D

Egia esan behar badut, ez dakit. Egun pozten nau Hispanikoa egin izanak. Horrek gero, noski, ahalegin bat eskatzen dizu euskal literaturan, euskal testuetan-eta dituzun hutsuneak betetzeko. Baina, uste dut jende gehiagok egin beharko lukeela Hispanikoa, edo beharbada Euskal Filologian Hispaniko gehiago sartu beharko genukeela. Hemengo espainola ere aztertu beharko genuke.

Txuma Lasagabasterrek ematen zizkigun literatura eskolak eta harekin hasi ginen Saizarbitoriaren lanak aztertzen. Gu izan ginen lehenak azterketak euskaraz egiten-eta... oso urte politak izan ziren. Josetxo Lizartza eta Ramon Etxezarretarekin Hizkuntz Eskolan euskarazko klaseak ere ematen nituen. Koadrilakoak nituen.

Lehenago bi urte eman nituen EEBBetan linguistikako master bat egiten. Eta han hasi nintzen nire tesirako gaia lantzen: palatalizazioa. Hangoei oso berezia egiten zitzaien euskaraz ematen den bustidura. Ez

edo

-en tankerakoa, beste bustidura txikigarri hori,

... Haiek soilik hizkuntza indiotan ezagutzen zuten hots hori.

Literaturatik ihes egitea erabaki nuen. Karreraren azken urtean hasi nintzen «Ere»n literatur erreseinak egiten eta «100 metro»ren epilogoa ere orduan kaleratu zidaten. Gehiegi gustatzen zitzaidala ikusi nuen eta literatura ez nuela lanbide bezala nahi. Ez nuen literatura analizatu nahi, gehiegi analizatuz gero, ezin izango nuela idatzi pentsatzen nuelako, beharbada. Horregatik joan nintzen linguistikako beste muturreraino, fonetika eta fonologia kontuetara.

1982an Gasteiza etorri eta Koldo Mitxelenarekin hasi ginen. Tesia egin eta irakasle laguntzaile lanetan jarduten genuen EHUn. Soldata oso kaskarra zen, baina eskola ordu gutxi ematen genuen. Egun, tesia egiten ari diren irakasle ordezkoak modu lotsagarrian esplotatzen dira. Garai hartan ez. Koldok esaten zuen tesia egiten ari zena mimatu egin behar zela; departamenduaren onerako, besteak beste.
Orduan, bere eskoletara entzule moduan joateko aukera izan nuen. Hiru urtez saiatu nintzen horrela Euskal Filologia egin ez izana nolabait konpontzen.
Mitxelena departamendu buru zela, Henrike Knörr, Patxi Goenaga, Ines Pagola, Ibon Sarasola eta beste hainbatek osatzen genuen taldea. Geroago etorriko ziren beste batzuk, Pello Salaburu...

Bere inguruan bazegoen hainbat pertsona Mitxelenarekiko halako izu bat zuena. Eta izua kutsatu egiten zuten. Ia ikasturte osoa pasa nuen nik bere eskoletara joaten, berarekin bileretan... baina zuzenean inoiz hitz egin gabe. Berarekin hitz egiteko ausardia izan nuen lehen egunean bertan, arratsaldean, biak kafe bat hartzera joan ginen.
Uste dut oso lotsatia zela. Pertsona batekin ondo moldatzen zen, goxoa zela esango nuke, birekin urdurixeago eta, lautik gora baziren, oso urduri jartzen zen eta beste muturreraino joaten zen.

Neurri batean, bai. Baina zaila zen berarekin ikastea. Lehenik denbora behar zenuen bera ikasteko, bere kodea ezagutzeko eta denek ez zuten aukera hori izan. Komunikazioa oso zaila zen Mitxelenarekin eta ni, zentzu horretan, pribilejiatua sentitzen naiz. Gero, oso goi mailako pentsamendua duen jendeak, hainbeste gauzetaz hainbeste dakien jendeak, askotan akonplejatu eta gainditu egiten zaitu. Nik uste dut bere liburuetatik gehiago ikasten dela, errazagoa gertatzen dela.

