IDAZLEAREN ETA OKINAREN BESARKADA ARIZKUNEN
Honelakoa zen Iruñean garai batean entzun genezakeen euskara zaharra, nafarrera. Jose Mari Satrustegi, Arruazuko euskaltzainari eskertu behar diogu, hein handi batean, bi lagun hauen berri izana: Perpetua Saragueta eta Trinidad Urtasun –ikus «FLV» eta «Egan»–. Biak nafarrak, biak euskaldunak eta euskaltzaleak, egun haien sorterrietan orduan baino hagitzez euskara gutiago mintzatzen den arren.
Trini okina lanbidez, labean egiten zuen lanaz gain herri nahiz baserrietan ere ogia banatzen aritu zen. Mutilzahar bihurtzeko bidean zelarik, 1931ko uztailaren 22an ezagutu berria zuen Perpetua Saragueta euskal idazlearekin ezkondu zen, bigarren errepublika delakoaren hasieran, goian ikusi dugun haien lehen pasadizua hagitz itxaropentsua izan ez arren.
Perpetuak 1928tik 1936rat inguruko berriak «La Voz de Navarra», Iruñeko egunkari abertzalean karrikaratzen ohi zituen, baita bertze hainbat artikulu Gipuzkoako «Argia» ezagunean eta «Euskalduna» izen handikoan. Lan hauetan «Txorrondo» (bere herriko etxeetako inguru bat), «Aritz» eta «Mendigibel» goitizenak erabili zituen. Trini, bere aldetik, etorri handiko bertsolaria zen, emaztearen arabera behin «iruetan ogeita lau» abestu baitzituen segidan. Dena den, ekoiztu zuen gehiena galdu dela dirudi, Auspoa izeneko bilduman zertxobait kausitzen ahal dugun arren. Izan ere, Jose Mari Satrustegi euskaltzainaren erranetan emazteak berak hainbat lan puskatu zuen, bertan senarrak neska batzuengan begirune guti agertzen zuelakoan. Perpetuak berak bere oroitzapenetan datu hau oroitarazi zuen: «
Nahi zinuke zure alabendako norbaitek ori egitea? Erre egin nitue
Edonola ere, umore handiko baztandarrak amaginarrebari Perpetuarekin ezkondu nahi zuela adierazteko ospe handia zuen Hernaniko Txirritaren bertso hauek abestu zizkiola jaso da bederen: «Bagindazin, bagindazin biok gozo-gozo,/ Ezkontzeko mandatu egin diot atzo./ Ama preparatu zait asarrez betia,/ Lemexiko oiua, zenbat dek dotia./ Ainbertze kostatuko alaba maitia/ Lastima izango lukek iri emaitia». Eta amak luze egin omen zuen far. Biak abertzaleak, Gerra Zibilan Trinik arazoak izan zituen. Honela kontatu zuen bere emazteak: «
Bein batez Erratzun aigine ogi saltzen. Iru gizonek gelditu zigute, eta galdetu zakote nere senarrai: `Zu zera Trinidad Urtasun?' Bai jauna, ala naiz. `Zu zera nazionalista?' (dena erdaraz) Bai jauna, ala naiz. `Eta zuk zer uste duzu orrekin?' Joño! Amar al nación!».
Euskal Herriko hiribururat, Iruñerat joan ziren bizitzerat. Urte luzeak Karlos III. etorbidean eman zituzten. Euskara debekatuan argitaratzerik ez zuen Perpetua, nortasun handikoa, gida karneta eskuratu zuen lehendabizikoetako nafar emakumea zen. Trini, 1978ko uztailaren hogeita bederatzian uda pasatzen ari zen bere emaztearen sorterrian hil zen, laurogeita lau urte zuela. Bere azken urteetan, nekaturik, ez omen zuen bertsolarien artean nabarmenaraziriko umore ona galdu. Honela galde egiten zioten: «
Zer ari zera Trini?,
Emen, ezin bizi eta ezin fini'».
Au dena adineingatik da, (
`Ez, jauna, ez! Bi ankak adin berekoak dire'».
Trinidad Urtasun bertsolariaren sorterria Irurita zen (argazkian herria gaur egun). Herri hau Nafarroako Baztanen da. Hauek dira Baztango mugak: Erroibar, Esteribar, Anue, Lantz, Ultzama, Donamaria, Bertizarana, Etxalar, Zugarramurdi, Urdazubi, Sara, Senpere, Ainhoa, Ezpeleta, Itsaso Luhuso, Bidarrai, Baigorri, Banka, Aldude eta Urepele. Eta bertze hauek, berriz, Baztan osatzen duten herriak: Almandotz, Anitz, Arizkun, Arraiotz, Azpilkueta, Berroeta, Elizondo –hiriburua–, Elbetea, Erratzu, Gartzain, Irurita, Lekarotz, Amaiur, Oronotz eta Ziga. Agi denez, hagitz udalerri zabala da eta ia zortzi mila biztanle du.
