, baizik eta pertsona izateko modu bat, nahiko hurbil dagoena berez emakume izateko modutik, baina maskulinitateek urruntzen dutena». Arrizabalagaren hitzak dira.