"Momentu honetan pentsatzen duen jendea batez ere Nafarroan dago"


1995eko uztailaren 09an
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Jose Maria Larreari elkarrizketa "Nafarroako idazleak II"ren inguruan
"Momentu honetan pentsatzen duen jendea batez ere Nafarroan dago"
Jose Maria Larreak "Nafarroako idazleak II" liburua plazaratu du Pamielarekin
Duela zortzi urte kaleratu zuen Nafarroako euskal idazleei buruzko lehen liburua, eta hari jarraikiz, bigarrena eskaini digu, Lehen Mundu Gerratik abiatu eta 70eko hamarkada bitarteko hamazazpi idazlek kazetaritza munduan egindako lanak erakutsiz. Horretaz aritu zaigu luze.
Nafarroako hamazazpi idazle bildu dituzu. Autore ezagunak al dira?
Ezagutu, ezagutu, Hegoaldean ez dugu inor ezagutzen... Patxi Zabaleta edo Larreko bat bai agian, baina besteak...
Aurretik aipatu ez den idazlerik deskubritu al duzu?
Fermin Ixurko bera, guztiz ezezaguna dugu. Bere artikuluetan ikusten da oso ondo ezagutzen zuela jendeak nola hitz egiten duen, eta aldi berean, klasikoen berri zuela, nahiko arraroa hori, argitaratu gabeak zirenez inortxok ez zituen-eta ezagutzen.
Diren guztiak bildu al dituzu?
Askoz gehiago ere badira. Baina liburu hau jeneroka antolatu dudanez, kanpoan geratu dira hainbat, ez baitiet entseguei erreparatu, ezta pilota kronikei ere, esate baterako. Bada jende bat gero, bere antologiak prestatzen ari dena, eta horiek ere ez ditut aipatu.
Zer irizpiderekin antolatu duzu liburua?
Kronologia aldetik mugatu dut: Lehenengo Mundu Gerraren ostean «Gure Herria» sortzen denetik, 1977an desagertzen den arte. Urte horretan izan ere, Pedro Diaz de Ultzurrunek «Diario de Navarra»k egiten zuen nafar hizkuntzaren orria utzi zuen. (Momentu honetan gauza kuriosoa gertatzen da orri horrekin: nabarristen eskuetan dagoen egunkarian Gipuzkoako bi apaizek egiten dute euskarazko orria).
Iparraldetik bi mundu gerren arteko artikuluak jaso ditut batez ere, eta Hegoaldetik, Espainiako gerratik hasi eta datozen 40 urtetan argitaratu dena.
Epe honetan beraz, jende honek kazetaritza mailan egindako ekarpena aldarrikatu nahi izan dut.
Ekarpenari buruz, zer azpimarratuko zenuke?
Lehenik eta behin euskal prentsa ez dela «Egunkaria»rekin sortu. Garai batean ARGIAk kanpaina bat egin zuen, «Gu gara euskal prentsa» lelopean, «Herria» aipatu gabe, eta geroztik, «Egunkaria» sortu ondotik, ildo bereko kontuak aipatu izan dira. EHUn tesi bat egin da, non esaten den «Egunkaria»rekin hasten dela prentsa. Ez da horrela. «Eskualduna»rekin hasi zen, eta zoritxarrez, egun ez dago inon bilduma oso bat. Lan honekin azaltzen dudanez, batez ere espainolaren bidez deskubritzen ari garena hizkuntzaren aldetik asmatua dago.
Zer dela eta antolatu zenuen lehen liburua idazleka, eta jeneroka hau?
Lehen liburuarekin hasi ginenean, gure ustez onenak lapurtarrak izan arren, idazle ezezagunei heldu behar geniela pentsatu genuen, Larreko eta gisakoei. Ez genekien bildutako materialarekin zer egin, ortografia aldatu eta baturatu, edo bere horretan utzi, eta azkenez testuak goitik behera errespetatu genituen, eta errazena zenez, idazleka antolatu.
Gero konturatu naiz hobe zela jeneroka egin eta kazetaritza mailako molde ezberdinak bereiztea, testu objetiboak batetik (kronikak, adibidez) eta subjetiboak bestetik (editorialak, artikulu politikoak).
Idazleen jardunari begiratuta, ba al dago nagusitzen den jenerorik?
Gehienak apaizak izaki, eta sermoilariak, editorialak jorratzen zituzten batipat, eta horien bidez gaur egun ere bizirik dagoen hizkuntza bat sortu zuten, herrian ikusi ahal dena, eta ez herrian bakarrik, egun Hegoaldean egiten diren artikulu gehienak oso moralizanteak dira eta berehala antzematen da apaizek sortutako hizkuntzak kutsatuta daudela.
Niri deigarrienak bidaien kronikak egin zaizkit. Euskaldunak ez ziren oso urrutira joan zale, baina Xabier, Loiola, Erroma eta Jerusalen ezagutzen zituzten. Bidaien kronika politak aurkitu ditut.
Euskal prentsaren historian asko geratzen al da biltzeko?
Bai noski, nik egin dudanaz gain, lan handia dago euskal prentsaren materialak biltze aldetik. Hori eginez gero, argi ikusten dut ordea, lapurtarrak eta nafarrak bakarrik geldituko zirela.
Koka al ditzakezu liburuan aipatutako idazleak Euskal Herriko literaturan?
Guk literaturaren hiru historia ditugu: Mitxelena, Villasante eta Sarasolak kontatuak. Horietan ez da kontuan hartu ordea, prentsan idazten zena. Orain norbaitek euskal literaturaren historia egingo balu, jenero horiek kontuan hartu beharko lituzke, batzuk oso literarioak direlako, eta hizkuntzaren estandaraziorako funtsezkoak.
Zer diozu hainbatetan aipatu ohi den ekialdeko idazleen bazterketaz?
Euskara batua egin eta Euskal Filologia abiatu zenetik, bi gauza gertatu dira: aldez aurretik nahikoa izorratuta zegoen bizkaiera deuseztatu da, eta bestalde, Lapurdiko idazleak kondenatuak izan dira. Horiek alde batera, erdigunea Gipuzkoan geratu da, Eusko Gobernuak horrela erabakita. Ikustea besterik ez dago dirulaguntzek nora egiten duten: Andoain News=Egunkaria.
Egungo nafar literaturari zer lotura antzematen diozu aurrekoarekiko?
Hizkuntza aldetik nahiko garbia da. Nafarroa aranismoak jo ez duen eremua da, eta bestalde badago lotura bat Iparraldearekin, berez, beste herrialdeek ez dutena.
Bestalde, une honetan pentsatzen duen jendea batez ere Nafarroan dago, «Egunkaria»ko igandetako kontsagratuen orri horretan besterik ematen badu ere, izan ere guztiak dira Donostialdekoak, lerro berekoak.
Lan hau gaurkotzeko asmorik ba al duzu, egungo idazleekin eta?
Nik materiala badaukat, entseiuak batipat, laboraritzaz, osasunaz eta gai historikoez, batez ere. Liburu honek daukan harreraren arabera, ikusiko dugu besterik egin daitekeen.
Azken urteotan baina, asko aldatu dira kontuak. Beste argitalpen batzuk daude indarrean, artikulu bildumak esate baterako, eta jendeak nahiez gero, badaki non irakurri autore bat.
Azterketak egin dituzu, entseiua jorratu, bildumak... non sentitzen zara erosoago?
Gehien gustatzen zaidana entseiuen esparrua da. Baina, zaila izateaz gain, eta oso alferra naizenez, ahal dudana egiten dut. Kultura ofiziala zein aspergarria den ikusita, orain bazterrekoak diren kontuez arduratzen naiz, niretzat zentroa hor delako, ez egunero publikatzen diren gauzetan.
Beste alorrik ukitzeko asmorik?
Ez dakit, lehen soziolinguistika interesatzen zitzaidan, orain unibertsitatean sartuko denez ordea, ez zait batere interesatzen.
Pamielakoa zaitugu. Zer funtzio ikusten diozu argitaletxeari nafar literaturari dagokionez?
Euskal Herriko erdal idazle hoberenak Pamielan argitaratzen dira, eta gero, besteek, eguneroko prentsan isiltasuna pairatzen duten horiek, hor dute lekua.
PETRIKORENA, J.J.
37-39