Irurita, Baztan bezala, euskalduna da egun eta hainbatetan aspaldidanik bere baitako erdalgune batzuek zuten garrantzia azpimarratu bada ere –Irurita bera lekuko–, euskara berriz ere indartzen ari dela dirudi. Elizondoko Mariano Izetak, erraite baterako, honela zioen: «
Herrietako euskara ez da galduko, haurrak gurasoekin baztandarreraz mintzatzen baitira. Elizondo orain dagoena baino erdaldunduagoa egon da
Baztanen euskaraz ez du prestigiorik eta etxean aritzeko hizkuntza bihurtzen ari da
Egia da egungo erabilpena zenbait ingurutan nahi baino eskasagoa dela. Irakaskuntzan, bertzalde, euskal eredua nagusi da. Bertsolariak ere badira, Trinidad Urtasunen ondorengoak. Alta, euskarak, polikiegi izan arren, aitzinerat joko du Baztanen
Perpetua Saragueta euskal idazlearen sorterria Mezkiritz zen (argazkian herria gaur egun). Herri hau Nafarroako Zangoza merinerrian da, zehazki Erroibarrean kokaturik dago, hain zuzen ere Iruñetik iparralderantz, nafar seigarren merinerria osatzen duen Nafarroa Behereko mugan. Hauek dira Erroibarra inguratzen duten udalerriak: Baztan, Esteribar, Lizoainibar, Artzibar, Auritz eta Urepele. Eta bertze hauek Mezkiritzekin batera Erroibarra populatzen dutenak: Aintzioa, Ardaritz, Aurizberri, Bizkarreta-Gerendiain, Erro, Esnotz, Lintzoain, Loizu, Orondritz eta Zilbeti.
Egun, orotara, Erroibarrak ez du zortziehun biztanle eta Mezkiritz laurogei inguru. Dena den, industrializazioa baino lehen hagitzez jende gehiago bizi zen bertan (XIX. mendearen erdi aldean bi mila lagun baino gehiago), lantegi tikiak zirelarik, burdinolak eta ikazkinak kasu. Garai batean, bertzalde, ogi bila Ameriketarat joaitea ere arrunta zen.
Bonaparte printzearen mapan (1863) Mezkiritz euskalduna zen eta Erroibarreko lagun gehienek ez zekiten erdaraz, hizkuntz arrotzaren eragina ezagutzen zuten arren, ondoko Aurizko Pablo Fermin Irigarai Goizueta, Larreko idazlearen testigantzak lekuko. Nafarreraz bizi ziren, Iruñeko euskalkian hain zuzen.
Arturo Kanpion, Damaso Intza, Aingeru Irigarai, Pedro Yrizar, Koldo Artola, Sagrario Yarnoz, Elias Agorreta edota Iñaki Gaminde, bertzeak bertze, hiltzear dagoen herri honetako euskara aztertzen aritu dira. Duela urte batzuk, hala ere, ibarra legearen «zona vascófona» delakoan kokatu zuten Mezkiritz eta orduz geroztik herriko haurrak zein gazteak, poliki poliki, euskara berreskuratu nahian ari dira
Erroibar udalerriko Zilbeti herri erdaldundua Esteribarreko iparraldeko mugan da, Eugi ondoan hain zuzen eta egun berrogeita hamar bat biztanle inguru du. Bada, Perpetua Saraguetaren erranetan, eta inguruko jendearen iritzi zabalaz, Zilbeti izena balizko «Ixilbeti» izenari legokioke, hau da, Perpetuak nahikoa herri baztertutzat jotzen zuen eta handik inongo zalapartarik sortzen ez zela zioen. Andereak berak oroitarazten zuenez, mendietan barna kokaturik dago, Erroko gaina zeharkatzen duen errepide nagusitik bideska luzea ateratzen baita herriraino eta, antza denez, bidegurutze hartatik Zilbetiko dorreko ezkilak ez ohi dira entzuten. Etimologia hau herrikoia izaiten ahal da, jakina, baina euskal idazleak hori behetik gora sinesten zuela dirudi. Hortaz, nork daki, jatorriko izena «Ixilbeti» izaiten ahal da
Sendoa argitaletxeak Auspoa bilduman jaso zuen Trinidad Urtasunen hainbat bertso. Bere ahotsean batzuk eta beste norbaitek abestutakoak beste batzuk. Doinuak magnetofoitik entzun eta paperean jarri zituztenak Manuel Yaben eta Anbrosio Zatarain donostiarrak izan ziren. Bertsolaria izaki, gertakari bitxiak ere bazituen baztandarrak eta halako batzuk badira Auspoako liburuan. Segidako bertsoa euskaraz eta gazteleraz idatzi zuenetako bat da.
