Militantzia Antifrankista

1977ko azaroaren 06an

Alfonso Sastre antzerkigileari elkarrizketa
Militantzia Antifrankista
Ezagunak aurkeztu behar ez direlakoaren topikoa hautsi eginen dugu: Alfonso Sastre Madrilen jaio zen 1926an. Filosofia ikasi eta harrez gero, gerlaondoko basamortu intelektualean, militante adoretsu bat izanen da. Kultur militante eta militante politikoa. Frankismoaren errepresioa gogor jasan izan du: antzerkigile debekatu bat izan da eta hainbat bider espetxean egon arte, Euskal Herriarekin badu zerikusirik : Eva Eva Forest-en senarra da eta euskal burruka lanetan murgildurik aritu da maiz.
Antzerkia egin du batez ere; obra asko ditu : "Escudra hacia la muerte", "Guillermo Tell tiene los ojos tristes", "Historia de una muñeca abandonada", "La mordaza", "El pan de todos", "Muerte en el barrio", "El camarada oscuro", "Askatasuna" e.a. Antzerkigilerik onenetariko bat da. Narrazio literarioa, poesia, eta saiakerak ere egin ditu: "Anatomia del realismo" eta "La revolución y la critica de la cultura" liburuak, batez ere, eta artikulo anitz.
Elkarrizketa luze bat izan dugu berarekin. Zati bitan emango dugu. Lehen honetan kultura arazoez mintzatzen gara, batipat; bigarrenean politikari buruz saiatzeko. Bere perpausa astiro eta esan nahitsuetan bere mintzaldi osoan zehar, bere "La Sangre y La ceniza" obrako bukaeraren oihartzuna isladatzen dela iruditzen zaigu.
" ¡rompamos las estátuas!
y viva el hombre
y viva el socialismo".
-- Zure produkzio literarioan zehar, lan kreatiboa erreflexio teorikoarekin elkartu duzu. Nola planteatu duzu hau?
-- Niretzat beharrezkoa izan da. Maiz eritzi hedatu bat aurkitu dut: produkzio literarioari buruzko gogoeta teorikoak, produkzio edo sorpen poetiko horren librotasuna eragotzi egiten duela. Honen arauera artegintzarako kaltegarria litzateke arte produktoreak bere lanaz pentsatzea. Nik eritzi erabat desberdina dut. Lan poetikoari buruzko hausnarketa, lan poetiko honentzako positiboa dela deritzot ; eta ene bizitzan, hala egin ditut gauzak. Alegia, esan daiteke norberak baduela erreflexio literariozko une bat eta egiten diharduenari buruzko erreflexio bat.
-- Baina teorizazioak ez du sorpenean eragin zuzen bat.
-- Produkzio artistiko edo literarioan bertan, egia da, teoria parentesi artean jartzen da. Une honetan teoriak ez du funtzionatzen edo oso ematurik funtzionatzen du. Beste motibapen batzu agertzen dira lehen plano edo plano sakonean. Orduan hausnarketa literarioa une "kreatzailearekin" alternatiboki egiten da. Aldiberetasunez baino gehiago une aldizkatasunez edo alterantziz hitzegingo nuke: une poetiko eta une teorikoaren artean, eta alternantzia hau positiboa dateke produkzio poetikorako.
-- Nola definituko zenuke teorikoki sorpen artistikozko lana?
-- Ni, literatura nahiz artea gizaplanaren beste sailekin desberdintzen diren (eta oso nabarmenki desberdindu ere) lan molde batzu direla ikustera heldu naiz. adierazi dizkizudan une erreflexibo horietan. Lan peotikoz artistikoren esanahiez hitz egiten dut; ez poesia lirikoaz bakarrik, baizik eta orokorki, antzerki, ipuin, pintura edo artegintza plastikoa. e.a. barru. Lan poetikoa, esannahi zabal honetan,asko edo aski desberdintzen da gizalanaren beste sailekin.
-- Konkreta al dezakezu?
-- Horretara nihoan . Konkretoki, lan poetikoak, lan poetiko, lan zientifiko eta lan ez denarekin (jolasarekin) duen erlazioa aztertu dut. Eta lan poetikoak egitura oso bakan, kontraesankor eta paradojika duela ohartu naiz.
