ARGIA.eus

Egin ARGIAkoa
Oparitu ARGIA
Gizartea Ingurumena Politika Ekonomia Kultura Euskara Feminismoa Hezkuntza Nazioartea Iritzia
larunbata 2025eko ekainaren 21ean

"Mirande oso koherentea da bere pentsamenduarekin"
1989ko abenduaren 31n
Kazetaritza independenteak herritarren babesa du arnas
Egin ARGIAkoa
Bere "Schopenhauer, Nietzsche, Spengler Miranderen pentsamenduan" saiakerari buruz, Ekialdeko azken aldaketei buruz eta Euskal Herriko egoeraz Joxe Azurmendiri elkarrizketa.

JOXE AZURMENDI
"Mirande oso koherentea da bere pentsamenduarekin"
Susa argitaldariak Joxe Azurmendiren "Schopenhauer, Nietzsche, Spengler Miranderen pentsamenduan" saiakera argitaratu du hil honetan Durangoko Azokan. Idazlearen sentsibilitate tipo bereziaz erakarrita, Azurmendik bere koherentzia, "irrazionaltasuna", kristautasunaren aurkako joera eta izaera antidemoiratikoa azaldu ditu lan mardul eta borobil honetan. Horrezaz gain, egungo pentsamendua, Ekialdeko azken aldaketak eta Euskal Herriko egoeraz mintzatu gara Joxerekin Jakin argitaletxearen egoitza zaharra utzi baino egun batzu lehenxeago.
Zerk erakarri zintudan gehien Jon Miranderen izaera, idazlan eta pentsamendutik?
Lehen lehenik, Miranderen sentsibilitate tipoa, bere obran agertzen den neurrian hemen ohi ez den bezalakoa bait zen. Bere literaturan erakusten duen sentsibilitatea oso berezia da eta horretaz aspaldi ohartu nintzen, baina orain hori zergatik den jakitera iritsi naiz: Mirande, gu ez bezala, beste kultura batean sustraituta zegoen eta beste kultura bat aipatzen dudanean, kultura ez-kristau batez ari naiz, hitzez hitz ulertua. Eta ez da batere erraza kultura ez-kristau batean erauzita egotea Mendebalbean; ez naiz erlijioz ari, kulturaz baizik.
Miranderen obra hain laburra izanik, nola eta non aurkitu duzu filosofo horien eragin zuzena?
Mirande, alde horretatik, oso koherentea da puntu guztietan. Edozer gauza munduan dagoela ere, marko edo testuinguru batez inguratuta dago, eta bere pentsamenduak beti erakusten dituen markoak zeintzu ziren deskubrituz iristen zara eragin horietara. Mundua zientzia batez ulertzen dugula esaten dugunean, zientzia batek erakutsi dezakeen moduko egitura baduela suposatzen dugu; indirektoki beraz, mundua lojikoa dela adierazten dugu. Schopenhauer, Nietzsche eta Spengler-ek aitzitik, mundua lojikoa ez dela azaltzen dute, prelojikoa baizik. Zientziak ez du zer den mundua adierazten. Hau honela izaki, mundua zer den galdetzean, beste modu batzutara erantzun beharko dugu. Eta liburua hortik hasten da hain zuzen, mundua zer den argitzeko zientziak ez digu deus balio, intuizioak edo mitologiak balio digute. Munduaren barnerako sarbidea, intuizioak, mitologiak edo sinbolojiak izaten dute. Hori filosofia konkretua da, eta hortaz ohartzen zaren momentu beretik, ildo hortik aurrera zoaz: orain badakigu nola ezagutu mundua, intuizioz. Zer da mundua? Ez da sare lojiko bat, beste zerbait baizik. Zer? Nahia, nahimena, bizitza, "irrazionaltasuna". Bizitza horrek berak sortzen ditu bere arrazionaltasun formak, eta horietako bat zientzia izango da, eta beste bat, kasu, zuzenbidea.
Horregatik aukeratu dituzu propio hiru filosofo hauek?
Ez dago besterik. "Irrazionalista" deitu filosofia bat badago. Kant-en ondoren etena gertatu zen; alderdi bat, Fichte, Hegel eta Marx-ek markatuko luketena izango litzateke, eta bestea, Schopenhauer, Nietzsche eta Spengler hirukoteak bereziki lerrotutakoa. Azken hau ez da marxista, erabat aurkakoa baizik; horregatik, Mirandek, "nik ezin dut herri honetan sozialismoaren alde lan egin" esaten duenean, edo anaitasunari uko egitean, koherentea da, bere filosofia linea guztia horren kontrarioa bait da. Eta hiru autore hauek ez dira ilustratibo gisa hartuak, korronte honen pentsalari nagusiak beraiek direlako baino: Schopenhauer-ek sortu zuen; bere formularik indartsu, bortitz eta literarioki arrakastatsuena, Nietzschek erantsi zion; eta filosofia hori historiara Spenglerek aplikatu zuen.
Salakeraren azken atalean Miranderen etika eta politika lantzen dituzu. Nolakoa zen idazlearen pentsamendua eta egia al da bera faxista zela?
Mirande antidemokrata zen, Baroja ere bai. Egun, demokraziaren idealizazio estupido batean bizi gara. Beste sistema posible batzuen arteko bat denez, justifikatu egin behar da, eta pentsalari hauek ez dute justifikazio horretan sinesten; beraz antidemokratak dira. Sistema politiko bezala, gaur egungo demokrazia hauek, demokrazia burges-kapitalista hauek, sistema txar, dejeneratu eta dejenera arazle bat direla pentsatzen dute.
Baina zuk esaten badidazu adibidez, ezker aldeko aukera bakarra stalinismoa dela, eskuinaren posibilitate soila faszismoa dela onar nezake, eta Mirande hor erortzen da. Baina uste dugu askok uste, ezkerrean aukera bat baino gehiago dagoela arrazionalki, eta eskuinean baita ere. Zentzu honetan, Mirande ez da faszista, eskuinean zeuden iraultza baten projektuen artean bat zeukana, baina ez zuen inolaz ere faszismoarekin bat etortzen; bai ordea eskuinarekin. Eta liburuan diodan bezalexe, Mirande faxista bada, Unamuno, Baroja eta Ortega, "el padre del liberalismo espanol" baita ere.
Eta nolakoa zen bada Miranderen projektu edo pentsamendua?
Miranderentzat, hasteko, kristautasunak kalte egiten dio euskal eta europar gizarte guztiari, eta horregatik, desagertu egin behar du. Halaber, kristautasunak predikatzen duen balore sistima, berdintasuna, elkarrekiko maitasuna,... alboratu egin behar da. Berak ez dauka inon, nik dakidala behintzat, honelako projekturik, baina bapatean asmatuta, gizarte dinamikoa aterako litzateke, hoberenen aginte batekin, ez odolezko aristokrazia batez osatua, izpiritualki, kuraiaz, tenperamentuz eta izaeraz hoberenen artean baizik, eta indartsuenen, gidaritza batekin aktiboenen artean.