Los que han andado con ella
omen dira iru,
para esa chiquitita
gezurra iduri du;
sin duda le darían
zerbait ere diru,
ahora se han quedado
ez bele ta ez miru
Hamaika familiak egin dute ikastetxe publikoan D eredura pasatzeko eskaera. Zentroak baiezkoa eman du, baita Udalak ere, baina errefusatu egin du Nafarroako Gobernuak "espazio falta" argudiatuta.
Presidentetzarako bozen lehen itzulian bigarren gelditu ostean, hautagai independenteak puntu bateko aldea atera dio Trzaskowski egun gobernuan dagoen alderdi europazaleko hautagaiari. Emaitza ofizialak argitaratu arte ez da argi egon zein izan den bozen irabazlea, bigarren... [+]
Debekua uztailak 1ean sartuko da indarrean hainbat espazio publikoetan, hondartzak edo parkeak kasu. Araua errespetatzen ez duten herritarrei 135 euroko isuna jarriko diete.
5.000 lagun inguru bildu dira Yala Nafarroak eta BDZk igande honetan Iruñean deitu duten manifestazioan, Israelekin harremanak haustea eskatzeko. Halaber, erregimen sionistarekin edo Israelgo enpresekin interesak eta negozioak mantentzen dituzten Nafarroako enpresen eta... [+]
Israelgo armadako tankeak eta droneak zentrora bertaratzen ari ziren palestinarrei eraso egiten hasi dira, eta 31 lagun hil eta 115 zauritu dituzte. Israelek AEBek proposatutako su-etena onartu ostean, Hamasek zenbait baldintza gehitzea eskatu du: su eten iraunkorra... [+]
Abian da zesta-puntako Nazioen Liga. Ekainaren 6ra bitartean, hainbat selekzio arituko da lehian Gernika-Lumoko Jai Alai pilotalekuan, euskal selekzioa tartean. “Historikoa” da hori, txapelketaren antolatzaileek adierazi duten moduan, euskal selekzioak aurrenekoz... [+]
-M.jpg)
Ekainaren 6, 7 eta 8an Ficoba produktu eta zerbitzu ekologikoz beteko dute, “jasangarritasunarekiko konpromisoa” dutela ziurtatu duten 117 enpresak. Azokaz gain, egitarau oparoa prestatu dute, eta hainbat tailer eta hitzaldi egongo dira, baita bizikleten bigarren... [+]
Gernika-Palestina herri ekimenak antolatuta, Palestinako egunerokotasun odoltsua irudikatu dute gaur eguerdian Alderdi Ederren. Gorputzak goitik behera izara zuriz estalita, lurrean etzan dira ehunka lagun, Palestinan egunero bizi duten egoera lazgarriari erreferentzia eginaz.
Euskal Herriko hainbat txosna eta jai batzordek deituta, elkarretaratzea egin dute larunbatean Bilboko Miribilla auzoan. Azpimarratu dute txosnak ez direla "edariak zerbitzatzeko barra hutsak", jai herrikoien "bihotza" baizik. Horregatik, Txosnak. Gureak, denonak... [+]
Osasun etxeko telefono deiaren itxaronaldian, supermerkatuko korridoreetan, kiroldegiko aldageletan... Isilune izan daitezkeen uneak soinuz betetzen ditugu. Zergatik, zertarako? Isiltasunak urduritzen gaitu? Sor diezazkiguken barne gogoetengatik?
Zortzigarren saioa, eta... [+]
Dozenaka eragilek babestutako agerraldi jendetsuan, kezka agertu du auzoetan mezu xenofobo eta baztertzaileak indartzen ari direlako herritarren artean. Herrigintzak “zailtasun eta erreminta falta handia” duela uste dute, baina gatazkei elkartasunetik eta saretuz... [+]
Aspaldian Irunen ikusi den manifestaziorik jendetsuenetakoa izan da larunbatekoa, Bidasoako ospitaleko zerbitzuak desegitearen aurka. Besteak beste, larrialdi pediatrikoak, haur eta gazteentzako psikiatria zerbitzua eta urologia ezabatu dituzte, eta agerikoak dira ondorioak... [+]
Correosen bidalketa zerbitzuan "kaosa" eta "kolapsoa" nagusi den bitartean, enpresa publikoak Axa aseguru etxearekin akordio bat iragarri berri du. Ekainaren 1erako, Correosek Espainiako Estatu osoan dituen 800 bulegoetan Axaren aseguruak egin ahal izango dituzte... [+]