Maiz ene burua lan poetiko bat egiten kausitu dut. Une horietan, zergatik egiten ote dudan, zergatik fikzio bat asmatzen ote dudan, zergatik saiatzen ote naizen irudizko istorio bat egiten eta zergatik ahalegintzen naizen hori eskema batetan aurkezdadin galdetzen diot ene buruari. Serioa al da hori? Merezi al du bizitzaren parte haundi bat fikzioak asmatu eta besteei adieraztera dedikatzea? Eta une batzutan krisisan murgiltzen zara. Ez al nintzateke zeregin inportanteagotan saia beharko? Zientzia ikertze edo ekintza propioki politikoan? Orduan zalantzan jartzen da lan peotikoa: Zer egiten ote dut nik? Une horietan arukitu dut esaten nizun egitura konplejo hori. Obra dramatiko bat egiten dudanean, adibidez,zientifiko errealitatea ikertzen ari natzaizue eta hori zientifikoa da baina ez da ikertze serio eta zientifiko bat. Nolabait, bizimodu sozialean ere parte hartzen ari naiz, eta hori politika da, baina ez dihardut benetako politikan .Nolabait ere, ez dut horietatik deus egiten eta jolasetan ari naiz, zeren eta fikzio bat "egiteak" badu jolas asko, baina ez da jolas banal edo dibertigarri bat: jolas bakan eta berezi bat da. Beraz, plano paradojiko batetan gertatzen da. Honetan datza ene literatura teoriaren ardatza.
-- Obra poetikoa, esannahi zabal horretan, praktika politikoaren harma edo abal bat izan al daiteke? Izan dezake hortaz besteko inzidentzia popularrik?
-- Ni batzutan literaturaren eragin sozialaz, oso baikorra izan naiz, literatura edo antzerkia egiten nuenean lan politiko interesante bat egiten nuela uste nuen. Une optimista hauetan, antzerkia epe laburrean eragin nabarmena izan zitean harma politiko bat zela uste nuen.
Une pesismistetan alferrezko gauza bat dela pentsaten du batek. Maiz, baikor eta ezkortasunaren arteko higidura 'pendular bat gertatzen da idazleen baitan.
Gero, literaturaren eta antzerkiaren praktikan konturatu naiz literaturagintzaren eragin soziala epe luzetara gertatzen eta igartzen dela. Epe laburrera ez da eraginik nabaritzen. Astiro gertatzen da eta batzutan fenomenoak ezin daitezke kausa eta efektotzat har. Bestalde, ez du obra bakar batek eragiten Mugimendu literario osoak eragiten du gizartean, nolabait, kontzientzia forma berri bat sortzen delarik .Baina idazleari inpresioa bere obrak efekto sozialik ez duela da.
-- Alegia, artearen gaitasun politikoa erlatibizatu duzu, batez ere alde insurrekzionalean. Nola lotzen diozu orduan ekintza politikoari?
-- Nire ustez literatura egitea ez da aski, politikaren ikuspegitik. Bai, literatura egin behar da.. Literaturak epe luze horretara ditu efektoak,ez nabarmenak epe laburrera, eta irakurleen kontzepzio moralenganako mediazio anitzen bidez. Guzti hori, mugimendu literario aurrerazale osoari lotua, kontzientzia soziala aldatzen doa.
Hori hala da eta ongi dago .Baina, literaturaz gainera politika ere egin be har da. Hau da ni ene bizimoduan egiten ahalgindu naizena: idatzi baina arlo propioki politikoan ere burrukatu.
-- Honela literaturak ez du konpromiso politiko zuzenik. Ez da militantzia politikoaren forrna?
-- Beregana ezin ditzakeen konpromisoz geratzen da libre. Alegia, gizarte hau aldatu behar balitz, literaturak ezin ditzake epe laburrerako konpormiso horik hartu. Orduan, egin dezagun literatura eta baita ere lanpropioki politiko bat. Honela, literatura bete ezin dezakeen erreponsabilitate batetaz liberatzen da.
