‘Euzkadi’-k merezi zuen, Urduñako gerra frontean
Euzkadi egunkariko alea eta balizko iheslari errepublikar arabar baten txanpona aurkitu dituzte Amurrio eta Urduña arteko San Pedro mendiko Gerra Zibilari buruzko indusketa arkeologikoetan.
Amurrio eta Urduñako udalek elkarlanean atera dute prentsa oharra, Josu Santamarina eta Xurxo Ayan ikerlarien emaitzak ezagutzera emateko. EHUko talde arkeologikoko kideek aurkitu dituzte San Pedro Beratza mendian lurperatutako zenbait objektu, Amurrio eta Urduña artean. Horien artean daude Euzkadi egunkariko ale bat eta ustez iheslari errepublikazale izandako arabar baten txanpona.
2016an hasi zituzten indusketak San Pedro mendian, eta maiatzean ekin zioten azterketen bigarren txanpari. "Bi lubaki-lerro induskatu dira, baita zementuzko hiru gotor-gune ere", adierazi dute ikerlariek.
Historia, argitara
Euskal Gudarostearen V. Brigada dute jatorri gotorlekuek, adituen esanetan. Zehazki, 1936ko abendutik 1937ko maiatzera erabili zuten eremua. "Hilabete hauetan zehar, Araba batailoiko (EAJ) eta Leandro Carro batailoiko (PCE) gudariek posizioaren defentsa lanetan txandakatu ziren. Handik 700 metrora, aurrez aurre, Urduñako pinudiaren beste aldean eta Barrerilla goialdean, erreketeek eta Francoren soldaduek tentuz ikuskatzen zuten ingurua".
Lasai mantendu ziren fronteak Mola jeneralak euskal lurraldea inbaditzeari ekin zionean: "1937ko udaberrian Kondro alemaniar legioak eta abiazio legionario italiarrak hamarnaka herri bonbardatu zituzten, altxatuen tropek Bilborako bidea egiten zuten bitartean".
San Pedro mendiko erasoa
1937ko maiatzaren 26an erasotu zuen lehenbizikoz hegazkin alemaniarrak Aiaraldea. Infanteria frankista (Nafarroako III.Dibisioa) izan zen lurretik sartu zena, gerra-gurdi italiarrekin. Santamaria eta Ayánen esanetan, mendiaren gotorleku suntsituetan topa litezke "erresistentzia errepublikanoaren zantzu desesperatuak".
Aurkikuntza berriak
Ehunka fusil eta metrailadore bala-zorroak aurkitu dituzte orain arte errepublikanoen defentsa-suaren ebidentzia gisa. Orain, ordea, hainbat txanponekin egin dute topo. "Hauetako bat 1878.urtekoa da, Alfonso XII. irudia du", argitu dute.
Urduñako lurretan antzeman dute, bestalde, bigarren aurkikuntza: 1937ko maiatzaren 5eko Euzkadi egunkaria, "bataila hasi baino 21 egun lehenagokoa". Historialarien aburuz, Araba batailoi jeltzaleak egun horietan utzi zuen San Pedro mendia Mungiako frontera joateko. "Haren ordez, XIII. Brigadako indarrek okupatu zuten mendia, maiatzaren 26ko erasoaldi frankista eurek jasan zuten. Beraz, lurpean, San Pedroko EAJko azken gudarien irakurgaia aurkitu da. Antza, gudariak oso ondo informatuta zeuden lurraldeko gertaera tragikoez, esaterako, Gernikako bonbardaketaz".
Santamaria eta Ayánek ez dute baztertu aurkikuntza gehiago topatzea: "Datuek Euskal Gudarostearen erresistentziaren azken asteetara hurbiltzen gaituzte, sinestezina dirudien xehetasun mailarekin". Alabaina, azpimarratu dute, gaur arte egindako 2 kanpaina arkeologikoek "historia honen azala hazkatzea" baino ez dutela suposatu.
Albiste hau Arabako Aleak argitaratu du eta CC-by-sa lizentziari esker ekarri dugu ARGIAra.
Gorpuzkiak aurkitu eta lurpetik atera ahal izateko ezinbestekoa izan da Gesalaz Muniango bi bizilagunen testigantza: Lucio eta Domingo Zabalza anaiek adierazi zuten, haur zirela, hainbat pertsona lurperatu zituztela leku horretan Guesalazko haranean, herri horretako... [+]
Oraindik ikusgai dago Donostiako San Telmo museoan Memoriaren Basoak erakusketa, maiatzaren 11ra arte. Totalitarismoek gizartea kontrolpean hartzeko erabiltzen dituzten metodo eta tekniken inguruko hausnarketa bat da, espresio artistiko ugariren bidez ondua.
Maki gerrillari antifrankistek Euskal Herrian ez zuten presentzia bereziki nabarmena izan, baina batzuk pasatu ziren, baita erregimenaren errepresio bortitza pairatu ere. Guardia Zibilak hiru hil zituen Ibaetan 1947an eta bat Zubietan 1948an, ahaztuta badaude ere.
Iazko uztailean, ARGIAren 2.880. zenbakiko orrialdeotan genuen Bego Ariznabarreta Orbea. Bere aitaren gudaritzaz ari zen, eta 1936ko Gerra Zibilean lagun egindako Aking Chan, Xangai brigadista txinatarraz ere mintzatu zitzaigun. Oraindik orain, berriz, Gasteizen hartu ditu... [+]
Gogora Institutuak 1936ko Gerrako biktimen inguruan egindako txostenean "erreketeak, falangistak, Kondor Legioko hegazkinlari alemaniar naziak eta faxista italiarrak" ageri direla salatu du Intxorta 1937 elkarteak, eta izen horiek kentzeko eskatu du. Maria Jesus San Jose... [+]
1936ko Gerran milaka haurrek Euskal Herria utzi behar izan zuten faxisten bonbetatik ihes egiteko. Frantzia, Katalunia, Belgika, Erresuma Batua, Sobietar Batasuna eta Amerikako herrialdeetara joandako horien historia jasotzeko zeregin erraldoiari ekin dio Intxorta 1937... [+]
Ezpatak, labanak, kaskoak, fusilak, pistolak, kanoiak, munizioak, lehergailuak, uniformeak, armadurak, ezkutuak, babesak, zaldunak, hegazkinak eta tankeak. Han eta hemen, bada jende klase bat historia militarrarekin liluratuta dagoena. Gehien-gehienak, historia-zaleak izaten... [+]
Irungo tren geltokian, Aduanaren eraikinaren atzealdean dagoen Pequeña Velocidad pabiloiak zutik jarraituko du, 1936ko gerraosteko giltzapetze-sistema beldurgarriaren lekuko gisa, talde memorialisten borrrokaren ondorioz. Pabiloia frankistek erabili zuten 1936tik 1942ra,... [+]
Donostiako eta Gipuzkoako beste udalerrietako irudiak ikus daitezke unibertsitatearen webgunean.
Hamarkada askotako eskaeraren ostean, Parisko Marceau etorbidearen 11. zenbakian dagoen jauregi historikoa EAJren esku geratu da azkenean. Jeltzaleentzat, balio monetariotik harago, balio sinboliko itzela du eraikin horrek, erbestearekin eta faxismoaren kontrako borrokarekin... [+]
Talde memorialistek deitutako manifestazioa Erorien monumentuan hasiko da 18:00etan eta Gazteluko plazan bukatuko da. Amaierako ekitaldian El Drogas, Gran Ritxarson, Ilargigorri eta La Chula Potrak esku hartuko dute, besteak beste. Gaia orokorrean nola dagoen azaldu dugu... [+]
1937 eta 1940 artean, Eusko Jaurlaritzak bere zerbitzu sozialen bidez, Iparraldeko osasun zentro handiena izango zena zabaldu zuen Bidarten: La Roseraie ospitalea. Helburua zen Hego Euskal Herritik gerraren ondorioz uholdeka zetozen zauritu eta elbarriak artatu eta... [+]
Iruñea, 1939. Urte hasieran, hiriko zezen-plaza kontzentrazio-esparru modura erabili zuten frankistek. 3.000 gerra presorentzako edukiera izan zuen ofizialki; Nafarroan une horretan fronterik ez zegoenez, gerra presotzat baino errepresaliatu politikotzat jo behar dira han... [+]
Nafarroako Fusilatuen Senitartekoen Elkarteak gogor kritikatu du Iruñeko Erorien Monumentuaren inguruan EH Bilduk, Geroa Baik eta PSNek egindako akordioa. "Pedagogia" egiteko toki hobeagoak daudela dio eta interpretazio zentroari Maravillas Lamberto izena... [+]