Herri Musikaren Katea Berriz Lotu

1983ko urriaren 09an

Joan Mari Beltran, musika egiten duenari elkarrizketa
Herri Musikaren Katea Berriz Lotu
Ari denak erakutsiko du azkenean belarria. Hala gertatu zaigu Beltranekin ere. Ez da atzo goizean martxan hasitako trastea. Eta orain ezagutu dugu, «Azala» taldearen diska ederra entzun dugunean. Etorriko zaigula, badatorkigula, jada, hortik zerbait baliagarri.
Asko daki Joan Mari Beltran honek. Horregatik entzuten dituzu bere ixtorio eta eritziak, bere erantzun luzeak, hain lasai. Gainera, ez al da polita donostiar bat solasean Nafarroako Sakanako ikuttu punttuarekin...
ARGIA.- +Azala–taldea, Donostiako jende baten artean ez bazen, erabat ezezagunak zineten gehienontzat zuen diska kaleratu duzuen arte. Zu zeu ere aski ezezaguna zara, nahiz eta lan honetan aspaldian aritu.
Joan Mari Beltran.- Aspaldi hasia naiz, bai. Zazpi urterekin hasi nintzen txistua jotzen, Etxarri-Aranazen, osaba-izeben baserrian, eta hango bandan jotzen genuen. Hona etorrita Antsorenarekin ibili nintzen, gero "Izarti" izeneko dantza tal-de batekin. «Argia» dantza taldearekin harremanetan jarri nintzen gero hamabost urterekin, eta hogeitairu urte arte ibili nintzen hor.
A.- Garai hartan gozada bat izango zen holako talde batean ibiltzea, eta esperientzia dotore bat ere bai.
J.M.B.- A, bai. Zenbat eta aktuazio gehiago hobeto guretzat. «Beste aldera» pasatu, han argazkiak atera ikurriñarekin-eta, Labeguerien diskak erosi,... Garai horretan sartu zen Urbeltz ere bere ideiekin «Argian». Hor zebilen «Ez dok amairu. taldea ere, eta denen gainetik Oteiza, eta hau eta bestea nola egin erakusten zigun. Folklore eskola bat izan zen esperientzia hori neretzat.
Manzanas hil eta hurrengo urtean utzi nuen «Argia». Badakizu, garai hartako ideologi istiluak eta...
A.- Topean zegoen urte haietako giroa.
J.M.B.- Bai, eta ni hanka bat politikan eta beste bat kulturan ibiltzen nintzen, hau piska bat baztertua eta deskalifikatua egon arren. Baina txikitatik hasia musikarekin eta hiruko taldetxo bat sortu genuen, hemengo soinu tresnak, hemengo tinbreak, herriz-herri eskaintzeko. Halako batean, gaztetxo mordoxka batekin elkartu eta talde bat osatu genuen: goizetan txistuz diana jo, eta eguerdietan dantza sueltoa; «club juvenil» haiek zeuden modan urte haietan eta aste kulturalak-eta antolatzen zituzten. Musika tresnen erakusketak egiterakoan zaila izaten zen holako talde bat lortzea, txistulariak, dultzaineroak,... Guk dena eskaintzen genuen pakete batean, dohainik gainera gehienetan. "Sustraiak" deitzen zen talde hori.
A.- Gauza bat da ordea karakteristika horietako talde bat eta beste bat arras desberdina gaur egun osatzen duzuena.
J.M.B.- Arazo bat zegoen herri batera joan, gure piezak jo eta museoko gauzak erakusten ari ginela zirudien. Objeto hila sentitzen ginen nolabait. Hemendik kanpoko folk musika ezagutzen hasi ginen bestalde, Irlandakoa, bretoina, okzitanoa,... eta munduan zehar dabiltzan nolabaiteko orkesta popular edo herrikoiak. Herriak erabiltzen dituen soinu tresnak hartu, bai lehengoak eta bai oraingoak ere eta orkesta bat montatu.
Musikaren gure kontzeptua zein den? Musika melodia bat da eta erritmoa, eta tinbreak, koloreak,... Holako orkesta bat montatu nahi genuen guk ere. Baina zaila zen.
A. - Zaila? Zer dela eta?
J.M.B.- Musikoengatik. Nondik etor daitezke musikoak, musika jotzaileak? Orain dela berrogeitamar-hirurogei urte bazter guztietan zeuden musikoak, baina gaur egun oso gutxi dago, kontserbatorioak beteta egon arren. Musiko fabrika kontserbatorioa da. Batzuek bukatzen dutelarik, gurasoek behartuta ikasi zutelako edo, ez dute jarraitzen; pianistak badira etxean piano bat eduki ohi dute, eta noizean behin errepaso bat ematen diote. Ateratzen den beste klase bat profesionalak dira, hortatik bizi direnak, berbenetan jotzen dutenak, ezteietan,...Hauek ez dira sartuko guk nahi genuen bezalako montaje batean.