Zer erantzun zuen berak?

Hiruzpalau urte gehiago iraun izan balu, zenbait gauza ez ziren gertatuko gertatu diren bezala eta hori ez zen txarra izango euskararentzat.

Iruditzen zait, unibertsitatean, euskara teknikoaren kontuak ez zirela finkatuko finkatu diren bidetik. Bera euskara teknikoa Euskal Filologian sartzearen oso kontrakoa zen. Baina ez dut egin nahi askotan egiten duguna: Mitxelenaren izenean gauzak esan, Mitxelenaren babesa hartu.
Ni horretan Mitxelenarekin ados nago, baina borroka hori galdu egin genuen. Unibertsitatean euskarak indar gehiago luke euskara teknikoa Euskal Filologiarekiko autonomoa balitz.

1993an hasi nintzen horretan, artean Patxi Altuna sail horren buruan zela. 1994ko Ahoskera Jardunaldien ondoren batzordea desegin zen. 95ean batzordea berregin eta horren buru izatea proposatu zidaten. Nik batzorde baino lan taldea behar zuela erantzun nien, egokiagoa zela irakaskuntzan eta komunikabideetan ahoskerarekin lanean hasteko. Ordutik 1998a arte izan nintzen talde horren buru.

Horrela zen, baina ez zait iruditzen txarra zenik. Ahoskeraren zati bat da soilik arautu daitekeena eta arautu behar dena: komunikabideetan, bikoizketan... irakurketa publikoan erabiltzen dena, Euskal Herri osoari zuzendutako irakurketa neutroan. Ez legoke gaizki, adibidez, politikoek, Euskal Herri osoarentzat hitz egiteko orduan, ahoskera ikasiko balute.
Hizkuntza txikiekin beti gauza bera gertatzen da: hizkuntza babestu behar horrekin, azkenean hiztunak itotzen dituzu. Eta irakurketa formaletik kanpo hiztunak libre utzi behar dira. Ni Euskaltzaindiara iritsi nintzenean bi muturretako iritziak zeuden: batzuk, erabat eszeptiko, ahoskerarekin zer eginik ez zegoela zioten; besteek zioten: «hemen lau lege jarri eta etzi denek horrela ahoskatuko dute».

Hitzaldi bat ematen ari zarela ondo dago

esatea, baina gero tabernara jaitsi eta lotsa emango dizu horrela esatea. Ezin dira nahastu arau sistematikoak kontu fisikoekin. Badago

eta

bereizten ez duen bailara oso bat. Eta, garbiago oraindik,

esaten ohituta bazaude, ez duzu arazo fisikorik

esateko eta ez dizu lotsarik ematen. Besterik gabe, ez zaizu

aterako, ez delako zure hizkuntza.
1998an arauak atera ziren eta tarteko urteak borroka bat izan ziren, Xabier Kintanarekin eta berak bezala pentsatzen zutenekin. Gezurra dirudi hizkuntza bizi batek maila ezberdinak dituela sinesten ez duen jendea egotea. Mundu guztiak berdin ahoskatzen duen hizkuntza, hilzorian dago. Hizkuntzaren berdintasuna bere heriotzaren sintoma garbienetako bat da.

ri heltzea. Ahal den neurrian palatalizazioari eustea litzake onena, batez ere aipatutako profesionalen esparru horretan. Baina euskaldungo guztia kontuan hartuta, nire ustez, ez da posible izango horri eustea. Fonologikoki oso arraroa da hots hori. Eta egia da gaztelerazko yeismoak horretan laguntzen duela, baina, bestela ere, euskarak hura galtzeko joera naturala lukeela uste dut. Baina, euskarari ere utzi beharko diogu gauzak galtzen, ezta? Hots hori beste nonbaitetik azalduko da geroago edo berri bat sortuko da horren ordez. Euskaltzaindiak ez dio hizkuntzari aldatzen uzten. Hizkuntzak gauza berri bat sortu eta Euskaltzaindiak ez du onartu nahi.

ren kasua. Ez da gazteleratik sortua. Momentu batean hizkuntzak

eta

behar izan ditu eta

sortu da. Bada, ez;

erabili behar da.

