«So'ik so» aurkeztu duzu Donostian ere eta datorren hilean Iruñean egingo duzu. Diskoarekin duzuen harremana noiz amaitzen da?
Neurri batetan, oraindik ez daukagu kontrolik egituran. Zeure 20. diskoa egin dezakezu eta oraindik lau hiriburuetan lau aurkezpen egiteko aukerarik eduki. Donostian oso ondo funtzionatu du atzera diskoaren aurkezpena egiteak. Denbora eman digulako alde batetik, eta duela sei hilabete egingo bagenu baino askoz sartuago gaudelako kantuetan, bestetik. Edozein lanbidetan bezala, hemen ere badaude bi mundu. Bata gauzei ematen diezun proiekzioa; bestea, barrutik nola ikusten den. Eta estreinuak hala izaten dira: oso presio haundia egoten da baina ez da egoten segurtasun haundirik. Alde batera, hobe da horrela.
Hiru trukuek noraino duzue aurreratuta prestatzen ari zareten bigarren diskoa?
Gehienbat hautaketa daukagu egina. Aspalditxo dago materiale hori hor, ordea. Orain metodo bat jartzen dugu eta horren arabera elkartu eta entsegatu egiten dugu. Baina kantu zaharrak badauka beste bereizgarri bat, norberak kantuak egiten dituenean ezberdina da. Konponketak-eta egiteko beste bide bat dago. Kantu zaharrak lehenengo eredu bat behar du, kantua nola eman topatu eta gero asko saiatu, asko sartu kantuan.
Eta aurreko diskoa egiteko erabilitako ereduak baliagarri zaizkizue orain?
Ikaragarri. Nahiko harrituta gaude, ideiak ateratzen baitira. Hori egin orduko oinarria izango genuke, gero hortik aurrera kantuetan sartu behar da, apur bat ganoraz egin. Interpreteak garen edo ni naizen partetik neurri batean identifikatu egin behar naiz, eta horrek denboratxo bat eskatzen du. Hilabete baten buruan erabakiko dugu noiz grabatu. Aurki egingo dugu lehenengo demoa, etxean guretzat lehenengo eginiko zinta. Horixe da gure metodoa. Hori orraztu eta beste bat egin, ondoren orraztu eta beste bat.
Zenbat alditan orrazten duzue?
Hiru-bat aldiz egin genuen aurrekoan. Anaia soinu teknikaria da eta gela baten hirurok egoten gara; bera grabatzen eta gu batera jotzen, lantzeko.
Kantu zaharra nolakotasunarekin oso lotuta dago: jakinez gero kantua zein den, oso inportantea da nola ematen den.
Oraingoan ere baladak aukeratu dituzue?
Ez, baladen atal hori itxi egin genuen aurrekoan. Baina horren ondotik gelditu ziren kantu batzuk oso ederrak dira eta horietxek lantzen gabiltza. Bagenekien aurretik ere ziur aski horretan saiatuko ginela, baina aurrekoa benetan hain ondo sartu denez...
Disko hau nahiko ezberdina izango da, baina leku berekoak dira kantuak. Usain oso antzekoa daukate, mundu berekoak dira, nahiz eta oraingoan gauza ezberdinak ukitu ditugun: dantzarako koplak, etabar. Kantu erabat ezberdinak dira, lirikoak eta askoz ere laburragoak. Dena den, artean badira oraindik narratibo batzuk politak. Askotan izaten dute alde narratiboa, nitasuna nahiko berandu sartu baitzen kantuan. Kantu liriko hutsak badira, halere.
Euskaldunek ezagutzen al dugu gure tradizio musikala?
Maila handiko interesa dago euskaldunen artean, berezkoa, bizi dugun egoerarekin erabat lotuta dagoena. Egunotan asko pentsatzen dugu geure buruaz eta geure egoeraz eta, oro har, nazionalismoak beti babestu du, erromantizismotik hasita, herri tradizioa. Topiko guztiekin ala batere gabe, baina horrexegatik aspalditxo egon da interesa.
Kantu zaharren azienda gure aurrekoengandik jaso dugu; nire aurreko kantarien pauso handienetakoa horixe izan zen: aukera aurrerakoia eta kantu zaharrak lotzea, abangoardia ikutu batekin, gainera. Ikustea besterik ez dago: Gaztelan, esaterako, sekulako erromantzeroa dago, baina ez duzu topatuko kantari bat oraingo lengoaian hori kantatzen duenik. Gu askoz aurrerago gaude horretan, komunitate bezala gainera. Baina batzutan azaleko, aurriritziz betetako ezagumen bat ere bizi dugu.
