Manex Erdozainzi: Ipar Euskadiko Idazle Eta Poeta


2021eko uztailaren 19an
Manex Erdozainzi idazle eta poetari elkarrizketa

Manex Erdozainzi: Ipar Euskadiko Idazle Eta Poeta
«Erran nezakek, gauzak, jendeak, gertakariak, situazioak... kaskoz hurbiltzen baino intuizioz sentitzen ditudala. Bazakiat giza-errealitatearen alde desberdinak adimenduz eta razionalki behar direla aztertu zerbait aldatzeko: sail honetan besteekin eta bakarrik saiatzen nauk baina ez nauk trebe. Lasaiago ibili nauk giza-errealitatearen aldeok usnatzen, ikertzen, aipatzen, ebokatzen. Bestalde eremu mugatuetan, normalizatuetan, razionali finkatuetan... tinkatua sentitzen sentitzen nauk; nahiago ditiat eremu zabalak, giza-erlazioaren eremu irekiak, bizitza doi bat hirriskatzen ahal den espazio librea...»
ARGIA.- Zertarako idazten duzu?
MANEX ERDOZAINZI.- Lehenik plazer bat duk neretzat euskaraz mintzatzea bezala euskaraz idaztea. Ni sortzean ene aita-amek euskaraz mintzatu zitean beren amodioa eta mugimendu berean atera nindukan mundura. Gaur ere, euskaraz mintzatzen naizelarik ala euskaraz idazten dudalarik, neure izatea egiten eta munduratzen ari nauk indarka bezain bat plazerrez. Gainera, idaztea ere besteekin komunikatzea duk, besteekin juntatzea, besteekin elkarrizketa bat askatzea bizitzaren eremu gordeenak eta hunkigarrienak aipatuz. Ez diat ahantzi nahi bestalde, Euskadiko gaurko egoeran, beharrezkoa dugula euskal kultura azkar bat eustea eta sail honetan ere denek bermatu behar genukeela: ni, muga ororen artetik, Euskadi batuari begira idazten beti saiatu nank eta horrela jarraitzeko asmoa diat.
A.- Nondik dituzu gaiak?
M. E.- Gutarik bakoitzaren bizitza, bere erroekin eta bere esperientziekin, gai-eremu nasaia duk. Irekitasun librean heure historia pertsonala bertako eta ingurumeneko gizartearen historiari loturik eramatera saiatzen haizelarik, asko gai ateratzen zaik: jendeak eta gertakariak, egoerak eta giroak, lehengoak eta gaurkoak, xedeak eta ekintzak, pentsamenduak eta sentimenduak... hire baitan kokatzen bide dituk, eztaibadatzen eta borrokatzen, hire haragi eta odol bilakatzeraino, hire bizia eta heriotza izateraino. Problema zailena duk gui bat edo beste hautatzea eta zer-nolako era literarioan tratatuko dukan: poesian, ipuian, nobelan, saiakeran?
A.- Nola heldu zaizkizu pentsaketak?
M. E.- Eguzkiak uretatik lainoak eta hodeiak ateratzen dituen bezalatsu, sensasioak, gogoetan, pentsamenduak, sentimenduak bizi-nahiaren kaldak sortzen diskiguk delako geure barne-munduan. Batez ere bizitzaren eta heriotzaren arteko borroka saminki sentitzen dukalarik orotan eta heure gorputzean, ari haiz pentsaketa heure bizitzari zer erantzun egokla emanen diokan, eta, bizi nahi baldin baduk, finkagiatzat gizabalore batzu bilatzen dituk eta bereizten: bilaketa hau daramakiat Ebanjelioaren argitik.
A.- Zure ustez dohain bat behar ote da idazteko? Nola joan da zure idazlari historia: hobetuz joan dea? Nola hasi zara idazten?