Jende gehiegi dago Euskal Filologian. Nik ez dut sinesten hainbesteri Filologia interesatzen zaionik. Askok «Euskal» horrengatik ematen du izena. Horrek badu bere alde ona, gogoz ekiten diotelako, ez direlako apatikoak. Baina gai teknikoenak ikasteko, fonetika eta fonologiarako, adibidez, euskara maitatzea ez da nahikoa.

Bai. Badago talde bat oso ona; txikia, baina benetako bokazioz ari dena. Gure garaian erraza zen lana aurkitzea. EEBBetatik bueltan, nik bost bat aukera izan nituen. Orain ez dago horrelakorik. Unibertsitatean bertan aukera ixten ari da. Nahiko nuke aukera gehiago balituzte. Niri ikasleek animo handia ematen didate. Asko gustatzen zait eskolak ematea. Baina baita ikerketan aritzea ere.

Zentzu horretan atzerantz goaz. Eskola gehiegi ematen da. Eta hori ez da soilik irakaslearen kalterako. Ikasleentzat ere gehiegizkoa da. Austrian irakasle izan nintzenean ikusi nuen han ez zela hainbeste eskolarik ematen. Atzerritik hartu dugun gauza bakarra, ordea, lauhilabeteko sistema da. Baina, bestela, gure temario potoloekin, apunteak eman eta apunteak eman, jarraitzen dugu. Jose Ramon Zubiaur nire fonetika irakasle izandakoak esaten zuen erromatarrak bezala ibiltzen ginela: jan eta jan, gero hatzaparra zintzurreraino sartu eta dena botatzeko. Apunteak hartu eta hartu gero azterketa egunean dena botatzeko. Horrenbeste eskola ordu dituzte ez dutela beste ezertarako denborarik.
Irakasleen aldetik, unibertsitate honek badu abantaila bat: zure eskolak lauhilabeteko batean kontzentratu ditzakezula. Horrek beste lauhilabetekoa ikerketarako erabiltzeko aukera ematen dizu.

Denborarik gabe ibili naiz azken urteetan. Pare bat urte Dekanotzan, beste bi urte Euskal Filologian sailburu... Gero Euskaltzaindiakoa ere izan nuen. Ikerketa aldetik lehorte urteak izan dira. Baina materiala biltzen joan naiz eta hori idatzi nahi dut. Fonetika eta Fonologiaren inguruko liburu bat dut martxan, batez ere ikasleengan pentsatuz. Beste bat ere badut, teorikoagoa, euskal fonologiaren ingurukoa.

Hasieran kosta egiten zitzaidan, batez ere neurri labur horretara mugatzea. Gero konturatu nintzen ariketa ona zela, zeozer ari zela mugitzen nire barruan. Nolabaiteko gimnasia izan zen. Baina, gidatzen ikastean gertatzen den gauza bera gertatu zitzaidan: hasieran oso gaizki zabiltza, gero, ikasi eta oso ondo, eta egun batean, lasaitzen zarenean, tontakeriaren bat egiten duzu. Ni hirugarren fase horretan sartu nintzen, entregatzeko eguna iritsi eta automatikoki botatzen nuen karaktere kopuru zehatza. Uztea erabaki nuen.

Ikusiko dugu kulturaren inguruan zer dudan esateko... beharbada, beti bezala, Euskaltzaindiaren inguruan arituko naiz.

