Mikel Antza: "Idazle bilakatu da nire salbazio txalupa"
Elkar hizketa Mikel Antza.
GALDERA: Euskal Herritik deserriraturik bizi eta, nola ikusten duzu hemengo kultur panorama derrigorrezko distantzia horretatik?
ERANTZUNA: Ur tragoskada bat eta zigarroa piztuko dut. Distantzia ona da orokorrean zurrunbiloan gertatzen diren zerarik esentzialenak baizik iristen ez direlako, zurrunbiloak sor dezakeen zorabiotik salbu geratuz... baina zurrunbiloak daukan aberastasuna bezalakorik ez dago: Ikuspegi distortsionatu bat sor daiteke, egia da. Hala ere, alde batetik ez da hainbeste denbora igaro, eta beste alde batetik, orain arte nahiko ongi informaturik egon naiz. Esan nahi dut liburuak iritsi zaizkidala, egunkari mordoska bat irakurri dudala, txaskarriloak ailegatu direla nire belarritara. Letren mundua badoa apurka-apurka. Zerbait umotzen ari ote den susmatzen dut. Topikoak dira. Orain bi urte nabari zen abiadak jarraitzen duela iruditzen zait. Itxurazko lanak argitaratzen dira. Tira, karroza bat bezala mintzo naiz.
GALDERA: Argitaratu berri duzun liburuan susmatzen da halako batasun-nahi bat, eta baita duela hiru urteko liburuan ere. Zer desderdintasun egon daitezke ipuin-bilduma bat eta ipuin-pilaketa soil baten artean?
ERANTZUNA: Diferentzia nagusia, nik arbitrarioki ezartzen dudana, intentzioan legoke. Nik badut bi liburuotan sartu ez ditudan ipuin ugari, ipuin-liburu horien asmotan sartzen ez zirelako. Ez diot nik egin dudan aukera denik zuzena, ez eta etorkizunean ez dudala burutuko ipuinen pilaketa izango den liburu bat. Aukera arazoa izan da agian, 'bilduma'k egiteko aukera izan dut nik, ipuin batzu bururatu zaizkit eta burutu egin ditut. Ipuina den entitate autonomaori, elkar erlazionatzeko modua ematen saiatu naiz, berez liburu batean elkarrekin agertuko direla kontuan hartuz.
GALDERA: Une honetan ipuinak direla medio atera da zure izena kalera, baina antzerkian bezala beste arlotan ere ibili zara. Nola jotzen duzu zeure burua, narradoretzat? antzerkigiletzat? poetatzat?
ERANTZUNA: Harrokeriarik gabe, idazletzat dut neure burua; oraingoz. Eta hori horrela da, azken denboraldian idazletzak betetzen duelako ene denborarik gehiena. Idaztea bilakatu da nire salbazio-txalupa. Eta idazletzaren barruan ziurren sentitzen naizen arloa narratitarena da. Antzerkiarekiko ditudan aferak esplikatzeko une zabalago bat beharko nuke. Badago asunto bat mintzatzen hasi eta gehiegi maite ez dudana: jeneroen arteko banaketa da. Orain poesiaz eta abarrez mintzatzen hasi beharko nuke. Eta ez dut maite nik egin izan dudalako zenbait saio edo idaz-saio zuzenean zein jenerotan sar daitekeen ez dakidana.
GALDERA: Zure poemagile-arloa da beharbada gutxienik ezagutzen duguna. Izan ere, zure poemarik ez dugu inon irakurri.
ERANTZUNA: Bueno, hori ez da egia, literatur aldizkarietan eta batez ere «Susa»n argitaratu izan dut poesiarik. Ez dut poema-libururik argitaratu, nahiz eta egin egin ditudan. Alferkeriak edo poema-pilaketa bat egitearen beldurrez ez naiz ausartu libururik argitaratzera. Ezer baino gehiago idatzi dut nik poesia, pribatuki maite ditudan poemak, baina ez dut topatu poema horiek bilduko lituzkeen arnasa edo aitzakia, ez bada neronek idatziak izan direla. Eta arrazoi eskasa da hori. Buelta asko ematen dizkiot asunto horri, batez ere orain, maleta gutxirekin eta motxila arinarekin ibili behar bait da, eta nire poemek sekulako karga egiten didate, mikrofilmatu egin beharko nituzke, edo diskete batean bildu, edota agian, behin behingoz landu, galbahetik pasa eta salbatzen direnak argitaratu, besteak ahantziz. Eginen dut agian.
GALDERA: Ezer baino gehiago poesia idazten duzula diozu, baina irakurtze aldetik ere horrela al da?
