Arabaren euskaltasuna hizpide abiatu dugu elkarrizketa. Harluxet hiztegiaren arabera UAk Arabaren euskaltasuna ukatzen duela azaldu diogu Enriqueta Benitori: «Ez dut hiztegi hori irakurri, baina UAk ez du Arabaren euskaltasuna ukatzen, arabarrok ere euskaldunak gara. Guk euskaldun desberdinak garela esaten dugu, erkidegoko beste euskaldunak baino gaztelarragoak garela, bizkaitar eta gipuzkoarrengandik diferenteak. Guk euskaldun izateko homogeneotasun nahiari uko egiten diogu».

Aurrekontuetan akordioa iristeko politika baikor eta efikaza erabili dugu. Gauza bat da hiruko gobernuarekin desadostasun politikoak izatea eta beste bat kudeatze politikan adostasunera iristea. Aurrekontuak herritarren bizi-kalitatea gestionatzeko egiten dira. EAEk aurrera egin dezala nahi dugu. Hartara, Eusko Jaurlaritzarekin gauzatu genuen negoziazioan zuhur aritu ginen »ez sekretuz baizik diskrezioz», arabar jatorren modura, azeri, eta bereziki arabarrentzako onurak geureganatzeko. Inor ez da harritu behar herritarren mesederako alderdien arteko akordioa lortzen denean. Gure botoa ez zen UAren mesederako, arabar guztion mesederako baizik.

Ez naiz ganberako lehendakaria eta ez dakit Juan Mari Atutxaren lekuan zer egin izango nukeen. Sinetsi nahi dut ez zela akats teknikorik izan, giza akatsa baizik. Bozketetan giza akatsak izaten dira eskuarki, denoi gertatzen zaizkigu. Jakina, ez da berdin gorabehera edo ezbeharra garrantzia txikiko bozketa batean edo aurrekontuen bozketan gertatzea. Atutxaren erabakia errespetatzen dut, baina Legebiltzarreko mahaiak erabakiko balu bozketa errepikatzea, UAk onartuko luke.

UAren ustez eztabaidak beharrezkoak eta onuragarriak dira. Politikan elkarrizketa eta akordioa falta dira. Hedabideetan baino parlamentuetan eztabaidatu beharra dago. Guri ez zaigu gaizki iruditzen Madrilgo Kongresuan plana eztabaidatua izatea, alabaina, gu planaren funtsarekin erabateko desadostasunean gaude, eta, nik, bistan da, plana ez onartzea espero dut. Espainiako alderdi nagusiak planari aurre egiteko ados jartzea espero dut, alegia. Azken finean Madrilgo Parlamentuak botoen bidez erabakiko du planak aurrera egingo duen edo ez.

Ez naiz ados PPrekin. Gaur gaurkoz, Ibarretxe Plana proiektua da, ez legea. Auzitegi Konstituzionalera onetsiak izan diren legeek joan behar dute. Zertarako eraman plana Auzitegi Konstituzionalera? Auzitegiak esan dezan ezin duela ebatzi proposamen horri buruz? Zertarako gure indarrak xahutu? Espainiako Parlamentua da plana atzera bota behar duena.
Plana Eusko Legebiltzarrean onartua izateak harritu al zintuen?
Batere ez. Bozketaren egunean plana Batasunaren botoez onartuko zela aditzera eman nuen prentsan. Funtsean inor ez zuen harritu. Kontua zen Batasunak plana nola sostengatzen zuen eta nola "saltzen" zuen ikustea. Ikuskizun zegoen zein azalpen eta argudio erabiliko zituen bere militantziaren aurrean.

Batasunakoak puntako antzezleak dira, marketinean bikainak. Planari beren sostengua ondo baino hobeto saldu dute, maisuak dira joko horretan. Estrategikoki jakin izan dute jokatzen, nahiz nik beren jokoa ez dudan onartzen, begi-bistan denez.

Ni pozarren nago Batasunak ezin izango duelako parte hartu hauteskundeetan. UAn zeharo ados gaude Alderdien Legearekin. Lege hori oinarrizkoa da gure demokrazian. ETA eta Batasunaren arteko lotura agerian geratu da berriz ere, Legebiltzarreko azken osoko bilkuran Otegik »Urrutikoetxearen eskutitza irakurtzean» hori berretsi zuen. Beraz, espero dut Alderdien Legea ez aldatzea eta Batasunak hauteskundeetan parte ez hartzea.