Rory Mcleod, Mugalaris-eko kideak... Beti lagunetaz inguratzen zara lanerako?
Bai, gauza naturala da. Egiten dugun guztia metodo batean oinarritzen da. Beharrezkoa da niretzat. Hautaketa egitea afinitate kontu bat da azkenean. Kantuetan oso inportantea da ulertzea eta sakonera egitea. Gure mundua ezagutu behar da. Elkarri egokitzen joaten gara pixkanaka eta orain, esaterako, taldearekin inoiz ez bezalako lur batean nabil.
Gasteizen lan egiten duzue. Zer da Gasteiz zuretzat?
Urte asko eman ditut han, baina ni han egotea nire musikoekin dudan harreman horretan oinarritzen da. Fisikoki, Euskal Herria hiri handi bat bezala da, edozein arratsaldez joaten naiz Oñatira, ahal bezainbat. Gasteizen, pasabidean bezala ikusten dut nire burua. Nomada samarra izan behar dut, estutu egiten bainaiz leku berean gehiegi egonda.
Eta New York?
Pentsatzen nuena baino gertuago dago. Azken urteotan jaso dudan iraulirik handiena hantxe hartu nuen, musika aldetik. Inprobisazio musika oso gertutik bizi izan dut, lagun handiak dauzkat horretan ari direnak. Kezka da pentsatzea zergatik erakartzen zaituen modu berean inprobisazio pieza batek eta kantu zahar batek, non egongo ote den ardatza. Eta nire ustez ardatza jarreran dago. Esan behar bat, komunikazio behar bat dago, eta lengoia bat. Askotan muturrak nahi gabe ukitzen dira
Dena den, ni beti Ipar Amerikako joerekin oso eszeptikoa izan naiz. Urteak behar izan ditut hara joateko, joera gehiago izan dut Ingalaterrarako. Kasualitatez joan nintzen EEBBetara, Bernardo Atxagak joan behar zuela eta.
Argitaldarien inguruko kezka agertu izan duzu. Geldialdia dakusazu orain ere?
Bilakaera bat egon da. Berezko zailtasun batzuk badaude, musikoei onartzea kostatzen zaizkigunak. Batzutan berezko mugak ditu gure munduak eta argitaletxeei erru gehiegi leporatzen diegu. Guk ere erantzukizun dezente daukagu.
Zein erantzukizun?
Saio gutxi egin dira, kanpora joateko benetan arriskatu, esaterako. Euskaldunek asko babesten dute euskal kantua eta hemen merkatu nahiko autosufizientea sortu da. Banaketa kate bat sortu da, irratiek ere babesten dute... eta horrek asko balio du. Lehen, ekoiztu bai, baina inor ez zen arduratzen zabaltzearekin, Euskal Herri barruan ere. Ni Euskal Herriko erdal partean luzaro bizi naizenez gero, gauzak oso ezberdin ikusten ditut. Euskal Herria ez da batere homogeneoa eta azken urteetan, esaterako, euskal kantuak nabarmen egin du atzera hiriburuetan.
Nik une batean ikusi nuen ez nintzela konforme, ez nintzela gustora. Niretzat, pertsonalki, oso onuragarria izan da beste bide batzuk topatzea. Prentsarekin harremanetan-eta metodo bat topatu dudalako Euskal Herria gure modura tratatzeko. Asko estimatzen dut harreman profesionala izatea musika bereziki maite duen jendearekin eta horrexegatik nirekin hitzegiten dutenekin. Hori lortuta, gainera, nire interlokutorea nire euskalduntasuna balore bat bezala _eta ez eragozpen komertzial bezala bakarrik_ ikusten duen pertsona izatea lortzen dut. Modu musikalago batean jokatzen da egun.
Zein aukera ikusten diezu euskarazko kantuei Euskal Herriko erdal parteetan zabaltzeko?
Handiak. Jendeak onartzen du jada, ideologietaz aparte, edozein pertsonak euskaraz kantatzea. Irratietan, nahiz eta gaztelerazkoak izan, euskarazko kantuei zuzendutako atalik badago. Horrek ekarri du, hala ere, beti positiboa ez den berezitasun bat. Euskal mundua urrutitik ikustarazten du, ez da nahasten modu natural batez, hautaketa da.