ERANTZUNA: Horretaz mintzatzera nindoan. Oso poesia irakurle txarra naiz. Erradikalkiago esanez: ez dut poesia maite. Matizatu beharreko erantzun lapidarioa: ez dut ikasi poesia maitatzen. Edo protesta oihuak isiltzearren: poeta gutxi batzuren poema batzu baizik ez ditut maitatu. Egia esan azken aldian oso poesia gutxi letu dut, eta letzen dudanean, ez dut behar bezalako patxaraz irakurtzen. Kantuetan bilatzen dut poesia. Antzerkia berriz, irakurria baino jokatua atsegin zait. Irakurle porrokatua bilakatu naiz azken urteetan, eta nire irakurketa heterogeneoa orekatzen saiatzen naiz, hizkuntzak eta jeneroak konbinatuz. Narratibari eta saioari eskeintzen diot denborarik handiena.
GALDERA: Baten batek indibidualismoaren isladak nabaritu izan ditu azken aldiko euskal literaturan, eta orohar kultur agerpenen munduan...
ERANTZUNA: Ez dakit indibidualismoarekin zerikusirik duen esatera noanak, baina iruditzen zait azken denboran agertzen diren idazleek ez dutela beraien artean aparteko hartuemanik. Plazaratu diren idazle taldeak -kolektibo zentzurik gabe ulertu- "maisurik" gabeko taldeak izan dira. Ez daude nolabaiteko babesa edo kontseilua emango duten idazle zailduak. Ez dago kontaktu hori. Idazlearen patua omen da, pizti bakartiarena egitea, asoziala, idazle batengan horrek aditzera ematen duen kontraesanarekin. Bitxia iruditzen zait hartuemanik era hori, maiz problema beretsuen aurrean egoten bait gara folioa idazmakinan sartzerakoan. Izugarrizko oroitza ona utzi zidan niri Gandiagarekin Donostiako Arrano Beltza elkartean izan genuen... hasieran konferentzia eta azkenerako elkar hizketa eta poema-irakurketa bilakatu zena. Handik ateratzerakoan horrelakoak maizago egin beharko genituzkeela komentatu genuen batzuk. Gauza sinpleak dira batzutan efektiboenak eta aberasgarrienak.
GALDERA: Idazleak ez al dira negarti kuadrila bat?
ERANTZUNA: Je, bai, akaso bai. Begira: badoa tipo bat gauerdi inguruan, triste, abaildurik, eta beste bat topatzen du. Sakelean daraman botilatik tragoska bat eskeintzen dio morala igotzearren, eta besoak sorbaldetan aurrera egiten dute elkarrekin biek, negar zorian. Aurrerago emakume deskontsolatu batekin topo egiten dute, sexu-kontuei erreparatu gabe eskeintzen diote edatera, eta aurrera doaz bidean. Goizaldeko ordubitarako intziri eta negar–malkotan blai doan jende kuadrila osatu dute. Hara! Taberna bat zabalik. Bertara sartzen dira, eta nagusiak botila batzu ateratzen ditu... morala igotzearren. Bapatean haien arteko bat poema bat errezitatzen hasten da bere albokoak beste bati ekiten dio. Guztiak ari dira nor gehiagoka latzean, laztasuna nabari da batez ere haien eztarri marrantatuetan. Idazleak direla ohartzen direnerako, norberak berea ordaindu eta norbera bere bidetik etxeratzen da.
GALDERA: Irakurria dugu inon: "Literatura soletate infinituan sufritzen den presentzia da". Horra hor puntua.
ERANTZUNA: "Literatura, soletate infinitoaren segadatik ihes egiteko droga da". Ze polita eta erraza, ezta? Gertaera beridikoetan oinarritua.
GALDERA: Uste duzu subentziorik gabe euskal literatura existituko litzatekeela?
ERANTZUNA: Hor mezenazgoaz egiten den interpretazioa da garrantzia duena. Kontuak eskatzen dituen mezenazgoa gaiztoa da, mezenazgo horrek diru publikoaz egiten duen interpretazioa zuzena ez den heinean. Kondeszendentziaz egiten da batzutan mezenazgoa, fabore moduan. Dirua tartean sartzen delarik 'gaizki ulertuak' ugaritzen dira. Hala ere, oraingoz, literaturari dagokionez, ez zait iruditzen mezenazgo hori modu oso txarrean egin denik. Arazo bat formala izan daiteke, gobenutxoko ahoberomaileak esaten duenean: "guri esker...!!". "Aizak hi, tronpatu egin haiz" esan beharko litzaioke. Dena dela, debate hau politikak biziatua dago, Euskal Herrian zintzilik dauden oinarrizko arazo batzu konpondu gabe ari gara-eta.
