«Frantses aginteak okzitaniera folklorera mugatu gura du»


2021eko uztailaren 19an
Robert Marty-ri elkarrizketa Okzitania eta D'oc hizkuntzari buruz
«Frantses aginteak okzitaniera folklorera mugatu gura du»
Robert Marty, Okzitaniar Ikasketen Institutuko lehendakaria
Okzitaniak Frantziako lurraldearen erdia hartzen du ia, Ipar Euskal Herria izan ezik hegoalde osoa. Trobadoreen lanari esker Europako kultura garrantzitsuena izan zenak, dena den, bizirauteko arazo larriak dauzka. Robert Marty, Europako Legebiltzarrean izan zen okzitaniar kultura eta D'Oc hizkuntzaren egoera azaltzen, eta bertako kafetegi batean solastu ginen berarekin.
ARGIA. Zer da Okzitaniar Ikasketen Institutua?
ROBERT MARTY. Gure zentroaren hastapenetara abiatzeko erresistentziaren garairaino hurbildu behar dugu. Alemanak sartu zirenean bazen talde bat Okzitaniaren probintzia zentzua lantzen zuena _zentzu folklorikoan_ eta talde honek alemanekin elkarlanean jardun zuen. Okzitaniar Ikasketen Institutua horren aurka sortu zen hain zuzen, zentzu aurrerakoi batetik eta folklore hutsean geratzen ez zen okzitaniar kulturaren benetako jarduera batez hornitua.
A. Zein du zeregina?
R.M. Gazteak eta hezkuntzaren begirunean oinarritzen gara. Okzitaniar hizkuntza eta kultura bizitza publikoan normalizatzea da gure helburua. Horretarako, gure hizkuntza normalizatze bidean jarriko lukeen sistema fonetiko bat asmatu behar zen, eta horretan jardun dugu. Institutuak hizkuntzaren idazkera sistema bat asmatu du, trobadoreen sisteman oinarritua eta okzitanieraren dialekto guztiei egokitzeko modukoa. Arazo bakarra provenzalistena da (Provencekoak), arrazoi sentimentalak medio oraindik euren idazkerarekin jarraitzen baitute, baina gainerako lurralde guztietan gure sistema hedatua dago jada. Okzitaniera izan zen idazkera normalizatu zuen Europako lehen hizkuntza, XII. mendeko Europan jende ikasiak okzitaniera hitz egiten zuen. Gaur egungo ingelesa izan zen orduan, idatziz Europa osora hedatutako hizkuntza.
A. Zein da okzitaniar hizkuntzaren behar nagusiena?
R.M. Oso argia da: ez dugu inongo ezagutza ofizialik, ez da lege arloan existitzen eta orduan ezin duzu berarentzat ezer eskatu edo aldarrikatu, behintzat legeari dagokionez. Frantses aginteak okzitaniera modu folklorikoetara zokoratu gura du.
Gaur egun 13 milioi pertsonatik 4-5 milioi okzitanieraz berba egiteko gai dira, eta 7-8 milioi pertsona ulertzeko. Beraz, aukera handiak dauzkagu aurrera egiteko. Duela hiru urte okzitaniera irakasteko irakasle titulu batzuk onartu ziren: hori da dugun gauza bakarra. Baina orain egin berri duten erreformarekin ez dago ia ikaslerik, okzitanierak bizitza honetan ez duela baliorik erakutsi gura da, hizkuntza lotsagarritzat aurkeztu izan da. Nola ikasiko dute gazteek okzitaniera gero bizitzeko balioko ez badie? Horregatik, gaur egun guretzat garrantzitsuena koofizialtasuna lortzea da.
