Nazioartea > Hizkuntza gutxituak

"Hizkuntzak eta generoa ez daude aparte, sekula"

Aurreko ostiralean Garabidek Ahalduntzen: hizkuntza eta generoa izenburupean Mondragon Unibertsitateko Bilbao Berrikuntza Faktorian antolatutako lan-saioek (goizez) eta mahai-inguruak (arratsaldez) aurreikuspenak bete dituzte eta dinamika iraunkor baten abiapuntu izan nahi dute hizkuntzaren aldeko aktibismoa eta emakumeen ahalduntzea lotzeko. Kronika honetan mahai-inguruan landutakoaren berri emango dugu.

Garabide @Garabide

2018ko urriaren 26a

Artikuluaren izenburuan jaso dugun esaldiarekin bukatu zuen Lorea Agirrek, galdera-erreguei ekin aurretik, bere hitzartzea. Esaldi borobil horrek ederto asko laburbiltzen ditu mahai-inguruan plazaratutako bizipen eta iritziak.

Iraitz Agirrek gidatuta bildu ziren mahaiaren bueltan lau hizlari, hiru kontinentetako hizkuntza komunitateen ordezkari: Suna Altun aktibista kurdua, Yazmin Novelo Mexikoko yukatango maia hizkuntzaren aldeko aktibista eta euskaldunen artean Txerra Rodriguez soziolinguista eta Lorea Agirre antropologo eta kazetaria. Ate zahar baten sarrailatik begiratzen dugunean bezala, munduko txoko ezberdinetan hizkuntza gutxituen biziberritzearen alde lanean ari diren emakumeen egoerara hurbiltzeko aukera izan genuen, gutxitan gertatzen den bezala, beraien ahotik entzun baikenuen non eta nola gurutzatzen diren generoaren eta hizkuntzaren zapalkuntza.

Hasteko, Iraitz Agirrek puntua bota zien, errima eta doinu librean bertso bana osatu zezaten: “berdin erabiltzen al ditugu emakume eta gizonek hizkuntza hegemonikoa eta hizkuntza gutxiagotua?” Ezetz erantzun zuten guztiek, baina errealitate desberdinen isla izan ziren kasuan-kasu aletu zituzten ñabardurak.

Ondoren, Suna Altun aktibista kurduak ekin zion banakako hitzartzeari eta Turkiaren menpe bizi diren kurduen egoeraren berri eman zigun. Kurduen artean oso ezaguna den Jin, Jîyan, Azadî leloarekin hasi zen, hitz bat gehitu eta Jin, Jîyan, Azadî û Ziman (euskaraz “Emakumea, Bizitza, Askatasuna eta Hizkuntza”) lelo eraberrituarekin hasi zuen aurkezpena. Fokua jarri zuen kurduek, emakumeek bereziki, bizi duten estatus linguistikoan eta egoera aldatzeko emakume kurduek dituzten helburuetan, nahiz helburu horiek lortzeko indarrean dituzten borroketan. Bere parte-hartzea bukatzeko lehenetsi beharreko hiru arlo aipatu zituen: hezkuntzan eta eremu publiko guztietan hizkuntzari balio handiagoa ematearen beharra, hizkuntza biziberritzeko eta emakumeen ahalduntzerako estrategiak batera bideratzea eta etxean hizkuntzaren transmisioaren erantzukizuna aitarena bezainbeste amarena izatea. Azken iradokizun horren harira, mahai-inguruan behin baino gehiagotan aipatu zen “ama hizkuntza” terminoaz jardun zuen Suna Altunek, horren ordez “etxeko hizkuntza” proposatu zuen eta, publikoaren ekarpenetan “lehen hizkuntza” erabiltzea edo bestelako terminoen beharra ere aipatu ziren, adibidez, etxeko hizkuntza eskolaratze hizkuntzarekin bat ez datorren kasuetarako.

Munduari bira eman eta Mexikora jauzi egin genuen gero. Yukatango maia hiztun eta hizkuntza aktibista den Yazmin Novelok komunitateko 22 emakumerekin egindako tailerretako hausnarketen berri eman zigun. Besteak beste, galdera honi erantzuten saiatu ziren: “Aktibismo linguistikoak zein neurritan bultzatzen du mundu justu eta ekitatiboagoa?” Eta bi ondoriotara ere heldu zen emakume taldea: batetik, aktibismo linguistikoak tresna bat izan behar duela munduan izateko modu ugari barne hartzen dituen bizimodu bat eraikitzeko eta, bestetik, aktibismo linguistikoaren bidez justizia sozialerako tarteak bilatu behar direla. Noveloren hitzetan gizarteko botere harreman desorekatuen ondorioz emakumeek eta hizkuntza gutxituek partekatzen ditugun zapalkuntzei batera aurre egiten ikasi behar dugu, finean hegemonia linguistikoak edo generoari dagozkionak hegemonia kulturalak ere badirenez, gure helburua ezin baita mugatu hizkuntza gutxituen erabilera eremuak berreskuratzera edo dagozkien espazioetan emakumeen presentzia bermatzera.