Bon, gaiaz desbideratzen ari naiz. Subentziorik gabe noski existituko litzatekeela euskal literatura. Argitaratze moduak izango lirateke aldatuak. Bateonbatek esango du, "aiba!, orduan zertarako subentzionatu, berdin jarraituko badute!". Eta hor dago xedera, tranpa, diskutitu behar da dirua nola eta nori banatu, zertarako.
Bestalde, negargarria da euskalduntze alfabetatzearen egoera, eta hori gabe agian bai ez litzatekeela euskal literaturarik existituko. Hizkuntzaren borroka galtzen ari den bitartean literatura osasuntsu badabil, espejismo baten aurrean gaude, edo bestela heriotzera kondenatua dagoenari denbora pasarako distrakzio ematen ari gatzaizkio. Hor debate oso bat egin beharra dago.
GALDERA: Antzerkigintzan inkursiorik ere egin izan duk. Bada polemika frango antzerkiaren inguruan.
ERANTZUNA: Mogida horretan murgildurik egon naizen moduan, modu gero eta kritiago batez, aitortzen dut, bi urte hauetan begirada gero eta haserreagoz jarraitu dudela antzerki munduaren bilakaera, amorru, hoztasun eta eszeptisismora ere lerratu izan delarik zenbaitetan.
Biltzarrearen deskalabroa, talde elebidunen prepotentzia, dirulaguntzen banaketan egindako erasoak... Urruntzearen fruitu al da nire erreakzioa, nire amorrua? Agian nire begirada erabat distortsionaturik dago... Dena dela, Azpeitian izandako kongresu moduko horren berri ahalik eta zuzenena izan nuen iaz adiskideek pasatutako grabazioen bidez. Guztiak entzun nituen, magneto foiarekin bakar hizketan aritzeraino, esan ziren zenbait tontakeria eta astakeriaren aurrean harridura esklamazioak niretzat gordez. Inpotentzia.
Baina, badakizu, dagoeneto ohitutzen hasia naiz. Adibidez, azken aldian egun karitan agertu diren antzerki taldeen -protestek irribarre gaizto bat baino ez dute lortu nigandik, irribarre eszeptiko bat. Zein zaila den Euskal Herrian antzerkilari profesional bat izatea! Zerbait gaizki doa gure antzerki munduan.
GALDERA: Antzerkia eta idazleen arteko auziari begira, badirudi egokiena elkarrekin aritzea litzatekeela, baina ez da maiz gertatzen. Ez al dago nolabaiteko dibortziorik antzerki taldeak eta idazleen artean?
ERANTZUNA: Dibortzioaz galdegiten didazu, eta ez dakit zer erantzun, agian juezaren aurretik pasatu gabe ondasun banaketa baten aurrean geundekeela erantzun nezake. Instintoz jotzen du idazleak antzerki talderantz, edo bestela antzerki taldeak sortzen ditu bere testuak. Nik ez dut erraz konprenitzen kajoian gordetzeko idazten duen antzerkigilea, ez bada nork joketu topatzen ez duena, litekeena da eta. Agian modelo zaharrekin jokatzen dugu, edota modelo distortsionatuekin, ahantzi egiten dugu Brechtek bere taldea zuela eta abar. Orain autore klasikoak, Moliere bat adibidez fenomeno isolatu gisa irudikatzen ditugu, eta hori ez da horrela. Troupatzeko beldur handirik gabe esango nuke antzerkigile handi bakoitzaren alboan bere obrak jokatu dituen antzerkitalde bat egon dela. Eta gure antzerki xumean ere adibideak ez dira falta.
GALDERA: Badirudi antzerkiak gaur egun erabiltzen dituen estrukturek ez dutela asko laguntzen idazleek eta taldeek elkarrekin topo egin dezaten, ezta?
ERANTZUNA: Gaur egunean, mesfidantza, ezezagutza eta topagune ezak dira nagusi. Broadwayeko totxoez gaztigatzen gaituzte antzerki taldeek. Antzerkigileek borondate onenaz hogeitaka antzeslerentzako obrak ekoizten dituzte. Gai usatuegia da, idazlea antzerki taldearekin lanean... Esan esatea da bat, eta egin egitea bestea. Gainera, gaur eguneko antzerkiak ez du maite egile bakarraren figura, beste zerbait behar du. Arriskutsua izan daiteke behiala ongi funtzionatu duten egiturak erreflexiorik gabe errepikatzen saiatzea, horrek dakarkeen antzutasun eta frustazioagatik. Moldeak ugariak izan daitezke, eta agian bai idazlea eta bai antzerkitaldea amorante berri bila dabiltza. Batak telebistan gidoigile gisa aurki dezake bere zorion eta statusa, besteak idazle modelo berri edo zahar-berritu batengan.