PPk bitarteko asko dauka, beraz aukerak ere bai. Nik Maria San Gil Jaime Mayor Orejaren alternatiba izatea espero nuen, baina ez da horrela inola ere. San Gil Mayor Orejaren jarraipena da eta Mayor Oreja ez zen hautagai ona izan, ez PPrentzat ez EAErentzat. Mayor Orejak Madrilera begirako politika inmobilista egin zuen, lurrari atxiki gabeko politika. Baina ulergarria ere bada. PP da »PSOErekin batera» terrorismoaren eraso gogorrenak jasan dituen alderdia eta horrek sakon markatzen du. Bizipen horiek biziki eragiten dute politika egiteko orduan.

PSOE Espainiako Gobernuan izateak babes handia ematen dio PSEri. Nik alternatibak aurkeztea ondo baino hobeto ikusten dut, baina PSEren estatutu proposamenak alderdi sozialistaren hainbat printzipiori uko egiten die. Sozialistak, berriz ere, errorean erori dira. Euskal sozialistek autonomiaren aldeko zaletasuna aipatzen dutelarik beren konplexu baskista baino ez dute azalarazten. Gauzei bere izenez esateko sindrome pean ari dira politikan, eszenatokian diren bezala azaltzeari beldurra diote. PSEren jarrerak aurrerakoiak, autonomia zaleak eta sozialistak omen dira, baina sarritan bazterrean uzten dituzte eta baskismora lerratzen dira. Finean herritarrak nahasten ditu, herritarrek batzutan ez dakite PSE sozialismoaz edo nazionalismoaz ari den.

Arabar Estatutua, arabarrei nafarrek duten estatutua emango liekeena da. Bi hitzetan: Arabarrei Erkidego Forala ekarriko liekeen proposamena da. Euskaldunak izaten jarraituko genuke, baina EAEtik kanpo.

Esan nahi baita Ibarretxe Planari aurre egin diezaioketenak »Madrilgo Parlamentuaz gain, jakina» arabarrok garela. Ibarretxe Planari buruzko herri kontsulta egingo balitz eta arabarroi ea Euskadiko partaide izaten segitu nahi dugun galdetuko balitzaigu, gehiengoak ezetz esango luke. Halaber, Espainiako %68k Arabari »Nafarroa bezalako erkidegoa osatzeari» baietza emango liokeela esan du inkesta batek. Hori da gure esperantza.

Ez dut aukera legalik aurrikusten. Alegia, euskaldunok Gernikako Estatutua itun bidez lortu genuen, akordioa lurraldeen artekoa izan zen, eta gaur egun Ibarretxe Planak akordio hura apurtu nahi du. 1979an lurralde bereiziak zirenek osatu zuten Euskadi erkidegoa. Egun itundutakoa apurtu nahi denez gero, erkidegoa legez desegin beharko luke.

Baina Madrilek ez badu baimentzen, kontsulta ez da loteslea. Galdera bestelakoa da, ordea.

Ibarretxe jaunak zenbat erreferendum egingo luke: bat, bi, hiru? Lurralde bakoitzak esaten duena loteslea al da? Loteslea al litzateke arabarrek diotena? Bizkaitarrek eta gipuzkoarrek esaten dutenarekin lotu behar al da? Edo bakoitzak esaten duenak balio al du? Horra milioiko galdera.

Baina boterea »Konstituzioaren markoan» Madrilgo Kongresuak ematen dizu. Eta markoa puskatzen bada Kongresuak erabaki behar du. Ibarretxek ez du estatutuaren erreformaz hitz egiten. Ibarretxe Planak Gernikako Estatutua eta Ituna puskatzen du. Ibarretxe Planak Espainiarekiko harreman estatusa aldatu nahi du. Beraz, beste zerbaitetaz ari gara. Kasu horretan, Diputatuen Kongresuak arabarrek beren erabakia har dezaten erreferenduma baimendu beharko luke. Gernikako Estatutuaren markoa puskatzen bada, gu arabarrok libreak gara nahi duguna erabakitzeko, gu ez gara gipuzkoar eta bizkaitarren iritziaren menpe zertan izanik.

Foru Amejoramendua egin zenean baieztatu zen. Ni Miguel Sanzekin ados nago Xedapen Gehigarria kendu behar dela esaten duenean. Ez du zentzurik Nafarroaren Estatutuan EAEko parte izatearen aukera izatea. Nafarrak oso gustura daude nafarrak izanda.

Baina, hori gutxiengoa da.

Horretarako ez da Konstituzioan Xedapen Gehigarria azaldu beharrik.

Bada, gehiengoa direnean, Nafarroako Foru erakundeetan gobernatzen dutenean eta EAErekin bat egin nahi dutenean, estatutuaren erreforma bultza dezatela Nafarroan legeak baimentzen dituen bideetatik. Bien bitartean, Nafarroa ondo dago dagoen bezala.

Nik nahiago dut Araba bakarrik egotea. Baina tira, nafarrak oso lagun onak lirateke.