Produkzioari helduta, zer nolako azpiegitura teknikoa duzue musikariek Euskal Herrian?
Oso ona. Gauzak ikaragarri aurreratu dira. Gasteizen etxean makinatxo batean gauza asko graba ditzakezu modu egokian, eta gero zinta kode bera erabiliz nonnahi irakur dezakezu. Eta hori aprobetxatu egin nahi dut, kanpoko musikarien lana antolatzeko, esaterako. Talde gazteek ere gauza oso duinak egin ditzakete gaur egun. Gainera, goi mailako hiruzpalau estudio ere baditugu.
Eta oztopoak non dira?
Hemen (burura zuzentzen du hatza). Baina benetako traba zabalkundearena da. Inguruneak ikaragarri markatzen du kantari baten lana.
Nirearen moduko talde batek, esaterako, hamabost kontzerturekin bete du Euskal Herriko merkatua, herri txiki batera nekez joan bailiteke.
Horrek aldatzera behartzen zaitu, gehiago bilatzera. Baina musika edozein zirrikitutatik sartzen da, ateak itxita egonda ere.
Urteotan berezko dinamika bat sortu da eta badago hori babesten duen komunitate bat hemen. Ni hasi nintzenean euskaraz aritzea gauzarik bortitzena, debekatuena zen. Orain, berriz, haurrak jada eskolan euskalduntzen dira eta hautaketa egiten da, beste hizkuntzatan ere abesten da. Neurri batean, gazte batzuk kantatzeko euskararen beharra ikusten ez badute, badago hizkuntza normalizazioa. Era berean, jendeak agian euskarazko produkzioa erosteko beharra ikusten ez badu, musiken artean lehia maila bat sortzen da. Hautaketa bidean sartu gara eta hori normalizazioaren erakusle da.
Garai bateko «Pott» edo «Garziarena» bezalako literatur ekimenek zer eragin izan zuten Ruper kantariarengan?
Izugarri markatu gintuen. «Pott»en ondorio izan ziren gerora etorri zirenak ere. Ideia «kontsumoaren aurka, kreazioa» zen.
Sormen literariorako euskarri horiek, baina, ez ditugu egun. Xamurragoa zen orduan?
Behartuta gaude, euskarazko prentsa, telebista eta irratiak sortu direnean, hauek modu profesional batean mantentzera. Sentsazioa daukat denok eskenatoki bat mantentzen ari garela, baina inor ez dagoela gainean dantza egiteko. Hainbeste euskarazko produkzio daude, gauza praktiko horiek betetzeko bakarrik gure indarren atal handi bat hor joaten dela. Hori da lehengo eta oraingo garaien arteko diferentzia, eta ez hainbeste gazte jendea orain asko konformatzen delako, esaten den bezala.
Eta aipatu duzun eskenatoki horretan nahiko lekurik ba al du literaturak?
Sekula ez. Baina nondik atera indarrak eta entzulegoa horretaz gain zerbait egiteko? Gainera, gure gatazkak hemengo indarren atal ikaragarri bat ematen du, autodefentsarako. Eta ez da sormenerako nahiko kemenik gelditzen. Guztiaren azpian tentsio hori dago beti. Batzutan kemena ematen du, bestetan galgatu.
Eta zure sormen literarioa, kantatzea ezik, liburu batean gauzatzea bururatu al zaizu?
Ez dut balio. Poesiaren oso zaletua naiz, baina nik oso ibilbide desordenatua daukat. Zaletuek norbere zaletasunaren aldera edukitzen dugun perfekzio gogo horrek ez dio onik egiten lanari. Lehenengo egitea da; gero xehetasunetan sakontzea. Izuak bezala egiten du horrek. Perfekzio beharrak lotu egiten du eta hori askatzeko denbora beharko litzateke. Hala ere, noizbait ganoraz zeozer idatziko dudala fantasia badut. Momentuz, dena den, ez dut balio.
Ruperren musikari aurpegia berreskuratuz: zergatik beti beltzez emankizunetan?
Xamurrena zaidalako. Dena den, ez daukat horren atzean inongo kontzeptu ilunik gordetzeko asmorik. Kalerako ere normalean beltzez janzten naiz.
ARANTXA ERASUN
