"Momentu honetan pentsatzen duen jendea batez ere Nafarroan dago"


1995eko uztailaren 09an
Jose Maria Larreari elkarrizketa "Nafarroako idazleak II"ren inguruan
"Momentu honetan pentsatzen duen jendea batez ere Nafarroan dago"
Jose Maria Larreak "Nafarroako idazleak II" liburua plazaratu du Pamielarekin
Duela zortzi urte kaleratu zuen Nafarroako euskal idazleei buruzko lehen liburua, eta hari jarraikiz, bigarrena eskaini digu, Lehen Mundu Gerratik abiatu eta 70eko hamarkada bitarteko hamazazpi idazlek kazetaritza munduan egindako lanak erakutsiz. Horretaz aritu zaigu luze.
Nafarroako hamazazpi idazle bildu dituzu. Autore ezagunak al dira?
Ezagutu, ezagutu, Hegoaldean ez dugu inor ezagutzen... Patxi Zabaleta edo Larreko bat bai agian, baina besteak...
Aurretik aipatu ez den idazlerik deskubritu al duzu?
Fermin Ixurko bera, guztiz ezezaguna dugu. Bere artikuluetan ikusten da oso ondo ezagutzen zuela jendeak nola hitz egiten duen, eta aldi berean, klasikoen berri zuela, nahiko arraroa hori, argitaratu gabeak zirenez inortxok ez zituen-eta ezagutzen.
Diren guztiak bildu al dituzu?
Askoz gehiago ere badira. Baina liburu hau jeneroka antolatu dudanez, kanpoan geratu dira hainbat, ez baitiet entseguei erreparatu, ezta pilota kronikei ere, esate baterako. Bada jende bat gero, bere antologiak prestatzen ari dena, eta horiek ere ez ditut aipatu.
Zer irizpiderekin antolatu duzu liburua?
Kronologia aldetik mugatu dut: Lehenengo Mundu Gerraren ostean «Gure Herria» sortzen denetik, 1977an desagertzen den arte. Urte horretan izan ere, Pedro Diaz de Ultzurrunek «Diario de Navarra»k egiten zuen nafar hizkuntzaren orria utzi zuen. (Momentu honetan gauza kuriosoa gertatzen da orri horrekin: nabarristen eskuetan dagoen egunkarian Gipuzkoako bi apaizek egiten dute euskarazko orria).
Iparraldetik bi mundu gerren arteko artikuluak jaso ditut batez ere, eta Hegoaldetik, Espainiako gerratik hasi eta datozen 40 urtetan argitaratu dena.
Epe honetan beraz, jende honek kazetaritza mailan egindako ekarpena aldarrikatu nahi izan dut.
Ekarpenari buruz, zer azpimarratuko zenuke?
Lehenik eta behin euskal prentsa ez dela «Egunkaria»rekin sortu. Garai batean ARGIAk kanpaina bat egin zuen, «Gu gara euskal prentsa» lelopean, «Herria» aipatu gabe, eta geroztik, «Egunkaria» sortu ondotik, ildo bereko kontuak aipatu izan dira. EHUn tesi bat egin da, non esaten den «Egunkaria»rekin hasten dela prentsa. Ez da horrela. «Eskualduna»rekin hasi zen, eta zoritxarrez, egun ez dago inon bilduma oso bat. Lan honekin azaltzen dudanez, batez ere espainolaren bidez deskubritzen ari garena hizkuntzaren aldetik asmatua dago.
Zer dela eta antolatu zenuen lehen liburua idazleka, eta jeneroka hau?
Lehen liburuarekin hasi ginenean, gure ustez onenak lapurtarrak izan arren, idazle ezezagunei heldu behar geniela pentsatu genuen, Larreko eta gisakoei. Ez genekien bildutako materialarekin zer egin, ortografia aldatu eta baturatu, edo bere horretan utzi, eta azkenez testuak goitik behera errespetatu genituen, eta errazena zenez, idazleka antolatu.
Gero konturatu naiz hobe zela jeneroka egin eta kazetaritza mailako molde ezberdinak bereiztea, testu objetiboak batetik (kronikak, adibidez) eta subjetiboak bestetik (editorialak, artikulu politikoak).
Idazleen jardunari begiratuta, ba al dago nagusitzen den jenerorik?
Gehienak apaizak izaki, eta sermoilariak, editorialak jorratzen zituzten batipat, eta horien bidez gaur egun ere bizirik dagoen hizkuntza bat sortu zuten, herrian ikusi ahal dena, eta ez herrian bakarrik, egun Hegoaldean egiten diren artikulu gehienak oso moralizanteak dira eta berehala antzematen da apaizek sortutako hizkuntzak kutsatuta daudela.
Niri deigarrienak bidaien kronikak egin zaizkit. Euskaldunak ez ziren oso urrutira joan zale, baina Xabier, Loiola, Erroma eta Jerusalen ezagutzen zituzten. Bidaien kronika politak aurkitu ditut.
Euskal prentsaren historian asko geratzen al da biltzeko?
Bai noski, nik egin dudanaz gain, lan handia dago euskal prentsaren materialak biltze aldetik. Hori eginez gero, argi ikusten dut ordea, lapurtarrak eta nafarrak bakarrik geldituko zirela.
Koka al ditzakezu liburuan aipatutako idazleak Euskal Herriko literaturan?
Guk literaturaren hiru historia ditugu: Mitxelena, Villasante eta Sarasolak kontatuak. Horietan ez da kontuan hartu ordea, prentsan idazten zena. Orain norbaitek euskal literaturaren historia egingo balu, jenero horiek kontuan hartu beharko lituzke, batzuk oso literarioak direlako, eta hizkuntzaren estandaraziorako funtsezkoak.
Zer diozu hainbatetan aipatu ohi den ekialdeko idazleen bazterketaz?
Euskara batua egin eta Euskal Filologia abiatu zenetik, bi gauza gertatu dira: aldez aurretik nahikoa izorratuta zegoen bizkaiera deuseztatu da, eta bestalde, Lapurdiko idazleak kondenatuak izan dira. Horiek alde batera, erdigunea Gipuzkoan geratu da, Eusko Gobernuak horrela erabakita. Ikustea besterik ez dago dirulaguntzek nora egiten duten: Andoain News=Egunkaria.
Egungo nafar literaturari zer lotura antzematen diozu aurrekoarekiko?
Hizkuntza aldetik nahiko garbia da. Nafarroa aranismoak jo ez duen eremua da, eta bestalde badago lotura bat Iparraldearekin, berez, beste herrialdeek ez dutena.
Bestalde, une honetan pentsatzen duen jendea batez ere Nafarroan dago, «Egunkaria»ko igandetako kontsagratuen orri horretan besterik ematen badu ere, izan ere guztiak dira Donostialdekoak, lerro berekoak.
Lan hau gaurkotzeko asmorik ba al duzu, egungo idazleekin eta?
Nik materiala badaukat, entseiuak batipat, laboraritzaz, osasunaz eta gai historikoez, batez ere. Liburu honek daukan harreraren arabera, ikusiko dugu besterik egin daitekeen.
Azken urteotan baina, asko aldatu dira kontuak. Beste argitalpen batzuk daude indarrean, artikulu bildumak esate baterako, eta jendeak nahiez gero, badaki non irakurri autore bat.
Azterketak egin dituzu, entseiua jorratu, bildumak... non sentitzen zara erosoago?
Gehien gustatzen zaidana entseiuen esparrua da. Baina, zaila izateaz gain, eta oso alferra naizenez, ahal dudana egiten dut. Kultura ofiziala zein aspergarria den ikusita, orain bazterrekoak diren kontuez arduratzen naiz, niretzat zentroa hor delako, ez egunero publikatzen diren gauzetan.
Beste alorrik ukitzeko asmorik?
Ez dakit, lehen soziolinguistika interesatzen zitzaidan, orain unibertsitatean sartuko denez ordea, ez zait batere interesatzen.
Pamielakoa zaitugu. Zer funtzio ikusten diozu argitaletxeari nafar literaturari dagokionez?
Euskal Herriko erdal idazle hoberenak Pamielan argitaratzen dira, eta gero, besteek, eguneroko prentsan isiltasuna pairatzen duten horiek, hor dute lekua.
PETRIKORENA, J.J.
37-39