Mirande utzi eta testuinguroa aldatuz, nola ikusi dituzu "arrazionalki" Ekialdian azkenaldian gertatu diren aldaketa guztiak. Zer eragin izan dira?
Eragin nagusia ekonomikoa izan da, baina kontsumoak bakarrik ezin dezake aztertu gertatu aldaketa guztiak. Arestian aipatu bezala, beste edozer baino gehiago askatasun zaleok garenontzat, momentu trajikoa garatu zen Europako kulturaren munduan gizaldi honen hasieran edo XIXgarrenaren bukaeran. Garai honetan mugimendu iraultzaile eskuindar bat bilakatu zen, Jon Mirande barne; honek porrot egin zuen, eta horren lekuan, "de facto", faszismoa etorri zen. Egon dira halaber, egon, beste mugimendu ezkertiar batzuk, anarkismoa, marxismoa, sozialismo libertarioak, eta horien lekuan "de facto" etorri zena, berriz, stalinismoa izan zen. Baina ezkerreko alternatiba ez zen ordea alternatiba erreala, stalinismoa ez zen posible ezta bere baitako motibazioak harturik ere. Ekonomiaz aparte, ezkerra betidanik elikatu duten ideiek ezin zuten stalinismoa luzarora mantendu, motibazio ezkertiarrez ez baitago stalinismo edo diktadura stalinista moralki lejitimatu eta sostengatzerik. Gizarte horiek aspaldidanik zeuden kontradikzioan, eta hori ez da ahantzi behar. Gizarte hauek lehendik ziren hipokritak, ekialdeko gizarteek zeukaten diskurtso bat bere lejitimazio sistima bezala, baina ez zien balio ezer lejitimitzako, sistima bera ez baitzen motibo horietatik bizi.
Horrezaz gain, beste arazo bat agertzen da. Badakit hemengo ezkerrari hori ez zaiola batere gustatzen, baina Sobiet Batasuna inperialista izan da, eta inperialista, gainera, zentzu barbaroenean, gatazka izugarriak sortuz bere inguruan. Nazio arazo guztia, esate batera, inperio sobietarrak nolarebait menderatu eta konpontzen ez duen prolema da.
Ekialde bertan, Berlingo murrua erori eta Alemaniaren batasanari buruzko gogoetak egiten dira. Han bertan hainbeste urte igaro eta gero, zer gerta daitekecla somatzen duzu?
Nik uste dut, alemanek ez dutela estatu batu bat egin nahi, eta neuk ere ez dut gura. Europa Alemaniaren batasun arazotik sartzen bada berriro, Estatuen Europak beste 150 urterako iraungo du. Absurdo historiko, politiko eta kulturala iruditzen zait, eta estatu zahar horien Europa bukatutzat jo nahi badugu benetan, Estatu alemana ez dela arazoa onartuz hasi behar dugu, Alemania dela prolema, ez Estatu alemana.
Gauzak honela, zer motako Europa dugu aurrean.
Egoerak normal samar joanez gero, Europa kapitalistak orain doan moduari segituko dio. Ekialdean bestalte, desintegrazioa dirudien edo akomodazioa den prozesua gertatuko da urte pare batean, baina ez oso handia, ez baitut ikusten nola pasa ahal litekeen orain arteko ekonomia estatal hortatik ekonomia kapitalista batera.
Euskal Herrira itzuliz, nola ikusten duzu hainbat errepikatzen den euskararen auzia?
Nere belaunaldikoak euskararen sailean euskaldunok frente bakar batera jo behar dugula uste dugu. Aitorpen honetan gehiegi ez sinetsi arren praktikan, hori esateari jarraitu behar diogu, galdu dugun momentuan, euskara faktore politiko (alderdi politikoen zentzuan ulerturik) neurtu bait zaigu. Izan ere, alderdi politikoen faktore direnak, beraien interesen arabera jokatu eta sakrifikatu behar baitira. Ene ustez, nazio baten elementu definitzailetzat onartu baldin bada, euskara ezin izan liteke partiduren baten objektu bihurtu.
Bigarrenik ordea, beti gertatzen da partidu batzuk gehiago interesatzen direla gai batzutaz besteetaz baino. Orduan, esango didezu, PPtik hasi eta ez dakit noraino diferentzia handiak daudela alderdien artean, eta hori ez dago inolaz ere ukatzerik. Batzuek hizkuntzaren planteamenduak apolitikoak izan behar dutela adieraziko dute orduan, baina ez tontoak, ihardetsi behar zaie. Hitzarmen batera jo behar da beti, baina horrek ez du azaldu nahi partidu batzuk euskararen alde besteek baino askotzaz lan postiboago egiten ari direnik, eta diferentzia hori ez daukagu jakina zergatik ahaztu beharrik. Eta nik neuk, euskatzale bezala, gustorago egingo dut lan zentzu honetan, euskararen alde gustorago lan egiten duen alderdiarekin. Eta oso konsziente naiz horrek badituela bere arriskuak ere izan.
Euskararen auzian, azken egunotan hainbat aztindu den euskal prentsaren beharra agertu da. Zer deritzozu arazo honi?
Hegelen esaldi bat da, "apaizak brebiarioa bezala, intelektualak goizero bere egunkaria irakurtzen duela". Intelektualaren brebiarioa orduan egunkaria zen. Gaur egun, ez intelektualak bakarrik, hiritar kultu samar minimo baten derrigorrezko irakurgaia egunkaria da. Euskaraz noski, beharrezkoa da, ez dut esango telebistaren tamaina berean denik, baina bai beharrezkoa dela, eta euskal egunkari batez ari naiz. Eta ez dut gainera, Gobernuaren egunkari bat nahi, ez euskaraz ez latinez, inoiz ez; konponbidea beste bide batean aurkitu behar da.
Beste arlo batean zu irakasle zara, Euskal Heriko Unibertsitateko irakasle gainera. Nola doaz gauzak unibertsitate mailan?
Euskal Herriko Unibertsitatea, orain modu txarrean hitzegiten hasita, Euskal Herrian dagoen unibertsitatea espainola eta koloniala da. Eta kitto. Badakit gogorra eta astakeri bat dela, baina halaxe esanda utziko dugu, beste eritzi gehiago aurrezteko. Bigarrenik, arazo honek errudun asko ditu; hauen artean, gure historia bat jar daiteke, edo trajektoria bat, edo trajektoria edo historia baten falta, edota daukagun gizarte modua, ahalmen haundi gabeko, transferentzia berandu egin eta eskaxekoak... Guzti horrengatik, "de facto" daukagun Unibertsitatea, euskal adjetiboaren alderdi horretatik begiratuta batez ere, oso eskaxa da, baina ez alde horretatik bakarrik begiratuta.
A.GOSTIN
M.ARRIETA
63-66