M.E.- Ez diat uste idaztea, berez, dohain bat denik. Aita-amek eta ingurumenak xutik ibiltzen, eskuekin gauzak hunkitzen, haztatzen, hartzen irakatsi diguten. Hizkuntza bat espresiobide bezala mintzatzen, irakurtzen, idazten ikasten duk. Hemen ere ingurumenak badik bere garrantzia hire jitearen araberako trebetasuna eusteko. Nolakoa den ingurumena, honek laguntzen ditik batzu besteak baino trebeago bilakatzen: mintzairan, kantuan, idatzian, musikan, dantzan, pintura, eskulturan, etabar... Ni, 11 urtetan, nere istudioak egiteko, euskalingurumenetik kanpo gertatu nindukan. Eta oroit nauk nola hasi nintzen etxekoei kolejioko nere berriak euskaraz idazten, eta amari, bere bestako, poema ttipi batzu igortzen. Gero, hogei urte inguru horetan, Azkue-ren hiztegia lagun batek emanik, hasi nindukan hegoaldeko idaztiak irakurtzen, bereziki Axular-en "GERO", lantu nikan: eta artikulutxo batzu idazten nintikan "HERRIA", kaze-ari igortzeko. 1956.an "JAKIN" errebista kulturala sortu zukan Arantzazun: agerkari hau egiten zuen taldean barne nindukaan eta artikulu luzeago batzu hemen agerarazi nintikan. Holaxet, euskara lantuz, poema edo beste zerbait idazten segitu nikan neure lan-arteetan: hauk "EUSKOGOGOA", "EGAN", "OLERTI", errebistetan argitarazten nintikan.
A.Poema aditzen dudalarik pentsatzen dut ametsari: zer da poesia zuretzat?
M. E.- Poesia dukek neretzat bizi ditukan sensaioak, gertakariak, oroitzapenak, sentimenduak, ametsak irudimenaren bultzadan aipatzea, ebokatzea. Badakik ez dela amets hutsik! Ametsa beti gure errealitatean sortzen duk, batez ere gure errealitate inkonzientean. Poesia, ametsaren gisa, errealitate inkonziente honetatik abiatzen duk segurrenik, gero moien razionalki onartu eta finkatu bat espresiobide bezala erabiltzen baldin badu ere, hala nola hizkuntza.
A.- Zeure poemetan hor zara Euskadi erraten eta denbora berean munduari zabal-zabala irekia, naturalezari eta gizonari: nola argi zenezake oposizione hori?
M. E.- Nik, irekitasunaren aldetik begiratuz behin ja, ez diat hor oposizionerik ikusten: Euskadi eta mundua bata besteari lotuak neugan bizitzen saiatzen nauk: halaber naturaleza eta gizona elkarretatik ezin bereiziak dituk. Behar dik halere azaldu lotura hau dialektika bizian koropilatzen dela, batak besteari ekar edo har lezaiokeenaren tirabiran azkartzen edo desegiten ahal dela. Gure bizitzaren drama, hau baldin bada, bizkitartean drama honen barruan heure nortasuna egiten ari haiz egunero: poesian drama honen berri ere agertzen duk.
A.- Nola ikusten duzu Euskal Herriko literatura?
M. E.- Batez ere azken hogeitamar urte hauetan Euskadik borroka bortitza eta zaila daramak bere identitatea finkatzeko eta lortzeko. Gure historiaren memento larrienetarik bat duk gaur geure Herriarekin bizi duguna eta Euskaldunetan nihork ez lezakek momento honi hutsegin behar: hemen trenkatuko duk euskal izatearen hil ala bizi arazoa. Borroka hau literaturaren borroka ere duk. Pundu honetaz erran nezakeena hau duk: historia memento honek euskal literatura azkar bat ez diat momentoan ikusten eta hau ikaragarriko falta deritziak. Niagok pentsaketa publikatzen diren euskarazko liburu bakarrak zer heinetaraino langileek, laborariek, komertzaritek, kaleko jende arruntek ezagutzen eta... irakurtzen dituzten? Publiko honek deus konprenitzeko gisan idazten baldin badugu, gure literatura oso mugatua gelditzen duk, bizitasunik gabe, gerorik gabe.
A.- Zer da zure azken liburuaren gaia? Zendako Parise?