Euskaldunek hartu zuten lekukoa jarraian eta Txerra Rodriguezek bere hitzartzea datuetan oinarritu zuen. Hasteko, ondoko datuak jarri nahi izan zituen aurrez aurre: Euskal Herriko datu aitortuen arabera emakumeak eta gizonak berdintsu daude ezagutzan, baina kale erabileran adin tarte guztietan emakumeek gehiago darabilte euskara eta euskaltegietan eta berba-lagunetan ere emakumeak dira nagusi.

Kale erabileran adin tarte guztietan emakumeek gehiago darabilte euskara eta euskaltegietan eta berba-lagunetan ere emakumeak dira nagusi

Datuok mahai gainean jarri ostean ikerketa batzuen ondorioak aurkeztu zizkigun eta horien arabera amaren hizkuntza identitateak aitarenak baino pisu handiagoa du. Bestalde, ikerketek diote emakumeak beranduago hasten direla hizkuntza nagusia ikasten, baina azkarrago ahazten dute euren jatorrizko hizkuntza. Honen guztiaren aurrean, noski, zalantzak gailendu ziren eta horrela laburbidu zituen Txerra Rodriguezek: batetik, euskararen biziberritzea emakume eta haurren bizkar utzi da hein handi batean, hau da, jendartean botere gutxien duten kolektiboetan eta, bukatzeko, honako galdera bota zuen: hizkuntza baten erabilera feminizatzen bada, ez al du automatikoki balioa galtzen?

Azken hitzartzea Lorea Agirrerena izan zen, laburra bezain emankorra. Kronika honen izenburua bere aipua denez, bere hitzaldia laburtzeko hemen bildu ditugu izenburugai izan diren Lorearen beste aipu batzuk: “Hizkuntza arteko harremana botere harremana da. Hizkuntza eta generoa ezinbestean nahastuta daude”, nabarmendu zuen egiten dugun oro egiten dugula garen horretatik, bai sexu-genero sisteman, baita hizkuntzan ere. Ildo horretatik esan zuen “ni pertsona bera naiz, ez %60 feminista eta %40 euskaltzale, militantzia batzuk aipatzearren… dena batera doa”. Gainera, ahalduntzeari begira nabarmendu zuen “ez gara gauza bakarrean ahalduntzen, pertsona gisa ahalduntzen gara, gauza guztiak lotuta doaz” eta horren adibidetzat, boteretze ariketatzat, jo zuen Euskaraldia. Bukatzeko, botere harremanak eraikiak diren heinean deseraikiak izan daitezkeela utzi zuen mahai gainean eta horretan kolektiboki jardutera dei egin zuen.

Kronika labur honetan ezinezkoa da bi orduko saioak eman zuen guztia jasotzea, baina ekintza isolatua izatetik urrun testuinguru zabalago batean kokatzen ditugu jardunaldiok eta, aurrera begira, hizkuntza lankidetza egitasmoen baitan sakonago lantzeko abiapuntua izan dira. Zapalkuntza anitzek ahalduntzeko estrategia anitzetara garamatzaten heinean jarraituko dugu elkar ezagutzeko, elkarri entzuteko eta esperientziak trukatzeko espazioak irekitzen.

Mahai ingurua deitzeko egin zuten kartela.

ARGIAn egiten dugun kazetaritza independenteak bultzada merezi duela uste duzu?

Informazio askea lantzen dugu ARGIAn, langileok gara proiektuaren jabeak eta gure informazioen atzean ez duzu sekula multinazionalik, bankurik edo alderdi politikorik topatuko. Gure ustez, burujabetza guztien oinarrian dago informazio burujabetza, ezagutzen dugunaren gainean pentsatzen eta erabakitzen dugu. Horregatik diogu kazetaritza independentea dela demokraziaren oinarrietako bat.

Aldizkaria paperean etxean edo e-postan PDFan jaso nahi duzu? Pozik hartuko zaitugu ARGIAko komunitatean. ARGIAkoa izateko, nahi eta ahal duzun ekarpena egin dezakezu, eta bueltan egoki ikusten duzuna eskatu. Indartu dezagun indartzen gaituena!

Egin ARGIAkoa

Kanal hauetan artxibatua: Hizkuntza gutxituak | Euskara | Feminismoa | Euskalgintza | Euskararen erabilera

Hizkuntza gutxituak kanaletik interesatuko zaizu...

2019-03-05 | Xuan Porta

Asturieraren ahalduntzea

Asturiera –llingua asturiana edo asturianu– desagertze bidean dagoen Europako hizkuntza da, nahiz oraindik ere, posibilitate berri bat daukan normalizatzeko eta bizirik irauteko. Haren aukera datorren legealdian ofizialtasuna lortzea da.