Gaiez\Kultura\Argitalgint\Argitalpena\Liburuak\Besteak
Gaiez\Kultura\Literatura\Argitalpena\Saiakera
Gaiez\Kultura\Literatura\Idazleak\AZURMENDI3
Pertsonaiaz\AZURMENDI3
Egileez\GOSTIN1\Kultura
Egileez\ARRIETA5\Kultura
ASTEKARIA
1274. zenbakia
1989ko abenduaren 31
ASTEKARIA PDF-an
Irakurrienak
Matomo erabiliz
#1
Jaurlaritzak babestu du Jerusalemgo kolonoentzat CAF egiten ari den tranbia
Maria Ortega Zubiate
#2
“Berrikuntza egiteak prozesuan gorabehera asko dakar batzuetan, eta hala behar du”
Mikel Garcia Idiakez
#3
Desokupacyl enpresa Donostian dagoela ohartarazi dute
Xalba Ramirez  |  Irutxuloko Hitza
#4
“Erabiltzen gaituzte herriok folklorismorako: landa, animaliak edo euskalkia bera”
Amets Aranguren Arrieta
#5
Donostiako Gladys Eneako paumei emandako tratu txarrak salatu ditu Eguzki taldeak
Jon Fernández González
Azoka
Azkenak
2025-06-21 | Abarka Antzerki taldea
Besaulkiak
MULTIMEDIA - Antzezlana
2025-06-20 | Xabier Letona Biteri
NATOren eta Trumpen irizpideen aurka, Espainiaren aurrekontu militarra %5era igotzeari uko egin dio Sánchezek