M. E.- <> nobelaren gaia oso xinplea duk: Migel errefugiatu politiko bat duk, Parisen bizi dena, bere adin batean heriotze absurdo batek eramaten duena; honen bi lagunak, Jose eta Txomin, haren gelara badoatzik pusken biltzera, honela Mireni eman hitza betez, Zendako Parise? Materialki ez dik inportantziarik. Parise hautatu diat segurrenik han bizi izan naizelakotz bi alditan, baina batez ere gauaren atzekaldearen sinbolo bezala. Iruditzen zaitak gauaz jendeak eta gauzak egunaz baino hobeki behatzen, ikusten, entzuten, sentitzen direla aurretik atzekalderaino. Itxura edo ge-takari arruntenetik hasi, nahi ukan diat barnago zilatu Parise argitsuak bere atzekaldean gorde dezakeen bizitza dramatikoa: hori gai xinple eta absurdo baten inguruan ebokatuz.
A.- Zer da liburu honen historia, hots nola idatzi duzun?
M. E.- Nobela hau biziki laburra duk eta bizkitartean badik bere historia luzea! 1965-66.an, Parisen ikasten ari nintzela, zerbait idazten hasi nindukan: parte hori duk, geroxeago emendaturik, Migelen delako.kaierrean irakur daitekeena. Parisetik Tolosara 1966.ko udan joan nindukan bizitzera eta sei urtez, lanpetua, poema bat edo beste salbu, deus guti diat euskaraz idatzi ahal izan. 1972.an, udan, IparEuskadira etorri nindukan bizitzera. Hemengo giroak lagundurik "HERRI HONEN ERRAIETAN"poema idatzi nikan lehenik: geroxeago naski 1973.an, nobela labur gisa gaurko hau bidali nikan Beasaingo konkurtso batetara. "HINKI-HANKA", poema-bilduma argitaratu zukan 1978.an. publikatze honek bultatu nindikan Beasainera igorri nobela arra-lantzera. Ilabete luzeak joan zaizkiak lan-arte laburretan, zatika-zatika, nobela gisako zerbaitetara heldu arte. Azkenean ELKAR Editorialari neure esku-idatzia eraman niokan 1981.ko ekainan irakurtzeko. Publikatzea erabaki zikan eta, dakikan tituluarekin, atera duk plazara joan den abendoan, Durangoko azoka egunetan. Orain bere historia irakurlegoaren eskuetan eta meneko duk: ez dioiat asma zer-nolakoa izanen den baina ez nitzaiok arrotz gelditzen...
A.- Zeure pentsaketak dituzu eraman azken liburu horretan?
M. E.- Hori segur, nereak eta besteenak! Pentsamena besteekin ditugun harremanetan beti ari baita oratzen, irekitzen eta aldatzen.
A.- Zer egin litake idazle berri batzu lanari lot daitezen?
M. E.- Ez zakiat. Idazteak denbora galdegiten dik. Beste lanetan leporaino hartua baldin bahaiz nekez hasiko haiz eta ariko idazten: gaitzeko autodiziplina behar dik denbora poxi bat bederen bereizteko zerbait idazteko. Egunero oren laurden -at bederen hartzen balitz zerbaixka idazteko: pentsamendu, sentimendu, gertakari, hots gogora heldu zaikana paperean finkatzeko baitezpadako logikarik gabe... ene ustez gazte bat ohar litekek idazteak zenbat laguntzen duen adimendua ideiak klartzen eta xorroxten, barne-eremuko esperientzia hori ikertzen eta doi bat ulertzen. Bestalde, idaztea bakarkako lan bat duk ardurenik: behar dik biziki kalapio, hatsa luze, bakartasunean irauteko. Ingurumen kulturala alde baldin bada eta uste baduk irakurle multzo bat bederen nonbait izanen dela... erretxago duk idazten menturatzea, ausartatzea. Gaurko egoera kulturala azkarki lagunduko die muntatu diren irratiek gero-ta-gehiago euskara erabiliko duten neurrian, bai eta argitaratzen diren kazeta eta errebistek. Gazterik hasi behar dik idazten herabea nagusitzeko eta hizkuntza menderatzeko. Idazgintzan idatziz duk ikasten eta ohartzen haiz euskara bezalako hizkuntza, eremu nasaia eta oparoa dela, komunikazioarako ainitz posibilitate (hitzetan, aditzan, deklinabidean) eskaintzen eta irekitzen diskigula. Gazte batek goizik idazten hasi behar dik eta euskara lantzen; ni segur nauk bere ildoa emeki-emeki urratuz joanen dela eta bere espresio era pertsonala zizelatuz aurreratuko dela.
Jean Louis CAUSSADE
28-30