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakLARREA5
GaiezKulturaLiteraturaArgitalpenaSaiakera
GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaLiburuakBesteak
PertsonaiazLARREA5
EgileezPETRIKOREN1Kultura

Azkenak
2025-07-18 | Mara Altuna Díaz
Noelia Sánchez Jenkins, gales irakaslea Patagonian
“Galesak bizirik dirau Patagonian”

Zerk lotzen ditu Galesko muino berdeak eta Patagoniako basamortu hotzak? Bada, hil nahi ez duen hizkuntza batek. Noelia Sánchez Jenkinsen arbasoak 1865ean lehorreratu ziren Patagonian (Argentina). Galesetik iritsi ziren, britainiarrek inposatutako zapalkuntzatik ihesean... [+]


2025-07-18 | Gedar
SAPAri 2,3 milioi emango dizkio Espainiako Industria Ministerioak

Gipuzkoako enpresak hainbat kontratu sinatu ditu Israelgo industria militarrarekin, eta diru publikoa jasotzen du ibilgailu elektriko bat garatzeko, Espainiako Gobernuak finantzatutako proiektu baten bidez.


Massive Attack musika taldeak Gazaren aldeko musikarien aliantza sortu du

Ingalaterrako Massive Attack taldeak artisten arteko aliantza sustatu du, hasi berri diren artistei edo Israelen aldeko erakundeen zentsura pairatzen dutenei babesa emateko.