Kontserbatoriotik ateratzen den beste jende bat instrumentuzaleak dira: atletak bezala beti rekordaren atzetik dabiltzanak. Pianista bazara Vivaldirekin hasiko zara eta azkenerako Albinonirenetara ere... Zaila da, hori infinitoa bait da: gaur holako belozidade batean egiten baduzu ea nola lortzen duzun azkarrago egitea. Bueno, beste mundu bat ere badago: rock taldeak; hor musiko batzuk ere egon ohi dira baina beste estilo bateko jendea da gehienbat.
A.- Zaila da beraz musiko batzuk lortzea, baina azkenean osatzea erdietsi zenuten.
J.M.B.- Iruñeko "Xut" txarangaren antzeko zerbait montatu nahian ere ibili ginen bitartean, biolina sartuz eta txirula eta Txaranga txiki bat zen. Baina azkenean ekin genion talde bat, "Azala" antolatzeari. Bi hasi ginen lehenbizi, kontserbatoriotik ateratako flautista bat eta biok ; zortzi bat lagun biuldu ginen, baina musiko onak falta ziren hor, borondate ona bai baina entsaioak klase tankerakoak izaten ziren. Hola ezin jarraitu, eta taldeetan beti izaten diren arrazoiengatik beti aldatu eta aldatu ibili ginen, gaur garenok elkartu arte. Akordeonista on bat aurkitu genuen; oso tresna herrikoia da akordeoia eta oso baliotsua gu bezala kalean asko dabilen talde batentzat. Flautista bagenuen. Gitarrista on bat aurkitu genuen, abots polit batekin. Gero biolinista ikasten ari da, belarri onekoa eta gusto haundikoa; egiten ari da. Eta gero ni, tresna zaharrekin, eta klarinetea eta behar dena jotzen.
A.- Kanta eta musikagintzan zuek aukeratu duzuen bideak gauza asko suposatzen ditu. Jendearen aldetik izan dezakezuen harrera, komunikabideek nola tratatuko zaituzten, kantaldietan entzuleari eskain diezaiokezuena,... Eztabaidatuko zenuten guzti hori.
J.M.B.- Lehen ere esan dizut gauza askotan oso burubide ezberdinetako jendea garela elkarren artean. Baina eztabaidatu dugu ea zentzurik baduen gaur musika herrikoia erabili eta zabaltzeak. Nolaz ez. Badaude arte munduan, musika barne, garai batekin oso lotutako fazetak. Baina beste batzuk oso libreak dira, atenporalak. Progresoa zer den, progresismoa zer den, diskutitu genuen. Momentu honetan ere gauza asko ari gara eztabaidatzen progresistak diren ala ez. Julio Iglesiasek kantatzen dituenak ez dut uste Martikorenak kantatzen dituenak baino progresistagoak direnik.
Moderno deitzen diogun hori egitaz hain modernoa al da, aurrerakada bat su posatu al du ala ez hainbeste? Zer da musika aurrerakoia eta zer ez? Zein kontzeptu baloratu behar dira eta ze kriterio erabili? Ez dizut kontatu lehen, baina ibilia naiz musika kontenporaneoan ere sartuta.
A.- Baina iritsi al zinen mundu horretan benetan sartzera?
J.M.B.- Txistuarekin egiten nuen musika kontenporaneca. Montatu ziren kontzertu batzuk, ez ziren egin, baina grabazio batzuk bai. Dantza talde bat bazen bada, «Anexa», dantza kontenporaneoa egiten zuena Luis Isasiren piezak eta. Hor ibili nintzen ni ere eta asko ikasi nuen mundu horretan. Zer den musika konplexoago, sinpleago, tonalitatea eta atonalitatea, metrika zer den, ritmika,...gauzok.
Musika kontenporaneoan baloratzen dena zera da: kateak hautsi behar direla, musika klasikotik honuntza dauden loturak; ritmoa dela, oso metrikoa, hori apurtu egin behar dela; tonalitatea: zazpi nota dauzkagu bakarrik, zortzigarrena berriz lehenengoa da, zergatik ez apurtu lotura hori. Beste mundu batean sartzen zara, oso interesgarria. Tinbre aldetik, esate baterako, dena egiten dute horretan ari direnek, ahal badute soinu tresna guztiak erabiltzen dituzte.
A.- Baina mundu guzti hori utzi eta oso bestelako batera pasatu zara.
