Gizarte bat trinkotzen dituzten leku komunak joandako belaunaldien herentzia izaten ohi badira, tradizioz onartutako ideiak jendearen elkargune dira normalean, eta, ondorioz, biak ala biak, lugares comunes direlakoak eta idées reçues izenekoak, ezinbertzekoak ditugu edozein giza taldetan. Biek bidea erraztu eta aitzina egiten laguntzen digute, haiei buruz pentsatu behar ez izateak arreta bertzelako kezketan paratzea posible egiten digulako, arrainek itsasoan mugitu baina itsasoa pentsagai ez duten bezalaxe. Orain arte errandakoa onartuz gero, iduri luke, gizarte bat aldatzekotan, lehen pausoa haren leku komunak, haren jasotako ideiak aztertu eta zalantzan jartzea izan beharko litzakeela.

Bere historia laburrean, Nafarroan gaur egun nagusi den ideologiak, alegia navarrismoak, hiru garaipen handi izan ditu. Lehendabizikoa, euskal abertzaletasuna kanpoko indar gisa ikusaraztea izan da: prentsa irakurrita, hori da irudi nagusia Espainian, baina hori da Nafarroan berean ere nahiko hedaturik egon den eta oraindik dagoen ikuspuntua. 1920ko hamarkadan Bilboko zenbait bulegotatik ailegatzen zitzaizkien agindua abertzale nafarrei (Victor Pradera politikari navarristaren aburuz), eta Trantsiziotik hona Gipuzkoatik etorri izan dira manifestariez beteriko autobusak (Diario de Navarra egunkariaren arabera).

Euskal abertzaletasuna iraitzia, espainolismoa definitzea izan da navarrismoaren bigarren garaipena. Hau da, batek irudika dezake –edo nik, behinik behin, nire xaloan irudika dezaket– espainolismo tolerante bat, arerioa errespetatzeko gai dena. Gurean, ordea, espainolismo intoleranteena bultzatzeaz gain, hori espainolismo mota zilegi bakarra izatea lortu du navarrismoak. Hortik mugitzen denari berehala leporatuko zaio “kanpoko” indarrekin bat egin nahian ibiltzea.

Hirugarren garaipena, arestiko bi puntu horiek nafar anitzen leku komun bihurtu izana izan da, Diario de Navarrak ez baitu ehun urte alferrik bete. Horrela, bada, egina dago tranpa. Alde batetik, euskal nazionalismoa mendebaldetik iristen zaigun gaitza da eta, bertzetik, horren aitzinean UPNk defendatzen duen ideologia erantzun legitimo bakarra da. Are gehiago, ideologia hori ez da ideologia, nafar onen izaeraren adierazpena baita. Ollarra Diario de Navarrako zuzendari ohiak behin erran zuenez: “Ni ez naiz navarrista, nafarra baizik”. Navarrismoa, beraz, gure idée reçue bilakatu zaigu, gure itsaso partikularra, pentsagai izan gabe –ez baita existitzen– gure mugimenduak ahalbidetzen dituen ur kutsatu gabea.

Hondar hauteskundeek nahiko argi utzi dutenez, orain bertze espainolismo bat asmatu beharra dago Nafarroan, bertze mota batekoa, Nafarroako aniztasuna errespetatzen dakiena eta, paradoxa posible bada, Espainiari hain lotua ez dagoena. Hain argi ez dagoena zera da: egin behar dutenak berrasmatzeko lan hori egiteko prest ote dauden. Ikusi beharko.