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakERDOZAINZI1
PertsonaiazERDOZAINZI1
EgileezCAUSSADE1Kultura

Azkenak
2025-05-15 | Gedar
Israelgo Estatuaren aldeko funts batek Espainiako Estatuko musika-jaialdi gehienak bereganatu ditu

KKRk urtarrilean erosi zuen Superstruct sustatzailea, Sónar, Viña Rock edo Resurrection Fest jaialdiak sustatzen dituena besteren artean. Palestinaren kolonizazioari lotutako higiezin-jardueretan eta Israelgo sektore teknologikoan parte hartzeagatik seinalatu dute... [+]


Donostia tentsio handiko eremu izendatu du Eusko Jaurlaritzak

Uztailean argitaratuko da behin betiko Estatuko Aldizkari Ofizialean (BOE), eta Hego Euskal Herriko lehen hiriburua da izendapena lortzen.


2025-05-15 | ARGIA
Trebiñu Araban integratzearen aldeko mozio bat onartu du Arabako Batzar Nagusiak

Trebiñu eta Argantzu udalen Arabarako ​​integrazioa "mugagabean atzeratu ez dadin" galdetzeko mozioa adostu dute EAJk, EH Bilduk, PSEk eta Elkarrekinek.


LGTBIfobiaren Kontrako Eguna
“Ez utzi zirrikiturik diskurtso faxista kamuflatuen normalizazioari”

Maiatzaren 17an LGTBIQ+fobiaren Kontrako Eguna dela-eta, “bizi dugun oldarraldi atzerakoia” , “transfobiak hartu duen indarra” eta “instituzioen utzikeria” nabarmendu dituzte kolektiboaren bueltako elkarteek. Zenbait instituzioren kapitalismo... [+]


Konpromiso sindikala Donostiako Udalean
“Euskaraz lan egin eta bizitzeko aukera bermatu daiteke, borondatea baldin badago”

Donostiako Udaleko langileen batzordea osatzen duten bost sindikatuek (ELA, LAB, CCOO, Erne eta ESAN), akordioa egin dute, Euskaraldia dela-eta langileen parte hartze aktiboa sustatzeko eta euskaraz bizi eta lan egiteko aukerak bermatzeko. LABeko ordezkari Joseba Alvarezek... [+]


Klimaren eta Euskal Herriko biztanleen aldeko ituna sortu du Bizik, 2026ko bozei begira

Hemeretzi neurri ekologiko eta sozial barnebiltzen ditu, datorren urteko hauteskundeetako zerrendek ezarri ditzaten. Sei lan lerroren inguruan ardaztu ditu, eta herrien neurriaren arabera ezarri ahalko dira.


2025-05-14 | Estitxu Eizagirre
“Galdu eta irabazi” Iñaki Artolaren bertso jarriak, Altunarekin ARGIAn izandako solasalditik etorriak

Hamabi bertsoko sorta dotorea jarri du pilotariak, galtzeari eta irabazteari buruz. Inspirazioa 2024an Larrun aldizkarirako egindako mahai-inguruak piztu zion, Jokin Altunarekin gai horri buruz aritu baitzen gogoetan. Bertso sorta musikatuta entzun daiteke Bertso Ikasgela... [+]


2025-05-14 | Iñaki Barcena
Klima energetikoaren beroketa

Energia politikek haserreak eta desadostasun sakonak sortu dituzte ekologisten artean. Ez da gauza berririk. Hemen eta atzerrian. Hemen eta orain, nabarmen. Duela bi urte, 2023ko udaberrian, gure ikerketa taldeak (ekopol.eus) hiru mahai-inguru antolatu zituen Donostian,... [+]


Desberdinkeriaren jatorriaz

Indo ibaiaren harana, duela 5.000 urte inguru. Mohenjo-Daro hiriak 35.000 biztanle inguru zituen eta, berriki PNAS aldizkarian argitaratutakoaren arabera, Giniren koefiziente oso baxua zuen, 0,22koa –koefiziente horrek gizarteen desberdintasun ekonomikoa neurtzen du,... [+]


2025-05-14 | Jesús Rodríguez
Kolapsoaren entsegu bat

Apirilaren 28ko gauean Bartzelonako Badal Ramblako terrazak gainezka zeuden; hoztu gabeko garagardoak zerbitzatzen ziren, baina jendeak zoriontsu zirudien. “Munduaren amaierak iritsi behar badu, pozik harrapa gaitzala”, esaten zidan auzokide batek. Hamar ordu baino... [+]


Objektu anti-kulturalak

Momentu honetan, eta buruileraino, Adimen Artifizialari buruzko erakusketa erraldoi bat ikusgai da Parisko Galerie nationale du Jeu de Paume museoan, izenburu honekin: Mundua, Adimen Artifizialaren arabera. Erakusketa horretan, hainbat arte obra garaikide agertzen dira,... [+]


2025-05-14 | Edu Zelaieta Anta
Gaingiroki

Urteak ziren elkar ikusten ez zutela. Kalean elkarrekin topo egiten ez zutela. Egoera kanpotik ikusita, bi ezagun besterik ez ziruditen. Atzean daude, oso atzean, gaztaro hasierako urte bizi haiek, non kuadrilla bereko lagunak ziren. Non eguna eta batez ere gaua konplizitatez... [+]


Talenturik behar ez duten lanak

Talentu faltaren mamua da azkenaldian ekonomiaren ikuspegi kapitalista hegemonikotik ezarri nahi diguten eta denek ontzat eman behar dugun ideia nagusietako bat. Arazo artifiziala da, eta ikuspegi oso elitistatik, gure egunerokoan ez dagoen denon arazo bihurtu nahi... [+]


Itzalaldiak argitu digu bidea: sare elektrikoaren deszentralizazioa

Iberiar penintsulan apirilaren 28an gertatutako itzalaldiak, egungo energia sistemak dituen arrakala guztiak utzi zituen bistan. Enpresa elektriko handien diru gosea, berriztagarrien ezarpen masiboak dakartzan ajeak, eta herritarrok bizimodu hiper-elektrifikatuarekiko dugun... [+]


Eguneraketa berriak daude