Oraindik ez dago garbi noiz arte eutsiko dion bere erabakiari Pedro Sánchez Espainiako Gobernuko lehendakariak, baina korapilo handi samarra sortzen ari da NATOren barruan, honek aurrekontu militarra %5era igotzea arbuiatu ondoren.

2025-06-20 | Eneko Imaz Galparsoro
Elkarte frankistak debekatuko dituen legea onartu du Espainiako Kongresuak

Espainiako Gobernua osatzen duten PSOEren eta Sumar alderdien arteko koalizioak aurkeztutako lege proposamena onartu dute Kongresuan ostegun goizean, frankismoaren apologia egiten duen edozein erakunde debekatuko edo legez kanpo utziko lukeena

2025-06-20 | Xabier Letona Biteri
Beste familia bat etxegabetu dute Iruñeko Alde Zaharreko Jarauta kalean

Ostiral goizaldean emakume bat eta bere semea etxegabetu dituzte Iruñeko Alde Zaharreko Jarauta kaleko 82. zenbakian. Espainiako Poliziaren laguntzarekin, epaitegiko segizio judiziala etxebizitzan sartu eta eta bizilagunak kanporatu dituzte.

2025-06-20 | Jon Fernández González
2100. urtean herritarren %60 urak har ditzakeen eremuan biziko dira Eusko Jaurlaritzaren azterketaren arabera

Bero boladak ohikoagoak eta luzeagoak dira, azken bi mendeetan 20 zentimetrotan igo da itsas maila eta EAEko bataz besteko tenperatura 0,3 ºC igo da hamarkada bakoitzean.

