Atzerantz ala aurrerantz matxinatu?
aurre egingo dieten hedabide independenteak
Gizarte- eta protesta-mugimenduen historia aztertzen denean, ikergai oparoenak Aro Garaikidekoak izaten dira. Iturriak ugariagoak dira, gatazkak ere bai, eta gainera, ikertzaileok ikergaiaren mundu ikuskera konpartitzen dugu. Hau da, aurrerabidearen eta progresoaren galbahetik pasatakoak garenez horien aldarriak eta programak ulertzen ditugu, arrazionalak egiten zaizkigu; Ilustrazioaren seme-alabak baikara azken finean.
Baina aro aurreindustrialeko gatazkatan zaila izaten da geure burua kokatzea eta ikuspegi horiek konpartitzea; izan ere, ez baitago argi garai hartako protesta eta erresistentzia mugimendu errebeldeek programa kontzienteak garatzeko gaitasunik ba ote zuten. Gauza al ziren etorkizunean erregimen alternatiboak imajinatzeko, hots helburu utopiak proiektatzeko? Ez dago batere argi.
Ikuspegi klasikoenaren arabera, Erdi Aroko eta Aro Modernoko errebolta gehienek izaera atzerakoi edo kontserbadorea zuten. Hau da, oro har, ez zuten feudalismoa abolitu edo monarkia desagerrarazteko borondate argirik. Haien mundu ikuskeraren arabera, feudalismoa ordena sozial justua zen, non estamentu bakoitzak zeregin bat betetzen baitzuen. Matxinadak, beraz, gertatzen ziren jaun nobleek edo hirietako patrizioek gehiegikeriaz jokatu eta ordena sozial hura urratzen zutenean. Errebolta horien helburua aurreko egoerara itzultzea zen; justutzat zeukaten ordena sozial hori berrezartzea, alegia. Errua ez zen izaten monarkiarena edo sistema feudalarena, jaun noble edo handiki konkretuena baizik. Are gehiago, sarri, Erregearengana jotzen zuten laguntza eske, aurreko egoera berrezar zezan. Konparaziora, Frantziako Grande Jacqueriean (1358) zein Ingalaterrako Wat Tyleren altxamenduan (1381) herri-xeheak ez zuen Erregea egoeraren erantzuletzat hartu, haren aholkulariak eta nobleak baizik; eta XVII. mendeko matxinada antifiskaletan, “Biba Erregea! Behera gabela!” edo “Biba Erregea! Behera gobernu txarra!” bezalako leloak oihukatzen zituzten, esate baterako, Napoliko (1647) edo Frantzia hego-ekialdeko croquantsen altxamenduetan. Erregea edo sistema ez zuten zalantzan jartzen, soilik kritikatzen zituzten gehiegizkoak iruditzen zitzaizkien zergak (gabela) edo zerga-biltzaileak.
Alabaina, autore batzuen ustez salbuespenak badaude, uste baita matxinada edo errebolta aurreindustrial batzuetan programa eraldatzaileen edota aldarrikapen antisistemikoen frogak egon daitezkeela. Horren etsenplu modura jartzen dira, Jainkoaren Erresuma (hots, paradisua) lurrera ekarri nahi zuten Erdi Aroko heresia erlijiosoak, Gaztelako Komunitateen Gerra (1520-1522) zein Ingalaterra Iraultzan (1642- 1651) parte hartu zuten Diggers eta Levellers mugimenduak.
Eztabaida mahai gainean dago. Eric Hobsbawmek, esaterako, planteatu zuen erresistentzia mugimendu batzuen izaera «ez-kontzientea» Aro Garaikidera arte luzatu zela, batik bat nekazal-gizarte atzeratuetan. Baina Ramachandra Guhak hori bera kritikatu zuen Indiako nekazarien matxinadak aztertzerakoan. Halaber, kontuan hartu behar da aro aurreindustrialean herri-xehearen gehiengoa alfabetatu gabekoa zela eta idazkerarik ezean iturrietan arrasto txikia utzi zuela. Ondorioz, ahotsik gabekoak izaki, haien aldarriak zeharka baino ez zaizkigu iritsi.
Hau guztia, egungo gizarte-mugimenduen inguruan hausnartzeko baliagarria izan daiteke: Ongizate estatu idealizatu hura berreskuratzeko ahaleginean iltzatuta jarraitzen dugu ala kapitalismorik gabeko gizartea imajinatzeko gai gara?
Orduko, eta oraingo, museo mendebaldar ospetsuenak ez bezala, Txinako Jauregiko Museoa ez zen handik eta hemendik jaso edo erosi/ebatsitako edertasunen bilduma tematiko bat, baizik bertan jazotako historiaren goreneko lekukoa.