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakLARREA5
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaSaiakera
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakBesteak
PertsonaiazLARREA5
EgileezPETRIKOREN1Kultura

Azkenak
2024-03-31 | Julen Azpitarte
Zinearen historiako film-kontzerturik “onena”

Oscar sari andana jaso zuen The Silence of the Lambs (1991) thriller-a zuzendu zuen Jonathan Demme (1944-2017) zinegile estatubatuarrak estreinatu zuen zineak inoiz eman duen kontzerturik onena: 1970eko hamarkadaren erdialdean New Yorken eratutako Talking Heads taldearen Stop... [+]


"Enpresa pribatuen esku utzi da segurtasun publikoaren norabidea"

Ertzaintzaren azken hamarkadako bilakaera teknologikoa aztertu du bere liburu berrian Ahoztar Zelaieta ikerketa kazetari, kriminologo eta ARGIAko kolaboratzaileak. Segurtasunaren industria ikertu eta Ertzaintzarekin duen lotura plazaratu du, La Ertzaintza que viene... [+]


Campi Bisenzioko GKN fabrikan batu dituzte langile borroka eta ekologismoa

2021eko uztailaren 9an jaso zuten kanporatze abisua Campi Bisenzioko GKN lantegiko 422 langileek. Biharamunean berean abiatu zuten fabrikaren okupazioa eta orduz geroztik bertatik dabiltza borrokan, deslokalizazioaren aurkako borroka zena bestelako industria eredu baten aldeko... [+]


Judith Bilelo Biachó
"Erakundeek ez digute lagunduko, guk geure hizkuntzan hitz egitea lortzen ez badugu"

Judith Bilelo Biachó gure artean izan zen iragan udazkenean, Garabideren Aditu programaren karietara. Ekuatore Ginean jaioa (Malabo, Bioko, 1975), bubi etniako kide da, bubiera hiztun eta hizkuntzaren aldeko militantea. Iraganaz bezainbat mintzo da orainaz, geroari... [+]


Eguneraketa berriak daude