.J.M.B.- Piskanaka begiak irekitzen joaten dira eta konturatzen zara folk munduan... Euskal Herriaz mintzatuko naiz, beste herrietan ere holakoak pasatuko dira baina,... gure Herriaren historian atzera egiten badugu hor daukagu musika atonala, eta ametrikoa. Adibide asko dauzka gu. Galtzen ari dela? Noski. Zuk lehen esan duzuna: gogorra da eta beti errexago egin nahian. Baina zer gertatzen da errexago egin nahi horretan? Balore asko galdu egiten direla, pobreago geratzen zara.
Musika hau zergatik aukeratu dugun? Hor altxor bat dago, gure Herriko musika eboluzionatzen joan da historian zehar baina derrepente moztu egin da, gerratik honuntza ez da eboluziorik izan. Zer izan da geroztik? «Salvese quien pueda», erizpideak apurtu dira, herriaren kulturak izugarrizko kolpea hartu zuen, eta derrrepente lehen balio zuenak ez zuen balio eta pikutaraj oan zen dena. Euskarari pasatu zitzaiona bera.
A.- Zenbateraino garen bereziak, zenbateraino hezi garen auzoko herrien eraginez...asko eztabaidatutako gauzak dira.
J.M.B.- Eboluzio bat izan da, eta ez dut uste gure Herria itxia izan denik. Pasoa gainera hemen bertan zegoen, baina hemen kultura musikal bat bazegoen. Beti beldurra dago esateko hemen bazegoela holako hizkuntza musikal bat. Ez dut uste horretan oso itxia naizenik. Ez dut esango hizkuntza mintzatua bezala denik, beste gauza bat da: Galizian jotzen den gauza asko hemen ere jotzen dugu, Pirinioaren beste puntan jotzen dena hemen ere jotzen da, zu. Baina hala ere badago dena hartuaz halako estilo eta erabilimodu bat hizkuntzaren antzeko zerbait.
Hori hor dago, zeharo utzita. Eta zeinek dauka interesa hori salbatzeko? Gero eboluzio bat izan dezan martxan jarri behar duzu, bestela ez dago eboluziorik, ezagutu beharra dago nolabait. Hortik ikusten dugu guk asuntua.
A.- Zerorrek esan duzu musikaren ikuspegi horrek beste errealitateen ikuspegi zehatz batekin dauzkala loturak.
J.M.B.- Alternatiba politiko eta filosofiko bakoitzak beste gauzetan ere bere alternatiba ukan ohi du, kulturan ere bai. Arte mailan alternatiba kontsumistak zer dauka? "Mundu mapatik dena, marra eta bereizketa guztiak, borratzen baditugu hobe", musikan bezala beste guztietan, Baita galtzetan ere: «Zenbat kopia egin behar dugu? Horrenbeste milioi" eta kitto. Hurrengo urtean aterako dute beste gauza bat eta mundu guztiak hura erosi beharra. Musikan beste hainbeste: herrietako musikak bizirik mantentzen baldin badira nola salduko duzu zortzi edo zortzirebun milioi kopia? Horretarako behar duzuna zera da: erizpideak aldatu eta bai Japo nen eta bai Euskal herrian, Kanadako puntan eta Argentinakoan gauza bera saldu. Horretarako gustatu egin behar zaio jendeari. Eta gustatzeko bestea borratu.
A.- Argi dago hori estatu eta mundu mailan. baina gero Euskal herrian jendeari zerbait ematerakoan beregana iritsi egin behar duzu eta gauza batzuk oso gogoko egiten bazaizkio beste batzuk oso zail eta nekez hartzen ditu. Errealitate honek asko mugatzen du Euskal Herriko kantari edo talde batek hartu lezakeen bidea
J.M.B.- Gure jarrera oso garbia daukagu horretan. Hemen izan dugu musika bat bizia, eta ez du «muerte natural» bat izan, moztu egin dute. Irratia sartu da derrepente etxe guztietan; gerra eta irratia etxe guztietan garai beretsuan gertatu ziren.
Herrian bazen mila doinu, mila erritmo, dantzak eta. Hor asko ari dira esaten halako zuhaitz salbatu behar dela, halako erreka salbatu behar dela, basoak ekologismo mundu guzti hori, autopista progresista denik ez da oso garbi ikusten. Musikan ere gauza asko gaur egun baliosak izan daitezkeela uste dugu: zergatik ez berriz dantza egin polka bat, mazurka bat, arin-arin bat, fandango bat,...zergatik ez? Irratia pizten baduzu ehunetik larogeitaemeretzi «dos por cuatro» entzungo tum-tu-tum-tu-tum-tu. zergatik ez bals bat? Zergatik joan behar dute pikutara beste barianteek? Zenbat eta gehiago hobe!