2025-06-20 | Beranduegi
5x20: Ez ahaztu espainolak garela
MULTIMEDIA - Beranduegi
2025-06-20 | Jon Fernández González
Donostiako Gladys Eneako paumei emandako tratu txarrak salatu ditu Eguzki taldeak

Eguzki elkarte ekologistak salatu du Donostiako parkean gertatutakoa. Parkean bizi diren hainbat paumari lumak erauzi dizkiote, odoletan utzita. Beraz, erasoa izan dela ondorioztatu dute eta ez dela hegaztien lumaberritze prozesu naturala izan. Eguzki

2025-06-20 | Eneko Imaz Galparsoro
Hamabost migratzaile bizi ziren kanpaleku bat hustu du Getxoko Udalak

Algortako Larrañazubi inguruan dago kanpalekua, eta Getxoko Udaltzainek hori husteari ekin diote ostegun goizean. Alkateak adierazi du han bizi ziren pertsonen "segurtasuna" bermatzeko eta "ingurune natural hori zaintzeko" desegin dutela. Getxoko EH Bilduren... [+]

2025-06-20 | Jon Fernández González
Zizurren ikasleak komun eta aldageletan grabatzen zituen irakasleak 180 urteko zigorra jaso dezake

Zizur Nagusiko institutu batean 41 pertsona grabatu zituen eta haietako 30 bere ikasleak ziren. Argazki batzuk sare sozialak erabilita lortzen zituen eta adimen artifizialarekin aldaketak egiten zituen.

2025-06-20 | Maria Ortega Zubiate
Jaurlaritzak babestu du Jerusalemgo kolonoentzat CAF egiten ari den tranbia

Beasaingo enpresaren akzioen %3ren jabe da Eusko Jaurlaritza, eta adierazi du CAFek nazioarteko legedia errespetatzen duela. BDZ Euskal Herriak gogorarazi dio gobernuak derrigortuta daudela okupazioa bultzatzen duten proiektuen aurka egitera.

2025-06-20 | Aimar Lopez | Antxeta Irratia
Irungo ‘auzokide patruilen’ atzean, islamofobia, xenofobia eta erailketarako deiak

Maiatzaren 5ean “Lo Vimos en Irun” WhatsApp taldea sortu zenetik, 700 lagun baina gehiago bildu dira larunbatetan patruilak antolatzen dituen taldera. “Segurtasuna bermatzeko” eta “delituak prebenitzeko” aitzakien gibelean, gorrotoaren haztegi... [+]

2025-06-20 | Gedar
Basauriko Sidenorrek 1.207 tona altzairu bidali dizkio arma-ekoizle sionista bati

Egoitza nagusia Basaurin duen enpresak IMI Systemi egin dio bidalketa. Armagintzan bakarrik aritzen da Israelgo Estatuko konpainia hori.

2025-06-20 | Jon Fernández González
Arabako Mahastiak sor-markari behin betiko itxi dio bidea Espainiako Auzitegi Gorenak

EAEko Justizia Auzitegi Nagusiak ezetza eman zion ABRA Arabako Errioxako Upategien Elkarteak bultzatutako sor-markari. Elkarteak helegitea jarri zion ebazpenari, eta orain Espainiako Auzitegi Gorenak ezetza berretsi du.
 

2025-06-20 | Jenofa Berhokoirigoin
Beskoitzen ikastola eraikitzeko lursaila eskuratu du Seaskak

Ikastola 2013an sortu zuten eta ondoko urtean jarri zuten prefabrikatu bat herriko etxearen lursail batean bertatik bideratzeko ikaskuntza. 2022an eraikin sendo bat eraikitzeko proiektua aurkeztu zuten, baina herriko kontseiluak ez zuen horrelakorik onartu. Gatazka gogorra egon... [+]

2025-06-20 | Olaia L. Garaialde
Osasungintzak guztiz publikoa izan behar duela exijitu du OPA Plataforma Herrikoiak

Jose Ignacio Martinez Ortegak, OPA Herri Plataformako bozeramaileak, salatu du  Eusko Jaurlaritzak “azkar” itxi nahi duela osasun mahaiko eztabaida.

Eguneraketa berriak daude