A. Frantziak oraindik ez du sinatu Hizkuntz Gutxiagotuen Agiria, baina bestetik, Gobernutik itxaropen ugari barreiatu dira.
R. Gerra ostean, 50eko urteetan, urtero lege-proiektu bat aurkeztu izan da baina hortik aurrera ezer ez. Gobernuan daudenek, «ezin dugu, itxaron egin behar da» diote. Orduan oposizioak baditu proiektuak baina ez ditu aurrera eramaten, eta gobernukoak oposizioan geratzen direnean orduan badituzte proiektu berriak... Etengabeko joan-etorria da, baina inoiz ez da ezer gertatzen.
A. Dena den, okztaniar kulturak orain indar handiagoa erakusten du, ez?
R.M. Bai, hau zoratzekoa da. Gutxiago egiten da berba, baina gehiago idazten. Inoiz ez dira azken hogei urteotan beste liburu argitaratu, baina hizkuntza ondo dakiten zaharrak hiltzen ari dira apurka. Beraz, zaharrak eta Calandretetara (bertako ikastolak) doazen gaztetxoen artean hutsune oso handia dago.
A. Strasburgheraino etorri zara D'Oc hizkuntzaren arazoak azaltzera. Ba al duzu konfiantzarik Europako Legebiltzarrak Frantziari Hizkuntza Gutxiagotuen Agiria onartzeko egin diezaiokeen presioan?
R.M. Ez gehiegi. Konfiantza handiagoa dugu guk geuk egin dezakegun lanean. Gura beste proposamen egin ditzakete, baina gero aurrera eramateko indarrik ez badago... Jadanik ito egin gaitezke proposamenetan, baina gehiago egiten ez bada jai dugu.
A. Kultur hazkundeaz bat, ikusten al da guzti hori aldarrikatu eta bilduko duen jarduera politiko indartsuen beharrik?
R.M. Batzuek uste dute ezetz, nik baietz. Ni kultur elkarte bateko lehendakaria naiz eta kultur jardunean dihardut soilik, baina okzitaniar jarduera politiko indartsua mesedegarria litzatekeela uste dut. Orain arte kultur arloan lortutakoa borroka politikoen ondoren lortu izan dugu.
A. Helduen mailan D'Oc hizkuntzarekiko hutsune handia dagoela aipatu duzu, ba al dago zerbait berezia haiei zuzendua?
R.M. Helduek jadanik ez dute ikusten zein balio atera diezaioketen gure hizkuntzari eta ikastera animatzen direnak batez ere denbora duten jubilatuak dira. Gure arazo nagusiena bizitza ekonomikoa kontrolatzen dutenengana heltzea da. Dena den, zenbait ekoizlerekin harremanetan hasi gara eta Kataluniarekin gero eta harreman ekonomiko handiagoa dugu. Katalanek gustuko dute okzitanieraz idatzitako gure lurreko ohizko gauzak erostea. Horrez gain, liburu merkatu txiki bat ere zabaldu dugu Katalunian, katalanez irakurtzen duenak okzitanieraz ere irakurtzen du eta.
A. Gazteak edozein hizkuntzaren etorkizuna dira. Nola erakarri?
R.M. Orain, batez ere musikaren bidez. Frantzian eta mundu mailan arrakasta handia duten taldeak dauzkagu. Rap eta reggae egiten dute, okzitanieraz kantatzen dute, eta disko salmentan goi mailakoak dira Frantzian. Hiri handietako zenbait auzunetan okzitanierak oso arrakasta handia dauka atzerritarren artean, beraientzat ez delako frantsesa moduko hizkuntz inperialista, integraziorako hizkuntza baizik. Gazteek gure hizkuntzarekiko gero eta jarrera hobea erakusten dute.
Xabier Letona
16-17