Londres, 1940ko irailaren 7a. Hegazkin alemaniarrek hiria bonbardatu zuten, Britainiar Uharteen eraso masiboa abiatuz. Edo, bestela esanda, Blitz-a hasi zen.Eta salto batean 75 urte atzera egin eta garai hura ekarri digu gogora Nagore Irazustabarrenak; Blitzaren aurkako... [+]
Euskara “mundu guzira” zabaltzeko 1545ean Bernat Etxeparek idatzitako Linguae Vasconum Primitiae liburua ikusgai jarri dute Baionako Euskal Museoan, urtarrilaren 11ra arte. Inprimatutako lehen edizio horretatik ezagutzen den kopia bakarra Frantziako Liburutegi... [+]
Urriaren 19ra arte dago ikusgai Donostiako Kaian Amerikako konkista eta arpilatzeari bandera berdea eman zion itsas-espedizioko itsasontzi baten erreplika: Cristobal Colónen Santa Maria. Espainiarrek segitzen dute haien loria inperiala gorazarre egiten, bertoko agintari... [+]
Bertsio ofizialaren arabera, ETAko militante Montxo Martínez Antiak 1975ean bere buruaz beste egin zuen Madrilen, Poliziak inguratuta zuen eraikin batean. Eusko Jaurlaritzak bertsio horri eutsi zion 2015ean. Orain, GEBehatokiak ikerketa egin du eta ondorioztatu du poliziek... [+]
Kristobal Kolon nabigatzaile ezagunak 1492an Amerikara iristeko –'Amerikaren aurkikuntza' gisa kontatu izan da espedizio hori historian– erabili zuen hiru ontzietatik handiena izan zen Nao Santa Maria, eta horren erreplikak Donostian egin du geldialdia,... [+]
Eskoziako Highlandseko Eilean Donan gazteluan, XIII. mendeko orrazi bat aurkitu dute, ilea zehaztasunez banatu eta orrazkera elaboratuak egiteko erabiltzen zuten gravoir bat.
Baina aurkikuntzaren garrantzia ez datza piezaren funtzioan, dekorazioan baizik: kirtenean emakume... [+]
Elkarrekin esnatzeko ordua (Susa, 2016) Kirmen Uriberen nobelan oinarrituta, Karmele pelikula zine aretoetan estreinatzear da Asier Altuna (Bergara, 1969). Lehen lurreratzea Donostiako Zinemaldian izan du, eta bertako ateak ireki orduko eman dio elkarrizketa ARGIAri, goizean... [+]
Madril, 1925eko urriaren 13a. José Antonio Primo de Rivera diktadoreak “propaganda antipatriotiko eta antisozialari” buruzko errege dekretua sinatu zuen. 2. ordenan, dekretuak zera zioen: “Lehen hezkuntzako ikuskariek (...) eskoletako testuliburuak... [+]
Bi egun baino ez ditu iraun zabalik LAB sindikatuaren historia barnebiltzen duen 1974tik etorkizunera, LAB zabaltzen erakusketak, Tuterako Rua zentro zibikoan. Erakusketa paratu dute Erriberan 40 urte egin dituela ospatzeko sindikatu abertzaleak antolatutako egitarau barruan.
Arqueología e Historia aldizkari espainiarraren 63. alea, urrikoa, aldez aurretik zetorren iragarria baskoien herriari eta historiari buruzkoa izango zela. Azala, zeinean badirudi erreferentzia egiten zaiola Ocho Apellidos Vascos filmari (bi pertsonaiak hango aktoreen oso... [+]
Sergio Escribano Ruizek (Mungia, 1977) zuzentzen ditu Sancti Spiritu gotorlekuko indusketa arkeologikoak, gaztelarrek Hego Amerikan ezarritako lehenengo asentamendua. Ikerketak testuetan jarritako historia koloniala ezbaian jartzeko aukera eskaini dio.
50 urte bete dira Txiki eta Otaegi fusilatu zituztenetik. Urteurrenaren harira, BERRIAk lan hau ekoiztu.
«Txikiren anaia bat kalean ikusi nuen behin, Zarautzen [Gipuzkoa], eta pentsatu nuen: '50 urte igaro dira fusilamenduaz geroztik. Zer pentsatuko du berak? Nola... [+]
2025eko uztailaren 12an izenpetu zuten hiru aldeen arteko Bougivaleko Akordioa, irlaren etorkizun instituzionala adosteko asmoz. Frantziako Estatuaren "instrumentalizazioa" salatzean gain, FLNKS alderdi independentistak argitu nahi izan du beraiek izenpeturiko dokumentua... [+]