Ostiral goizeko albisteak erreakzio ugari piztu ditu Israelen zein nazioartean. Aurka agertu dira Israelgo bahituen familiak eta NBE. Alemaniak, Israelen aliatu tradizionalak, armak saltzeari utziko diola jakinarazi du.
25,6 eguneko batez besteko itxaron zerrendak daude Osakidetzako Osasun Mentaleko Zentruetan. Larrialdi kasuetan, aldiz, 24 eta 72 ordu arteko itxaronaldiak daude.
Lau hilabete daramatzagu greba mugagabean, hitzarmen propio baten eta lan-baldintza duinen alde. Lau hilabeteko greba honetan, udaltzainek piketeetan bortizkeriaz zapaldu gaituzte, hirian jarraitzen gaituzten eta mobilizazio bakoitzean zelatatzen gaituzten polizia... [+]
Gipuzkoako Foru Aldundiak eta Donostiako Udalak Oñatiko Arantzazu egoitza eskaini dute maliar migratzaileentzat. Bertan geldituko dira Espainiako Gobernuak haien asilo eskariak ebazten dituen bitartean.
Mugimendu Feministak azaldu duenez, Fermin Muguruzaren kontzertuaren aurretik gertatu ziren erasoak. Horiez gain, beste hiru eraso zenbatu dituzte: hiru gizonak atxilotu ditu poliziak.
Ostiral goizaldean eman du erabakiaren berri Israelgo Gobernuak, hamar orduz luzatu den bilera baten ondoren. Dena den, okupazioa gauzatzeko, gobernu osoaren baiezkoa behar du Netanyahuk: igandean izan daiteke bilera. Segurtasun Kontseiluak, halaber, mugak jarri dizkio... [+]
Sorkuntzarako, gozamenerako eta aldarrikapenerako espazio moduan dute oholtza musikari askok, baina bere ingurumarietan katramilatzen dira sarri, eta espazio "bortitz" bihurtzen da hegemonikoak ez diren gorputz askorentzat. Presio estetikoa, egiteko modu deserosoak,... [+]
Lautadako mamua
Xabier Montoia
Elkar, 2024
112 orrialde
Eleberri labur honetan egileak XIX. mendeko Euskal Herrira garamatza, sekulako sona hartu zuen Juan Diaz de Garaio hiltzailea duela protagonista. Arabako landa guneko jendarte tradizional eta giro hotzean barneratzen... [+]
Joan den astean Trumpek ohartarazi zion Putini hamar eguneko epean Ukrainarekin su-eten akordio bat sinatu ezean, zigor ekonomikoak ezarriko dizkiola. Zelenskik sare sozialetan adierazi du ezinbestekoa dela Errusiako presidentearekin bildu aurretik lehenbizi su-etena... [+]
Manteroekin Bat plataformak eta Mbolo Moye Doole elkarteak elkarretaratzea egin zuten astelehenean Bilbon, azken asteetan poliziak manteroen aurka eginiko eraso "arrazistak" salatzeko. Izan ere, Boubacar Diouf kale saltzailearen arabera, poliziaren jazarpena... [+]
338 hektarea erre ditu astearteko suteak. Nekazarien sindikatuak haserre agertu dira Nafarroako Gobernuak suteak saihesteko ezarritako murrizketekin. Asteazkenean beste sute bat piztu da Artaxoa eta Añorbe artean, baina hura ere kontrolpean dute suhiltzaileek.
Ohartarazi du ChatGPT lanketa emozional “sakonak” egiteko erabiltzea “arriskutsua” izan daitekeela ez duelako erabiltzailearen testuingurua ezagutzen eta “gehiago biktimizatu” dezakeelako.
Urtebetetzeek eta urte aldaketek pilaketa bidezko eragina dute: alegia, banaka, gertatzen direnean, nik ez dut ezer sumatzen. Urtebetetzeetan, ondo xamar egin badut segundo batzuez olgatzen naiz (nire baitarako), nire garunaren zati batek ezin dio utzi zoriontzen dutenean... [+]
Apirilean argitaratu zuen Amorante frantsesa (Susa) Miren Agur Meabek (Lekeitio, 1962). Thriller ukitua du poemen bidez idatzitako nobela deigarriak eta, istorioa fikziozkoa den arren, badu idazlearen aurreko lanak markatu dituen kutsu autobiografikoaren arrastorik. Hortaz,... [+]
Zer: Orquesta de la Comunitat Valenciana.
Zuzendaria: Mark Elder. Donostiako Orfeoia.
Zuzendaria: José Antonio Sáinz Alfaro.
Bakarlariak: Federica Lombardi (sopranoa), Paula Murrihy (mezzoa), Xabier Anduaga (tenorea), Will... [+]