Azken hilabeteetan prezio guztien gorakada nabarmena jazotzen ari da. Pandemia osteko testuinguruan, Ukrainako gerra baino lehenago hasitako joera energia eta elikagaien prezioetan oinarrituta dago. Azken hilabetekoa moteldu den arren, Kontsumo Prezioen Indizea gora egiten ari da nabarmen, eta gorakada horren erdia baino gehiago energiaren prezioak eragin du. Euskal Herrian, martxoan, %9,6koa izan zen urtetik urterako KPIaren aldaera, eta apirilean %8ra jaitsi da, energia kontrolatzeko neurrien ondorioz, elikagaien prezioak gora egiten jarraitu diren arren.

Inflazioaren arrazoiak

Prezioen gorakadak eztabaida oso sakonak eragin ditu ekonomia arloan. Alde batetik, faktore estrukturalak ditu. Enpresen jabetza eta botere gaitasuna aztertu zuen Jose Luis Sampedrok 1975ko La inflación: prótesis del sistema liburuan, oligopolioen prezioen gaineko kontrola eta biolentzia eragiteko gaitasuna nabarmenduz. Juan Laborda ekonomialariak, esaterako, sarritan aipatzen du egiturazko faktoreak hauek direla: ekonomiaren finantzarizazioa, enpresa transnazionalen oligopolizazioa eta zenbait produkturen prozesu espekulatiboak (energia eta elikagaiei lotutakoak, adibidez). Ildo beretik, Michael Roberts-ek egungo inflazioa eskaintza arazoetan kokatzen du, krisi industriala, nazioarteko merkataritza zein inbertsio mailaren moteltzearen ondorioa.

Horrez gain, faktore koiunturalak ere badaude, pandemiaren osteko errekuperazio ekonomikoari lotuak. Alde batetik, neurri murriztaileen amaierak kontsumoaren gorakada ekarri zuen, baita kontratazioena ere. Horrek goranzko joera areagotu egin zuen. Bestalde, horniketa kateek arazoak izan zituzten eskariari erantzuteko, eta horregatik prezioek gora egin zuten.

Horri guztiari Ukrainako gerraren eragina gehitu zaio. Izan ere, Errusian eta Ukrainan munduko artoaren %17 ekoizten da, gariaren %30 eta ekilore olioaren %80. Gerraren ezegonkortasunaren eta Errusiari ezarritako zigorren ondorioz, produktu horietan gutxiago inportatzen da, eta haien prezioa igo egin da. Hori gutxi balitz, Espainiako Gobernuak Sahararen inguruan botatako adierazpenek Aljeriarekin harremanak gaiztotu ditu, Estatuko gasaren %45 hornitzen duena alegia.

Inflazioaren efektuak

Gaur egun, soldata nominalen igoera ez da prezioen igoeraren maila berean egiten. Ondorioz, inflazioak langileen soldaten erosahalmenaren txikiagotzea dakar. Eragin hori baliogabetzeko langileen soldatak (edo pentsio eta prestazio sozialak) prezioen igoeraren maila berean hazi behar dira. Horixe da oraintxe bertan langileen borrokaren gakoetako bat: soldatak KPIaren igoerara egokitzea, haien bizi-maila okertu ez dadin.

Badakigu ordea hori salbuespen bat dela. Izan ere, Espainiako 1,2 milioi langileei soilik bermatzen zaie soldata KPIaren arabera eguneratzea. Hau da, langileen gehiengo zabal baten soldatak ez dira prezioan igoerekin parekatuz eguneratu, eta haien soldaten erosahalmena –soldata erreala– jaitsi egin da. 2022ko Biziarteko Gutxieneko Diru-sarreraren gorakadak eta Lanbide Arteko Gutxieneko Soldaten %5,5eko eta pentsioen %2,5eko eguneraketak prezioen igoerara egokitzea izan dute helburu. Hala ere, inflazioa horren gainetik dago.

Bestalde, inflazioak soldaten erosahalmena gutxitu arren, ondorio ezberdinak izan ditzake. Estatu eta erakunde publikoentzat, adibidez, ona izan ohi da inflazioa, haren zor publikoa euro konstanteetan ezarrita dagoelako. Inflazioarekin diruaren balioa gutxitzen denez, Estatuaren zorraren balioa ere gutxitu egiten da. Era berean, zorrak dituzten pertsonek eta enpresek ere inflazioa eskertuko dute, haien zorraren balioa gutxitu egiten delako. Kontrara, prezioen gorakada kaltegarria izan ohi da bankuentzat, akziodunentzat, eta mailegu-emaileentzat.

Hala ere, soldatak KPIaren arabera eguneratzen ez diren bitartean, soldatapeko langileak, pentsiodunak eta prestazio sozialen hartzaileak dira inflazioaren kalte larrienak sufritzen dituztenak. Paradoxikoki, eskuin neoliberalari egotzi zaion obsesioa izan da prezioak kontrolatzea.

Irtenbideak

1970eko hamarkadan gertatutako ekonomiaren geldotzeak eta petrolioaren prezioak eragindako krisiaren ondorioz, estanflazio egoera sortu zen, eta ordura arte erabilitako politika keynesiarrek ez zuten balio, politika espantsionistei leporatzen zitzaielako inflazioa areagotzea. Orduan hasi ziren teoria monetaristak gailentzen, zeintzuek lehentasunezko helburu moduan ezarri zuten inflazioa kontrolatzea. Kontua da horretarako neurri nagusia soldatak, zergak eta gastu publikoa mugatzean zetzala, KPIaren igoeraren azpitik behintzat. Zeresanik ez, soluzio horrek soldaten erosahalmena are gehiago gutxitu zuen, eta langabezia areagotu zuen.

Horren aurrean, soldatak, pentsioak eta prestazio sozialak KPIaren gainetik eguneratzea aldarrikatu beharreko lehen neurria izan behar du. Horrez gain, epe laburrean prezioak kontrolatzeko mekanismoak jarri behar dira, energia, etxebizitza eta elikagaienak batik bat.

Merkatuaren bidez antolatutako ekonomiak langile klasearen bizi baldintzak kaltetzen ditu behin eta berriro. Irtenbidea topatzeko aukera da ondasunen ekoizpena eta birbanaketa desmerkantilizatzeko eta langileon kontrol demokratikopean jartzeko prozesu bat abiatzea, bizitza merkatuaren eta prezioen gorabeheren menpekoa izan ez dadin. Horretarako, epe laburrean, enpresa handiak diziplinatu edo nazionalizatu daitezke. Hala ere, kapitalismoa kaosa izanik, Mario del Rosal ekonomialariak esan bezala, ezinbestekoak dira ekoizpenaren sozializazioa eta planifikazio demokratikoa.