"Feminismoari ikertzaile eta hezitzaile gisa aportatzea izan da nire hautua"
Zure generazioan ez da ohikoena emakume batek halako ikasketak izatea. Nola esplikatzen da hori?
21 urterekin Grupo de Mercedarios y Misioneros de Berliz-en (Berlizko Misiolari eta Mesedetako Taldea) sartu nintzen. Kongregazioaren ezaugarri nagusia misioak oso leku urrunduetan zituztela zen: Mikronesian, Txinan, Japonen_ Beste kulturekiko kontaktuan zegoen mundu bat nuen inguruan. Une hartan Mikronesiara joan nahi nuen, eta horregatik EEBBetara bidali ninduten ikastera; garai hartan Mikronesia EEBBen menpe zegoenez, ikerketetako eta unibertsitateko hizkuntza ingelesa baitzen.
EEBBetan Historia eta Artearen ikasketak eginda, Mikronesiara joan zinen...
Euskal Herrira itzulita, unibertsitatean Emakumeari Buruzko Ikerketa Mintegia sortu zenuen. Zerk eraginda?
Nola ulertzen duzu boterea?
Gaur zer traba ditu emakumeak boterea izateko?
Badugu beste oztopo bat, freno indartsua dena: emakumeak garela oraindik etxeko unibertsoa (erreprodukzioarekin lotzen dena) eta kanpoko mundua (dela produkzioa, edo dela bizitza sozial zabalagoa) bateratu behar dugunak. Hori konpontzen ez den artean, edo bizkarra zamatuarekin jarraituko dugu eta ezingo diogu beti errendimendu maila berari eutsi, edo bestela produkziora sartzea denboraldi baterako kontua izango da.
Beste gauza bat ere ikusten dut ikerketetan, eta ikasleekiko kontaktuan: badagoela ordezkaritza maila bat gizonena dena: "argazkian ateratzen" direnak gizonak dira. Artxibo mamitsu bat badut, prentsan irteten diren orriekin: nortzuk jasotzen dituzten sariak, nortzuk agertzen diren argazkian instituzio bat ordezkatzen. Harrigarria da. Hori ez dator bat, ez bizitza sozialean, kulturalean, ekonomikoan, politikoan jadanik sartu garen emakume kopuruarekin, eta ez eremu horietan egiten dugun lan guztiarekin ere. Argazki horren atzean zer gertatzen den ez nuke esaten jakingo, baina nik uste oraindik indar handia dutela betiko erreferentziek: "Hemen emakumeak garrantzia handia du, boterea du", baina erreferentzia hutsean gelditzen dira, eta horrek era berean indartu egiten du bere presentziaren urritasuna. Oraindik euskal emakumeei buruzko estereotipoak ditugu; eta lehendakaritzan emakumeak izatea bada harro sentitzeko modukoa, baina aldi berean asko azpimarratzen da emakumea sostengatzen edo laguntzen ari dela, atzean emakumea dagoela, elementu kohesionatzailea dela_
Politika arloan zer egin behar litzateke?
Beti defendatu dut politika publiko zehatzek duten garrantzia. Berregituratu egin behar da, maila orokorrean zein lokalean, aurrekontuak banatzeko erabiltzen den modua; eta ikusi non gelditzen diren beste motako aurrekontu horiek, babeseko politika publikoetara bideratu behar liratekeenak: amatasun/aitatasun bajarako laguntzak, gizon-emakumeek ardurak banatu eta elkartrukatzeko laguntzak_
Gaur arte politika mundua nagusiki gizonen esku egon bada, garrantzitsua da politikan emakume kontzientziatuen presentzia gehitzea; baina ez emakume lorontziena, kontzientziatuena baizik. Eta ez biologikoki emakumeok gauzak hobe egingo ditugula uste dudalako, baizik eta emakume askok jakintza pilatu ugari badugulako, gizarteko autoritate eta botere antolamenduaren nukleo indartsuetan oraindik sartu ez dena.
Gizonek etxeko ardurak hartzea falta da. Nola lortu daiteke hori?Bide horretan interesgarria iruditzen zait EUSTATek egin duena, Emakundek eskatuta: kuantifikatu egin du etxean egiten den lan esfortzua. Eta garrantzitsua iruditzen zait, egunez egun emakumeek pilatu dugun produkzioa zenbatekoa den (gehienean emakumeek egiten baitute), eta barne produktu gordinari zenbat aportatu diogun jakiten denean, nik uste errazagoa izango dela esatea: "Honetatik guztitik, zer da gizonek egin ezin dutena?". Gizonek %98'9 egin dezaketela esango nuke. Eta hor eman behar da arduren elkartrukea, ardurak bienak direla neurri berean asumitzea. Garai hori iristen denean, esan ahal izango dugu emakume batzuk etxekoandre direla eurak hautatu dutelako, eta ez obligazioz. Eta berdin egin dezakete gizonek etxeko-lanetara dedikatzeko hautu hori.