GaiezHizkuntzaD'oc
PertsonaiazMARTY1
EgileezLETONA1Hizkuntza


Azkenak
“Bi arnas” dokumentala emitituko du ETB1ek

Iratxe Sorzabalek sufritutako torturen gaineko testigantzak jasotzen ditu dokumentalak. Maiatzaren 20an emango dute dokumentala, 23:40an. Iaztik dago Primeran plataforman ikusgai, baina lehen aldiz emango dute telebistan.


2025-05-16 | ARGIA
Haurrek hobeto ikasten dute irakurtzen eta idazten eskuz idatzita trebatzen badira

EHUren ikerketa batean, haur batzuk arkatza eta beste batzuk teklatua erabilita jarri dituzte idazten. Helburua zen jakitea ea irakurtzeko eta idazteko ikasketa-prozesuan alderik badagoen. Emaitza argia atera dute: haurrek eskuarekin egindako mugimenduen bidez ikasten dute... [+]


Aroztegia auzia
Baztango lurren defentsa kriminalizatzeko saioa: Aroztegiako epaiketaren klabeak

Epaiketetan aldeen arteko akordio aukera iritsi daiteke ahozko auzia hasi baino minutu batzuk lehenago. Auzi honetan akusatuek publiko egin dituzte orain arte egondako negoziazio saioak, eta azkena aste honetakoa izan da, ezagutarazi den moduan porrot egin duena. Akordiorik egon... [+]


2025-05-16 | ARGIA
Euskaraldian eta urte osoan, euskaraz informatu

Euskaraldia martxan da, hizkuntza ohiturak aldatzea bultzatzeko ekimen erraldoia. Milaka eta milaka herritarrek konpromisoa hartu dute, hamaika egunotan, euskarak presentzia gehiago izan dezan euren eguneroko bizitzan. Askorentzat pauso txikia baina ahalegin handia izango da,... [+]


Icebergaren punta

Putaren bakarrizketa eroetxean

  • Egileak: Franca Rame eta Dario Fo.
  • Itzultzailea: Xabi Martinez De Lezea.
  • Aktorea: Laura Penagos.
  • Noiz: apirilaren 12an.
  • Non: Zizurkilgo Atxulondo Kultur... [+]


2025-05-16 | Gedar
60.000 euroko isuna Indar Gorriri, sionismoaren aurkako mezu batengatik

"Weissman kanpora, sionismo-faxismoa suntsitu" idatzi zuen sarean, palestinarrak erailtzeko deia egin baitzuen Granadako jokalariak. "Arrazakeriaren eta Xenofobiaren Aurkako Legea" ezarrita, isun erraldoia jarri diote Indar Gorriko kide bati.


“Itxaropen handirik gabeko” negoziazioak Istanbulen

Aurrez adierazitakoa baino egun bat geroago abiatu dira bilerak Istanbulen; Zelenski, Putin eta Trump gabe. Errusiari “behe mailako” delegazioa bidaltzea leporatu diote.


‘Buruz, bihotzez, oinez’, 2025eko Nafarroa Oinezen abesti eta bideoklipa

Atarrabiako Paz de Ziganda ikastola ari da antolatzen aurtengo Nafarroa Oinez festa. Gaur aurkeztu dute egun horri begirako abestia eta bideoklipa. Estitxu Arozena bertsolariaren letrarekin eta Igor Martinezek sortutako musikarekin osatu dute.


Aiora Zulaika "Pirritx"
“Tristurak eta pozak partekatzeko gune lasaia da umorea”

Ia hiru hamarkada daramatza Aiora Zulaika lasarte-oriarrak Pirritx pailazoa gorpuzten, eta haurrei eta familiei irri egiteko espazio goxo bat eskaintzen, errebeldiaz eta asmo eraldatzailez. Pirritx, Porrotx eta Marimotots pailazoek “Maite zaitut” herri omenaldia jaso... [+]


Baionako Bernat Etxepare lizeoko Euskal Herrian Euskaraz taldea
“Utz gaitzazue euskaraz mintzatzen eta idazten!”

Azterketa euskaraz egitea debekatzen dietela salatu du Baionako Bernat Etxepare lizeoko Euskal Herrian Euskaraz taldeak. Pasaden urtean egindako eskakizunei jarraiki, aurten ere azterketak euskaraz egiteko eskatu dute. 


Elizondoko osasun etxeko zerbitzuak “ziurgabetasun handia” eragiten diela salatu dute

Irailetik mediku euskaldunik gabe daude Elizondoko (Nafarroa) herritarrak. Horrez gain, udan medikurik gabe geratzearen beldur da Baztango Osasun Plataforma. Ekainaren 4an, bizikleta martxa egingo dute herrian.


Marieneko auzipetuen kontrako zigorra 8.742 eurotara emendatu die Dei Auzitegiak

Ostia kolektiboko milintanteek 8.742 euro ordaindu beharko dizkiote Bouygues enpresari, eta beste 2.000 euro abokatuen gastuentzat. 2022ko abenduan buruturiko desobedientzia ekintzan promotore horren maketa bat zikindu izanagatik zigortu dituzte. 


Eguneraketa berriak daude