Idazlea militante izateak askatasuna ematen duela pentsatzen dut. Jende askok idazle-militanteak bere askatasuna ipso facto galtzen duela dio. Nire ustez, aitzitiz, idazle-militante batek, bere espresio propioki politikoa bere alderdi edo mugimendu politikoan produzitzen duelarik, askatasuna irabazi egiten du.
Eta honek liberatu egiten du bere lan poetikoa erresponsabilitatea horietaz : -- Ezagutu den errealismo sozialistak bai. Gai nahaspilatu bat da desarroilatzeko, eta ez dut asko ezagutzen literatura errealista sozialista sobietarra. Baina errealismo sozialista, ezagutzen dudanetik, teoria oker bat litzatekeela deritzot literatura hiperpolitizatu egin nahi du, literaturak bete ezin ditzakeen erresponsabilitate batzu leporatzen dizkio.
Bestalde, historikoki, errealismo sozialista espresio literario burokratizatu bat izan da. Literatura bat mekanismo burokratizatu baten menpean kondizionaturik gelditzen den neurrian ez da, ez arte askatasun ez politika efikazazko terminoetan gertatzen. Produkto degradatu bat produzitzen da, estetika ikuspegitik txarra, eta politika ikuspegitik ezgauza.
-- Zuk antzerkia aurkeratu duzu jenerotzat. Herri inzidentzia asmo batek motibatua al da aukera?
-- Noski. Poesia lan honen barnean, sail batzu epe laburregorako inzidentzia sozial bat dute, nabarmenagoak behintzat.
Horregatik sortzen da teatrozaz harma oso bizi eta eragile bat erabiltzearen ilusioa.
Ilusio hori nobelistek nekezago dute, nobelaren produkzio era, liburuaren bidez ale bakoitzaren irakurpen indibidual eran gertatzen delako. Antzerkian, alderantziz, ilusio hau posibleagoa da. Egin dezakegun lana kolektiboki aurkezten baitugu, batzar baten aitzinera eta sozial motako berehalako erreakzioaren lekuko baikara. Honek sortzen digu benetan politika egiten eta bilakaera historikoan zuzenki interbenitzen ari .garelakoaren ilusioa.
Hala ere, obraren itxaro bizi uneak iragaiten direnez, gero, ikuslegoa sakabanatzen denez,gero, fenomenoa ere desintegratu egiten da. Orduan, ikusle bakoitza, nobela irakurle bat bezalakoa da. Fenomenoa ez da hain desberdina, liburu bat irakurtzea baino antzerki edo zinea sozialagoak izan arren.
-- Antzerkiarekin batera, zinea ere egin duzu. Posibilitate gehiago ikusten al diozu?
-- Entzun dut inoiz esaten zineak ez duela antzerkiarekiko kontraesanik, baizik eta zinea antzerki popularra dela. Hau onar daiteke. Antzerkia ez da oso erabilgarria, jende askorengana heltzea mekanikoki zaila delako. Zinea, ostera, kopiak mekanikoki egin daitezkeelarik, antzerkia baino askozaz ere ikuslego gehiagorengana hel daiteke. Lortzen duen jend0tzaren abantaila du, beraz, eta lengoaia bisualki ulerterrezagoa ere badu gainera.
Honek abonatu egingo luke bere gaitasun politikoa. Hain zuzen ere, zensoreak ere konturatu direla uste dut. Zineko zensura antzerkikoa baino zorrotzagoa zen.Antzerkikoa npbelakoa baino zorrotzagoa zen. Eta hau poesiakoa baino zorrotzagoa. Alegia, zetsurak medio artistiko bakoitzaren minoriatasun edo masibotasunaren arauera ekiten zuen, eta hala jarraitzen du.
-- Zentzuraren filosofia hau indikatzaile intereente bat dateke idazlearentzat.
-- Halaxe da. Konkretoki, zineak ukabilkada gogorrago bat jo diezaieke gauzei.
Horregatik interesatzen zait hainbeste zinea. Eta antzerkian, ikuspegi politikotik, eman ez dezakegun gauza bat inkorporatzen duela uste dut: zinea laguntzaile bezala erabilita errealitatearen alde dokumentala eman dezakegu.