Euskara, katalana eta galiziera Europar Batasuneko hizkuntza ofizial gisa aitortzea babestu dute hainbat unibertsitatek

Espainiako Gobernuak Europako Batzordeari egindako eskaerari Euskal Herriko, Kataluniako eta Galiziako 28 unibertsitatek babesa eman diote. Salvador Illa Kataluniako Generalitateko presidenteak eta Imanol Pradales lehendakariak eskutitz bat sinatu dute eskaerari babesa... [+]


Aurreakordioa erdietsita, Eskirozko BSH enpresa abenduan itxiko dute

Bilera akigarria izan zuten asteazkenean Eskirozko BSHko lan batzordeko kideek eta multinazional alemaniarraren zuzendaritzako kideek: aurreakordioa lortu zuten UGT, CCOO, ATTIS eta Solidarik (17 ordezkaritik gehiengoa dute 12 kiderekin) eta ez dute mahai gainean jarritakoa... [+]


Bizkaia eta Gipuzkoako hainbat hondartza desagertzeko arriskuan daude

Gaztetape (Getaria) eta Muriola (Barrika) hondartzak 2050. urterako desager daitezke Greenpeaceren txostenaren arabera. Itzurun (Zumaia), Karraspio (Mendexa), Isuntza (Lekeitio) eta Azkorri (Getxo) hondartzek hedaduraren erdia gal dezakete.


Iruñeko espetxeko osasun arreta “urria” dela salatu du Salhaketa Nafarroak

Nafarroako Gobernuak espetxeetako osasun zerbitzuaren eskumena eskuratu zuenetik, baliabideak “indartu” dituzten arren, presoek nabarmendu dute ez diela sobera eragin egunerokoan.


‘Eskumenlagoa’

Hezkuntza Sailak 2025-2026 ikasturtearen antolaketa bigarren hezkuntzako ikastetxe publikoetan ebazpena argitaratu du. Urteroko agiria da, uztail hasierakoa; ikasturte-hasierako ebazpena esaten diogu.

Aurtengoan, hauxe jasotzen du euskarazko bertsioak:... [+]


2025-07-18 | Aiaraldea
Gorrotozko delitu salaketa jarri dute Artziniegan eta Udalak “irain arrazistak” gaitzetsi ditu

Artziniegako Udalak mezua zabaldu du gertatutakoa gaitzesteko eta elkartasuna adierazteko irainak jaso dituzten herritarrei.


2025-07-18 | Elhuyar
Neandertalak San Adriango koban maiz ibili zirela berretsi dute, Aizkorrin

Duela bi urte Aranzadi Zientzia Elkarteak neandertalek egindako harrizko tresna batzuk eta haiek jandako animalien hezurrak aurkitu zituzten San Adriango koban. Horrela jakin zuten neandertalek duela 40.000 urte koba hori erabili zutela. Aurten egin duten indusketa-kanpainan... [+]


2025-07-18 | Sustatu
Fitxategi handien transferentziarako alternatibak (WeTransferrekoa ikusita)

WeTransferren baldintza berri gaiztoen aurrean, alternatibarik? Bai, pare bat, edo bien arteko konbinazioa. Enkriptazioa edo/eta Tori.eus zerbitzu euskalduna erabiltzea.


2025-07-17 | ARGIA
Europan espetxean denbora gehien daraman preso politikoa
40 urteren ostean Georges Abdallah askatuko dute uztailaren 25ean

Georges Ibrahim Abdallah, Frantzian 40 urteko espetxealdia igaro ondoren kaleratuko dute. Palestinaren askatasunaren aldeko militantea, Libanoko Frakzio Armatu Iraultzailearen sortzailea izan zen, eta diplomazialari israeldar eta amerikar bana hiltzeaz akusatu zuten. Inoiz... [+]


2025-07-17 | Piztu Donostia
Ez dakigu ahoa ixten

Azken sei urteotan Piztu Donostia eragile sozialaren talde motorra osatu dugunoi txanda pasatzeko unea iritsi zaigu, mila gai eta beste mila fronte zabalik geratzen diren arren.

Duela sei urte Eneko Goiak, PSOEren laguntzarekin, osaturiko Donostiako Udalak bideratzen zuen... [+]


2025-07-17 | Joan Mari Beloki
Ekialde Hurbila sutan

Ekainaren 13an hasi eta 24an amaitu zena “12 Egunetako Gerra” bezala ezagutuko da aurrerantzean. Gauza harrigarri batzuk gertatu ziren bertan, pentsaezinak ordura arte. Nahiz eta lerro hauek idaztean egun gutxi igaro diren bukatu zenetik, ondorio batzuk atera... [+]


Eguneraketa berriak daude