Erritmo hauek garai batekin lotuak al daude, moda batekin? Aurten baltsak izan behar du eta hurrengoan besteak? Ez. Hemendik bi mila urtetara zer izango den ez dakit, baina zergatik ez da ona izango kalejira bat saltaka ibiltzeko?
A.- Beste puntu bat sortzen da poema but musikatu nahi duzunean, gaur eguneko arazo bati edo sentimendu bati buelta eman nahi diozunean. Zenbaitek beste bide bati heltzen dio, jendeak hobeto bereganatuko duen estilo bati Rocka lantzeko joera dago euskal kantugintzan, baxua eta abar sartzekoa,...
J.M.B.- Hori tranpa bat dela uste dugu. Lehen bonbardinoa erabiltzen genuen, eta nolaz eta bonbardinoa erabilizen genuen txaranga txiki bat ginen; enkanbio, bonbardinoa kendu eta kontrabaxu bat sartuz orduan atalde» bat gara. Itxura Ikustearekin bakarrik.
Egia da, jende askok mantekila moduan edo baselina moduan erabiltzen ditu medio horiek, erreminta horiek: kontrabaxua, bateria,... Baina guk zertarako bateria bat? Ez dugu behar, panderoarekin nahiko ondo konpontzen gara! Ez dut esaten gaizki dagoenik, baina guk ez dugu behar.
Poemak musikatzea edo esaten duzuna,...ez dakit, ez bait gara horretan sartu. Diskan bat bakarra dago., Arestirena. Horrek ere bere zergatia badu. Baina musika historian zehar oso atenporala da. Mende batean musika bat letra batekin topatzen duzu, eta hurrengoan beste batekin. Halako kasu asko dago. Kantzioneroa hartuta tema musikal bat bera aurkitzen duzu bariante txikiekin eta letra ezberdinekin. Eta punta batetik bestera joaten bazara musika bera baina letra ezberdinekin. Musika oso garraio tresna ona izan da herrietan zehar eta denboretan zehar. Guk hor genuen tema bat, musika aldetik zoragarria eta gure gustokoa, baina hitzei ez genien gaur egunerako zentzurik aurkitzen: Kristo hila gurutzetik jeisterakoan amak zenbat sofritu zuen eta. Askorik ez gara identifikatzen, bestalde, erlijioarekin. Oso neurri zailekoa zen ordea musika hori eta kostatu zitzaigun letra egoki bat aurkitzea «Maldan behera» liburuan aurkitu genuen arte. Taldearen lana gainera zeharo identifikatzen zen horko hitzekin.
A.- Aipatu dizudan arazoa, dena dela, hor dago oraindik ere. Konposatzearena
J.M.b.- Askotan galdetzen du jendeak ea konposatu behar al dugun, ala beti musika zaharrak egiten jarraituko dugun. Nolabait ere musiko kategoria jasotzeko konposatu egin behar duzu. Konposaketa azken hitzean zer da? Azkenean sentsibilitate prolema bat da. Nolaz eta jada alternati ba hori hartu dugun, pentsatzen dugu musika horrek gaur ere balio duela, ahal den eta modu onenean behar dela presentatu. Gustatu egin behar zaizu eta ordu asko eta asko pasatu, eta armonizatu, tinbreak direla eta hau horrekin nahastu, Halako batean konturatzen zara armonizazioa gustatu egin zaizula eta esaten duzu zergatik ez dugu doinua kentzen eta armonizazioa bakarrik uzten ? Arreglo bat geratzen da, eta hori zer da armonizazioa, arregloa, muga non dago?
Ez dakit etxean neuk konposaturiko zenbat musika izanen dudan. Eta atera behar ala ez dudanak ez nau batere kezkatzen. Batzuk besteak baino gehiago gustatzen zaizkit baina hor daude. Momentu honetan, ordea, lan honetan ari gara, eta hor jarraituko dugu.
A.- Fenomeno urbanoaren kontzeptuaren inguruan gauza asko esan da baina errealitatea ere hordago. Eta folk musika munduan zehar nahiko gauza berezia da: Bretainia, Irlanda, Britainia Haundiko nazionalitateak, oraindik ere baserriak indarra duen lekuak gehienbat. Zuek donostiar izanik, nola harizen zaituzte jendeak?