-- Nola lor daiteke inkorporazio dokumental hau?
-- Bigarren gerla mundialaren ondoren antzerki-dokumentuarena delako joera oso bat badago Europan. Baina antzerkidokumentuak, oso prezisoa izan arren ere, ezin dizu eman zeinak eman diezaizukeen besteko errealitatearen irudi zehatzik. Hau Erwin Piscator-ek ikusi zuen gerla mundial bier arteko bere antzerki politikazko esperientzian. "Zineak antzerkia irentsi eginen du"..."antzerki gizajoa"","antzerkia bukatu egiten da eta orain zinea dator"... hiletak jotzen bezala ari ziren kritiko burgesei zera erantzun zien: "Ez ! Zinea antzerkia laguntzera dator". Eta antzerkiak eman ezin ditzakeen lelemento batzu emanaldi zinematografiko baten bidez jartzen zituen. Herri masak, ekaitzak edo halako ikusgarriak zineaz eskaintzen ziren. Eta aktore bizi batek egokiago aurkez dezakeena, aktore biziekin. Antzerki politikozko proiekto posible batetara inkorporatu egin beharko litzateke antzerki eta zinezko lan konplejo hori. Erwin Piscator, gure kritika berriaz, ere gure esperientzia propioak oinarritzeko anzerki modernoko kreatzaileetarik bat da.
-- Testuinguru honetan, eta zinean batez ere, kontraesan garrantzitsu bat dagoela uste dut. Kapital handia behar dituzten espektakuluak izaki, burgesiak finantziatzen ditu. Eta finantziatzaileen eta obraren kontenido ideologikoaren arteko kontraesan nabarmen bat gertatzen da. NOVECENTO Bertoluccirena edo Passoliniren obrak, esate batera,multinazinal amerikano batenak dira. Zer deritzozu?
-- Kontresan hau, pelikulok finantziatzen dituen burgesia "iluminatuaren" partaideek filosofia batetan oinharritzen direlako gertatzen da: artegintzaren ezutilate absolutoaren filosofia. Honen arauera, obra progresista batek ez du deus aldatzen. Kontraesan hori oso nabarmena da zinean; produkzio zinematografikoak esijitzen duen mobilizazio industriala, erakunde kapitalisten menpean dauden distribuziobideaz baino ezin daitekelako egin. Zine guztiak, zine independeiente merkea ezik, eta difusio sozial zabal bat izateko, sistemaren barnean eta hark onartuta egiten dira.Kondizionamendu hauengatik dituzte ezkerreko sortzaile zinematografikoak hainbeste problema eta kontraesan permanente baten barnean lan egin behar dute.
Antzerki profesionalean ere gertatzen da kontraesan hau. Baina interesak apalagoak dira, eta ez dahain bortizki planteatzen. Gainera, antzerki independientea oso merke egin daiteke, eta konpromiso batzu onartu arren ere "independienteagoa" izan daiteke.
-- Burgesia modernoaren ideologiaz hitzeta artearen ezutilitate politikoaz hitzegin duzu. Hala ere, diktatura aldietan batez ere, burgesiak beldur eta intrasijentzia izugerria agertzen du kultura eta intelektualei buruz. Hegoamerika edo frankismoaren adibide parriak ipini daitezke.
-- Bai, burruka hori frankismopean esperimentatu duguna da. Eta oraindik ez da aldi hau bukatu. Maiz harritu gara etsaiek gure teatroaren efikaziaz geuk baino areago sinesten zutela. Batzutan, obra batzu debekatu egiten zizkiguten eta zera esaten genuen: "Baina jende honek harma izugarri grabe eta arriskutsu batekin dihardugula pentsatzen du, geuk baino gehiago sinesten du gure antzerkian" Hori egia da. Teatroaren efikazia poltikoan hura egiten ahalegindu garen geuk baino gehiago sinestea fenomeno faxista bat da.
-- Parte hartze pertsonal bat izan duzularik, egin al dezakezu frankismoaren menpeko zuen lanaren historiaren sintesi bat?