2019-02-03 | Jonmikel Intsausti

Marc'harid Bouffaut-Merdy. Bretoierazko ikastetxeko zuzendaria

"Ikasleen gurasoen %90 ez da bretoiera hiztuna"

Marc’harid Bouffaut-Merdy zuzendari da Bretainiako Kemperle-ko Diwan ikastetxean. Bretoiera bizirik mantentzeko ahaleginean dihardu. Ez da erraza. Etena izugarria da. Zaharrenek dakite bretoiera, eta haur batzuek; tarteko belaunaldiek galdua dute. Bouffaut-Merdyk kontatu digu nola adinekoek harrituta begiratzen dieten Diwan eskolen bidez, ikasgai guztiak bretoieraz eskainiz, hizkuntza biziberritzen ari direlako. Hiztun zaharrak Frantziar Estatuak zanpatu zituen. Hiztun berriek sarraskiari... [+]

2019-01-25 | Garabide

Argia iluntasunean

MULTIMEDIA - dokumentala

Garabidek jorratzen duen hizkuntza lankidetza edo kooperazio linguistikoan urteetako lanaren bilketa da ikus-entzunezko hau, zehazki Mexikoko nahuatl hizkuntzaren biziberritze esperientzia Tosepan kooperatiba taldean.

Egileak: Nekane Muñoz Poza, Maider Navarro eta Ane Urkola

Dokumental hau Ikus-entzunezko Komunikazioko Gradu Bukaerako Lana izan zen 2016-2017 ikasturtean, Mondragon Unibertsitateko HUHEZI fakultatean.

2018-12-07 | Berlingo Euskal Etxea

Kurduera eta euskararen arteko lehen topaketa Berlinen

Euskaraldiaren barruan, Berlingo aberastasun linguistikoa aldarrikatzeko Sprachen im Widerstand. Kurdischer una Baskischer Abend ekitaldia antolatu zuen, Euskal Etxeak, Freie Unibertsitateko euskara irakurletza, Etxepare Institutua, Schöneberg auzoko PallasT elkartea eta Ciwan Tengezar kurduera irakasle eta musikariarekin batera.

2018-12-07 | Garabide

arNASA txiKITXUAK: Andeetako bi hizkuntzari eutsi guran

MULTIMEDIA - dokumentala

Garabidek laguntzen dituen bi hizkuntza biziberritze proiektu dokumentatu ditu ikus-entzunezko honek, Kolonbiako Nasa herriarena eta Ekuadorreko Kitxuarena. Mondragon Unibertsitateko HUHEZI fakultateko 2015-2016 ikasturteko hiru ikasleren gradu bukaerako lanaren emaitza da. Egileak: Sara Mijangos, Nagore Olmos eta Igone Cerio.

2018-12-02 | Jabi Zabala

Suna Altun. Kurdueraren aldeko ekintzailea

"Francoren garaian euskara zegoen egoeran dago kurduera Turkian"

Garabidek Huhezin antolatutako Hizkuntza Biziberritzeko Estrategiak Aditu Ikastaroan parte hartzen ari da, bigarrenez, Suna Altun hizkuntzalari kurdua (Adıyaman, 1985). Duela bost urte hemendik eramandako ikaspenak gauzatzeko aukera handirik ez du izan, izan ere, kurduera biziberritzeko 2013 eta 2015 bitartean abiatutako ekimen guztiak zapuztu ditu Turkiako gobernuak azken hiru urteotan.

2018-11-11 | Miel Anjel Elustondo

Waran Kangeyan

"Tamilek gogotik eusten diote hizkuntza transmisioari"

Waran Kangeyan (Brent, Londres, Erresuma Batua, 1991) udan izan zen Euskal Herrian. Gaztea da bera eta HIGA, Hizkuntza Gutxituetako Hiztun Gazteen Topaketara etorri zen. Tamila da, baina ez da ez Sri Lankan ez Indian jaioa. Londrestik bidaiatu zuen Gasteiza hizkuntza gutxiagotuetan hitz egiten duten gazteak ezagutzeko asmoz.

2018-10-24 | Garabide

"Hizkuntzak eta generoa ez daude aparte, sekula"

Garabidek "AHALDUNTZEN: hizkuntza eta generoa" izenburupean Mondragon Unibertsitateko Bilbao Berrikuntza Faktorian antolatutako lan-saioek (goizez) eta mahai-inguruak (arratsaldez) aurreikuspenak bete dituzte. Kronika honetan mahai-inguruan landutakoaren berri emango dugu.

2018-10-07

Hiztun Gazteen Topaketa Gasteizen

Etorkizuneko liderrak elkar ezagutzen

Iragan uztailaren 16tik 19ra Gasteizko Letren Fakultatean eta Oihaneder Euskararen Etxean HIGA, Hizkuntza Gutxituetako Hiztun Gazteen Topaketa egin zen. 32 hizkuntza komunitatetako 65 gaztek hartu zuten parte. Horietako bat izan zen Teija Kaartokallio (Inari, Finlandia, 1998), samieraz mintzatzen den gaztea.