Espazioaren banaketari asko erreparatzen diozu...
Oso garrantzitsua da espazioaren banaketa. Norbaitek kontatzen didanean etxe barnean zein duen bere txokoa, bere espazioa, horrek informazioa ematen dit etxekoen erlazionatzeko moduaz. Emakume batek hitz egiten didanean bere espazioaz, eta espazio hori ez bada sukaldeari lotua, hor aldaketa bat eman den seinale.
Garrantzia handia ematen diot hiri barruko espazioari, nola banatzen diren erreferentzia sinbolikoak: hiri bateko monumentuak eta kale izenak ia denak gizonenak direnean, horrek esaten dizu errepresentazio mailan emakumeak oso eremu itxian gaudela. Espazioen negoziazioa garrantzitsua da, baita espazioaren jabegoaren negoziazioa ere. Propietate pribaturik gabeko gizarte batean bageunde, inork ez luke espazioen jabe izan behar. Baina propietate pribatua dagoen gizartean, garrantzitsua da gizon eta emakumeek izatea jabegoa (nahiz eta ideologiaz nahiago dudan jaberik gabeko gizartea).
Espazio publikoen banaketari buruz, momentu hauetan emakumeak dauden espazioak ez dira izaten zentrikoenak.
Haurren heziketan edo sozializazioan, zer garrantzia du espazioak?
Neska-mutilak espazioak korritzera, arakatzera bultza behar dira, eta espazio arrotzei eta iluntasunari dioten beldurra gainditzera bideratu behar da haurren heziketa edo sozializazioa. Horregatik gustatzen zait emakume mendizaleei buruz, edo txirrindularitzaren bidez espazioak korritzen dituzten emakumeei buruz irakurtzea. Horien esperientziak irakurtzeak espazio berrietara irekitzen zaitu, orain arte emakumeentzat debekatuta zeuden abenturatara.
Zergatik interesatzen zaizu aztertzea literaturan, artean egiten dena?
Feminista eta ikertzailea zara aldi berean. Mugimendu feministak jarraitzen ditu ikerketak? Bidean aurrera batera egiten dute?
Neronek bizi izan dut halako antagonismo moduko bat, feminismoko sektorearen eta ikertzaileon artean. Sektore batzuek ikerketa praktikarekin loturarik ez duen zerbait bezala ikusten dute. Nik praktika eta ikerketa erabat elkarlotuta ikusten ditut: ikerketak praktikatik elikatzen dira. Gainera ikerketek sarri errealitateko beste diskriminazio eremu batzuk deskubritzen dizkidate. Bestalde, antropologo soziala naizen aldetik, inora noanean euren esperientzia entzun eta bizi egiten dut, beraz, ikertzailea izanagatik neroni ere errealitate horren barruan nago, eta ez marfileko dorre batean.
Norberak ikusi behar du nondik aportatu behar duen. Nire aukera ikertzaile, hezitzaile eta pertsona gisa aportatzea izan da. Ikerketen emaitzak marko ezberdinetan eskaintzen saiatzen naiz (dela doktoradutza kurtsoetan, elkarte edo komunikabideetan), interesatu egiten zaidalako mundu ezberdinetara iristea, ez unibertsitateko jendearengana bakarrik. Orain, nik egindako ikerketak ez dakit noraino iristen diren.
Beste kulturatan ere emakumea diskriminatua dago. Zein da beste kulturei laguntzeko modua, eta zein ez?
Nola lagundu? Gauzak zalantzan jartzea oso sanoa da. Orain, aldi berean oso kontuan izan behar da beste kultura horretako partaideek nola ulertzen duten errealitatea. Batzutan, kultura horretakoek diskriminazio egoera bat azalduko dizute oso logikoa balitz bezala. Orduan pentsatu behar duzuna da: "Zuk diozun hori nork sortutako logika da? Nor dago interesatua egitura horrek jarrai dezan?".
- Bizi: Asteasun.
- Antropologia sozialean katedraduna.
- Ikasketak: EEBBetan egin zituen Artea eta Historia, eta Antropologiako ikasketa unibertsitarioak. Tesia Hawaiien egin zuen, eta tesirako bilketa lana Mikronesian, Mariana Irletan.
- Euskal Herriko Unibertsitatean, «Emakumeari buruzko ikerketa mintegia» sortu eta zuzendu zuen, 1981ean. Mintegi honek, erreferentzia bihurtu den ikerketa berritzailea kaleratu zuen: «Mujer vasca: imagen y realidad» (1985).