Pixka bat zirikatzea ez da txarra. Gure herri honetan ere kritika pixka bat beharko da, ezta? Gertatzen dena da denak ezagunak garela eta jendea mindu egiten dela. Haserretzea ona da, haserreak hasi eta bukatzen jakinez gero.

Aho zabalik egoten nintzen. 20 urte inguru nituen eta, bitxia da, baina ez nuen nire burua haiek baino gazteago ikusten. Pentsatzen nuen gauza bakarra zera zen: «zenbat gauzetan dabiltzan, zenbat gauza idazten duten, zenbat irakurri duten...».
«Oh Euskadi!» izan ez balitz beharbada nik ez nuke nire nobela idatziko. Saizarbitoriak gazteak idaztera bultzatzen gintuen, motibatu egiten gintuen, betebehar moral bat balitz bezala. «Zuek euskara jakiteko suertea izan duzue eta karrera bat duzue eta orain ematea tokatzen zaizue». Denborarekin pisua hartzen joan den gauza bat da. Markatu egin gintuen. Literaturaz eztabaidatuz, orduan hasi ginen benetan literatura ukitzen. Ez zen fakultatean bezala, halako autore halako urtetan jaio zen...

Betidanik idatzi dut. Dutxatzea baino behar handiagoa zen niretzat idaztea. Baina beti puskaka, ordenik gabe...

Nire buruarentzat idazten nuen, nire behar bat asetzeko. Gero Ramonek argitaratzeko betebehar moral hori sartu zigun.

Hasieratik eskema garbi neukan: hiru pertsona, bidaia bat... Banuen gogoa zeozer luzea idazteko. Baina, ez nuen disziplinarekin lan egiten. Kanpora joaten nintzenean edo astebururen batean zatiak idazten nituen eta denak karpeta batean sartzen nituen, idatzi nuena batere berlandu gabe gehienetan.

Zail egiten zait, baina gogo falta ere bada. Gogo falta baino gehiago, badut zerbait barruan «utzi bakean» esaten didana. Eta gainera ahaztu ere egiten ari zait idatzitakoa. Argitaratu denetik ez dut berriro irakurri eta zati batzuk jarri eta besteak kentzen ibili nintzenez, orain ez dakit zer dagoen liburuan eta zer ez.

Iritzi hortakoa ere banaiz, baina kontrakoa ere pentsatzen dut. Gasteizen bizi naizenetik gehiago maite dut Donostia. Baina Donostiak badu gorroto dudan gauza bat: pretentsioa. Hiri txikia da, Gasteiz bezala. Baina Gasteizek badaki eta Donostiak ez du onartu nahi. Beraiek baino kosmopolitagorik ez dagoela uste dute –dugu–, baina oso probintzianoak eta kontserbadoreak dira.
Gasteiztik gustatzen zaidana gasteiztar gutxi dagoela da. Atzerrian izan naizenean ere arrotz sentitze hori, gogorra izan badaiteke ere, gustatu egiten zait.

Valentzian izan naiz, kongresu batean, eta ez dut aukerarik izan.

Esageratua iruditzen zait.

Bada, bai, ihesean dabil Teresa.

Hori ez zait hainbeste gustatzen, ni baino gazteagoa baita protagonista eta horrek esan nahiko luke ni «mediana» horretatik gora nagoela.

Oso polita da hori esatea. Baina nik uste dut hitzekin ez dela moldatzen emakume hau. Arantxa Iturbek esan zidan, eta egia da, protagonistak oso gutxi hitz egiten duela, gero eta gutxiago. Hitzak ez diote balio. Ez da hitzekin moldatzen. Edo ez gara, oro har, hitzekin moldatzen. Harrigarri egiten zait Elik interpretazio hori egitea. Baina, agian, hala da. Agian, barruko hitzaz ari da eta ez besteei zuzentzen diegun hitzaz. Agian, batzuetan ixilik egon behar dugu, hitzak nolabait sendatzeko