J.M.B.- Bi motatako erantzunak izan ohi ditugu. Edadeko jendea batetik. Oso identifikatua agertzen da zurekin eta bata besteari aritzen dira «Ikusten? Hura bai hura zen musika, garai batekoa! Zenbat dantza eta zenbat tresna zahar eta ze diferente ziren!» eta baba dariola egoten dira.
Beste aldetik jende gaztea, hemezortzi-hogei-hogeitabost -urte inguruko jendea, Donostian gero eta gehiago dago klase horretakoa: ekologista eta estilo horretakoa. Pasotak, baina Young-Play-tik eta pasatzen direnak. Kontsumismo ofiziaketik pasatzen direnak. Txarangaren inguruan ere mugitzen da mundu hori. Biak dira interesgarriak baina gure etorkizuna azken hauetan dago.
Folk fenomeno rural gisa aipatu didazu. Baina kontu pittin bat ibili behar dugu hor. bai bait dago, edo izan bait da, folk urbano bat ere. Hona hemen atera berri den diska bat, Iruñeko gaiteroek, Lakuntzak eta, egina. Joan den mendeko piezak dira. Baina hori folk urbanoa da. Zuk esanen didazu Lizarra eta Iruna urte horietan urbanoak zirenetz. Eta mila kasu holakoak. Parisko musika zaharra ere asko interesatzen zait alde horretatik.
A.- Hiritarrak zarete eta hirian mugitzen zarete asko. Baina herrietako jendea da dantza egiteko ohitura haundiena daukana. Kapitalekoak...
J.M.B.- Hiri haundietako jendea oso gogorra izaten da. Gure aurreko belaunaldikoak askoz ere hobeki dominatzen zuten bai kantua eta bai dantza. Gure belaunaldikoen ama guztiak dira onak kanturako eta dantzarako. Sukaldean edo baratzean beti kantuan. Igandeetan beti dantzan. Herri txikietan gehiago mantentzen da haundietan baino, eta nabari da.
Baina hemen ere gehiago dago, nahiz eta minoria izan, jende klase hori: oso libre mugitzen dena eta.
A.- Profesionalismoaren gorabeheraz ere galdetu nahi nizan. Musikoak horretatik bakarrik bizi behar duela onartu dela dirudi Euskal Herrian. Eta aldi berean kantaldi eta jaialdiak gero eta urriago dira. Zein da zuen jarrera gai honetan?
J.M.B.- Bueno, holako lan bat, diska, bat ateratzen duzunean beti konparazioak sortzen dira eta produktu nahiko profesional bat egin beharra dago, ez dago txapuzarik egiterik.
Beste aldetik dedikazioa dago. Eta Herri honetan ez dago profesionaltasunik. Nolaz eta kobratu egin beharra dago; baina kobratzeko pagatu egin behar dute! Bueno, Euskal Herrian ba dago kobratzen duen zenbait abeslari eta talde, profesional moduan. Baina gero eta gutxiago aktuazioak ere. Baina aktuazio horietan, gero eta maizago, ez da jendea pagatzen duena, festen barruan eta, erakundeetatik, festen batzordeetatik eta. Gipuzkoan egon berri da mobida interesgarri bat Diputazioak antolatu duen «Herriz Herri»; abeslari batzuek atera dute diru bat eta ongi, baina jendea debalde joan da.
Kobratu...ahal den leku gehienetan kobratzen dugu. Gure erizpidea hau da: baboarena, «el primo» esan ohi dena, ez egitea. Halere gustoz egiten dugu lan hau alde batetik baina baita beste motibo batzuengatik ere. Alternatiba aipatu dugu eta... hori Herria da, hau aurrera atera nahia,... Eta gu bezala jende bat mugitzen ari da, gauzak antolatzen. Eta hemengo auzategi batean tipo batzuk urte osoan gauzak egiten ari badira, beren amateurismoarekin, euskarazko klaseak montatzen, eguberrietako olentzero, honek funtziona dezan,...nolabaiteko aste edo hilabete kultural bat montatu eta laguntza eskatzen badizute, nola esango diezu bada ezetz?
ARTASO
32-35

GaiezKulturaMusikaMusika modeTaldeakAZALA
PertsonaiazBELTRAN1
EgileezARTASO1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Pastoral bat Iruñearendako

Amets Aranguren Arrieta

Efemeridea: Boliviako poliziak Monika Ertl hil zuen, Che Guevara mendekatu zuen gerrillari alemaniarra

ARGIA

Efemeridea: Guardia Zibila EHko heroinarekin lotuta zegoela zioen 'Navajas txostena' bidali zioten Espainiako fiskal orokorrari

ARGIA

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude