Erdi Aroa iluna ote?
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Europako Erdi Aroa gehienetan garai iluntzat irudikatzen dugu. Atzerapenarekin, indarkeriarekin, sineskeriarekin eta tiraniarekin lotzen dugu. Garai hura bizi izan zutenak barbaro eta ezjakintzat hartzen ditugu. Izena bera ere adierazgarria du, gutxiesgarria baita: Antzinaroaren eta Berpizkundearen artean, erdian, egon zen garrantzi gutxiko garai bat balitz bezala. Hainbat erdaretan medieval adjektiboak konnotazio negatiboak ditu eta gauza atzeratu, prekario edo bidegabeak definitzeko erabiltzen da. Garai hari buruzko iruditeria negatiboa hain dago barneraturik, ezen orduan kokatutako pelikulak grabatzeko kamerei filtro iluna ezartzen dietela.
Baina irudikapen hori ezegokia da, aurreiritzi eta topikoetan oinarriturik dago eta. Lehenik eta behin, milurteko oso bat (V. Mendetik XV. Mendera) iraun zuen aldi luzea garai uniforme eta monolitikotzat hartzea akatsa litzatekeelako. Baina ez hori bakarrik, ikerketek frogatzen dute ez direla zuzenak Erdi Aroaz ditugun aurrejuzguak. Esate baterako, higieneari dagokionez, frogaturik dago ordukoak maiz-maiz garbitzen zirela eta osasun neurriak hartzen zituztela, egungoak bezalako produkturik eduki ez arren. Jantziei dagokienez, halaber, ez ziren beztitzen pelikuletan agertzen diren larruzko jantzi ilun eta zarpailez; lihoa, zeta, artilea eta antzerako ehunak ezagutzen zituzten eta sarri aski koloretsuak ziren.
Era berean, Erdi Aroa zientzien eta arteen garapen garaia izan zen. Grezia eta Erroma zaharreko testu asko monasterioetan bildu eta kopiatu zituztenez, haien transmisioa ahalbidetu zen; Erdi Aroari esker dugu filosofia eta literatura klasikoaren berri. Halaber, Europa kristaua mundu musulmanarekin harremanetan zegoenez, ekialdeko ezagutzen eragina iritsi zen mendebalderaino. Erdi Aroa arte erromaniko zein gotikoaren garaia izan zen eta baita unibertsitateen sorrerarena ere.
Inkisizioak emakumeen gain ezarri zuen jazarpena Erdi Aroarekin lotzen da sarri. Baina hori ere uste okerra da, Inkisizioaren sustraiak XII. mendean dauden arren, exekuzio eta zigor gehienak Aro Modernoan izan baitziren. Sorgin-ehiza Berpizkundeko humanismoaren ifrentzu goibelena izan zen eta ez Erdi Aroarena. Emakumeen egoera, oro har, Trentoko Kontziliotik aurrera (1545-1563) hasi zen okertzen eta ziur aski Erdi Aroaren amaieran gure birramonen garaian baino autonomia gehiago izan zuten. Erdi Aroa garai iluna izan zela uste duzue oraindik?
Gorpuzkiak aurkitu eta lurpetik atera ahal izateko ezinbestekoa izan da Gesalaz Muniango bi bizilagunen testigantza: Lucio eta Domingo Zabalza anaiek adierazi zuten, haur zirela, hainbat pertsona lurperatu zituztela leku horretan Guesalazko haranean, herri horretako... [+]
Euskal Herrian auzo borrokalaririk bada, hori Txantrea da zalantzarik gabe. Herritarrek euren eskuz eraikia (literalki), auzoa defendatzen ikasi dute kalez kale, izan poliziarengandik, izan agintarien utzikeriatik, izan ugazaben diru-gosetik. Baina auzoa hori baino gehiago da,... [+]
Donostiako hirigunetik Urumeak banandua, nekazaritza eremu zabala zen Egia: Nabarrizene, Txurkoene, Mikelaene, Polloene... 70 baserri baino gehiago zeudela uste da. Trenbidearen etorrerak beste destino petral bat ekarri zien lur horiei, ordea: zerbitzuetarako eta... [+]
Ezagutu dezakezu Euskal Herria gure txoko eder eta famatuenak bisitatuta, Instagramerako edo postal baterako argazkiak aterata zure buruari, kostaldeko paisaietan edo monumentu bisitatuenetan irri eginez. Baina ez duzu Euskal Herria guztiz ezagutuko. Horretarako, hobe zenuke... [+]
Urtemugak hausnarketarako parada izaten dira. Atzera begira jarri, egindako bideari begiratu eta, oraina ulertuta, geroa pentsatzeko. 2025 honetan, urtemuga biribila bete dugu: Gipuzkoa izenaren idatzizko lehen aipamenetik mila urte bete dira, eta aukera ezin hobea iruditu zaigu... [+]
Mainz (Alemania), 1454. Johannes Gutenbergek eskala handian inprimatutako lehen liburua argitaratu zuen, Berrogeita bi lerroko Biblia izenez ezagutzen dena. Gutenbergek ez zuen inprenta asmatu; dakigula, Txinan, 1040an, Bi Shengek asmatu zuen inprimatzeko lehen makina... [+]
Historia garaikideko basakeriarik handienetakoak dira Hiroshimaren eta Nagasakiren bonbardaketak. 1945eko abuztuan, hiru eguneko epean, bi bonba atomiko jaurti zituzten lehen aldiz historian eta bi hiritako biztanleak modu indiskriminatuan hil zituzten. 1945aren amaierarako,... [+]
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Ituren (Nafarroa), 1777. Erramun Joakin Sunbil (1755-1821) arotza Donamariako Joana Mari Ezpondarekin ezkondu zen. Ia 40 urte eman zituzten ezkonduta, Joana Mari 1806an hil zen arte. Eta tarte luze horretan, noizbait, Iturengo arotzak santu baten kobrezko estatua urtu omen zuen... [+]
Joan den astelehenean, Paris inguruko Bougival herrian izenpetu zen "oinarrizko akordioa", Kanakiaren etorkizun politikoari buruzko dokumentu garrantzitsua. Testuinguru honetan, Kanakiako Nazio Askapenerako Fronte Sozialistak bere lehen adierazpen ofiziala plazaratu... [+]
Bide parlamentarioa egin beharko du orain. Lege testu honen arabera, 30 urteko epea ezarriko dute sekretuak desklasifikatzeko, eta 45 urtekoa "goi mailako" sekretuendako. Bakoitza hamabost urtez luza daiteke.
Martxoaren 25ean Arabako Foru Aldundiak (AFA) eta Eusko Jaurlaritzak (EJ) prentsa-ohar bat atera zuten, hedabideetan nahiko zalaparta eragin zuena, Gobierno Vasco remite a la Ertzaintza dos piezas cerámicas del yacimiento de “Las Ermitas” por ver indicios de... [+]
Duela bi urte Aranzadi Zientzia Elkarteak neandertalek egindako harrizko tresna batzuk eta haiek jandako animalien hezurrak aurkitu zituzten San Adriango koban. Horrela jakin zuten neandertalek duela 40.000 urte koba hori erabili zutela. Aurten egin duten indusketa-kanpainan... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]