- EASAren fundatzaileetako bat da (European Association of Social Anthropology), eta bertako lehendakari-orde izan zen 1988-1990 bitartean.
- Kaleratutako lanak: askoren artean: «Korrika, rituales de la lengua en el espacio» (1988); «Culturas oceánicas: Micronesia» (1987); «Género y sexualidad» (1991); «Gendered Anthropology» (1993); «Andamios para una nueva ciudad» (1997); «Prespectivas feministas desde la Antropologia Social» (2000).
- Artikulu ugari kaleratu ditu bertako eta kanpoko aldizkarietan.
Doinua: Aita izena
Ikusi duzu feminismoa
munduan norantza doan,
bidaietatik hainbat erantzun
ekarriz zeure gogoan.
Argi ikusi duzu guztiok
asko dugula jokoan,
eta ez soilik gizarteari
begira jarritakoan,
garapen horrek hasi behar du
geure sukalde txokoan.
Aitor Mendiluze
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori,... [+]
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Vicentek 76 urte ditu eta azken mende laurdena Kanaria uharteetan darama, Maspalomas herrian, 50 urteko bizialdian ezkutatu duen izatea haizatzen: homosexuala da. Ezbehar baten eraginez, Donostiara itzularaziko dute, eta zahar etxe batean sartuko. Atzera ere, armairuko ateak... [+]
Arantzaren buruko loreek ez zuten arantzarik, Arantzaren bizitzak, ordea, asko. Emakume izatearekin batera, jaiotzetik batzuk. Besteak gaztetatik eransten joan zitzaizkion, komisarian torturak ezarriak, Burgosko prozesuan eta kartzelan, arantza horiek denak patriarkatuak... [+]
Jaizkibel konpainia berdinzaleak Herriko Etxearen eta epaileen deliberoak bete ditu, ez haatik HAOSEk, alarde baztertzailearen antolatzaileek. «Estrategia aldaketa bat» eskatu dio Jaizkibelek auzapezari; ezkerreko ordezkariek «Alardea antolatzeko».
Jaizkibel konpainia berdinzaleak ekintza berezia egin du Hondarribiko alardearen egun honetan. Gutuna eman diote alkateari, mahai gainean bestelako planteamendu batzuk jar ditzala eskatuz.
Euskal Herriko LGTBI komunitateko hamar pertsonak armairutik nola atera ziren kontatzen dute, baita euren orientazio sexualak eta genero identitateak euren bizitzan zer-nolako eragina izan zuten ere.
Ondokoak dira protagonistak: Beñat Olea komikigilea, Aitzole Araneta... [+]
Hondarribiko udal gobernuaren “ausardia faltaz”, kontsentsua bilatzearen tranpaz eta “gatazkaren espiritua berpiztu” nahi duen alarde tradizionalaren aldeko elkarteaz mintzatu zaigu Uxoa Anduaga, Jaizkibel konpainia berdinzaleko kidea. “Ez dira... [+]
Bertigo baten ostean, etengabeko txistu bat entzuten hasi zen Jexux Mari Irazu Muñoa (Larraul, Gipuzkoa, 1972) bertsolaria, bertso-eskolako irakaslea eta gai-jartzailea. Tinnitus edo akufeno deitzen zaie Irazuk entzuten dituen zaratei. Horrek egunerokoan daukan inpaktuaz... [+]
Agerraldia deitu zuen Laudioko mugimendu feministak igandean, Odoloste eguneko goizaldean Txosnagunean gertatutakoa salatzeko.
Baionako ospitalean unitate berritzaile bat ideki da: kardio-ginekologia unitatea, menopausian diren emazteei zuzendua. Gai hau, askotan tabu edo bazterrean utzia, osasun arazoak eragin ditzake bizitzako etapa horretan.
Candela emakumeen elkarteak eta PSNk eskatu dute argazkia kentzea eta udalak argitaratutako materialetan kontrol handiagoa egotea, ez egoteko estereotipo sexistarik.
Sasijakintsua, jakineza eta franco txikia: horiexek dira aurrekoan Gotzon Lobera jaunak, Bilboko kale batzuen izenak aldatzeko ekimenaren kariaz, Deia egunkarian zuzendu dizkidan epitetoak. Ez du nire izena aipatu, egia, baina neu izan naizenez urte eta erdi luzeko borrokan... [+]
Hasieratik argi utzi nahiko nuke ez naizela inolaz ere feminismoan, sexu- eta genero-teorietan ezta LGTBIQ+ komunitatearekin lotutako gaietan aditua. Gizon txuri heterosexual bat naiz, ezkertiarra esan dezagun, bere burua feministatzat hartzen duena (edo feministen aliatua,... [+]