-- Literatura berri asko gdago hortaz . Nik ez dut erreflexio orokorrik, gure praktika kultur alorreko eguneroko burruka izaki honi perpausa laburretan adieraztea oso zaila delako.
-- Baina funtsezko ezaugarri batzu markatzen dute zure gerlaondoko belaunaldiaren heziera.
-- Gerlaren ondoren ( gerla garaian 13 urte nituen nik) hezi ginen promoziozkoek egoera berezi batetan kausitu ginen: maixu posible guztiak hilak, herbestean edo espetxeetan genituela. Maixu umezurtz geunden, ezin ginen inorengana joan norabide iezagun.
Urte hau bigarren gerla mundialarekin bat datoz, eta estatu frankista nazi-faxisten ejearekin lerratua dagoenez, ezindua dago maixutasun hori frantziako kultura liberaletik edo kultura liberal britaniko edo amerikanotik heltzerik .Ez lirateke maixu handiak izanen, beraz, baina bai genuekena baino zerbait hobeagoa.
Zere eta heurokin baino ez zuen harremanik sistema frankistak. Hau da gure hezieraren panorama.
-- Eta bigarren gerla mundialaren ondoren?
-- Bigarren gerla mundiala bukatzen denean, demokrazia-burgesek hesialdi diplomatiko bat egiten diote errejimen frankistari. Sinbolikoa., gehien bat, baina estatu espainol eta irabazleen arteko harreman kulturaren falta iraunerazten du. Umerzurtzak iraun egiten du. Hau dela eta, belaunaldi autodidakta bat izan gara unibertsitatatteik iragan garenok ere, ez baitdugu maixurik izan, ordezkoak baino.
-- Eta lanean hasiz gero, errepresioa eta zentsuraren eragozpenak izan dituzue. Ez da?
-- Noski, artegintza alorreko lehen saialdi publikoak errejimen frankistarekin topo egiten dute, zensuraren eragozpenak, eta lan egiteko ezintasuna. Eta hau horrela jarraitu da gaur arte.
Antzerkian, adibidez, zentsurak frankismoaren gorenaldian bezala dirau egun. Aurrezensura beharrezkoa da. Vadakigu, baina oroiteraztea komeni da! Erakunde berberek diraute, aldaketarik gabe. Kriterioak zabaldu dira pixka bat, baina mekanismo berberak dirau:zentsuragailu berbera da. Edozein obra baimendu edo debekatzea da posible; zer egin daitekeen edo zer ezin daiteke- en egin ez jakitearen egoera larrian jarraitzen dugu.
-- Selektibitate eragingailuak bikainak eta maltzurragoak dira...
-- Bai, bikainak dira. Asko ireki dute errepresio handia zuen sail bat: gai erotikoen errepresentazioa. Autore batzurenganako tabu ulergaitzak ere: Alberti-ri buruzkoak, esate baterako. Baina horrek ez du, espainiar antzerkiaren alturotan, deus aldatzen eta, gainera, berandu heltzen da. Zeren eta egun antzerkia egiten hasten diren gazteek betiko problemak baititute. Eta zentsoreak betiko pertsona berberak izaki, betiko bulegii berberetan daude.
Hau ez da kultur alorrean bakarrik gertatzen.Polikaren alorrean era berdin gertatzen da.
Joseba Sarrionaindia
20-22

GaiezKulturaAntzerkiaBesteak
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakSASTRE1
PertsonaiazSASTRE1
EgileezSARRIONAIN1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

EAJko karguen senide harrobia

Ahoztar Zelaieta

"Pianoa da konpainia izatea bezala, ez zara inoiz bakarrik sentitzen"

Olaia L. Garaialde

"Gazteok zutik eta mugimenduan gaude, errealitate gordin baten aurrean"

June Fernández | Pikara Magazine

Bollera subjektua erdigunean jartzera datorren hitzordua

Jenofa Berhokoirigoin

Emakumeen plazera

Barbara Miller

Azkenak

2024-04-29 | Nagore Iturrioz Lopez | Yolanda Porres García | Steilas sindikatua

Hezkuntza publikoari buruz hitz txintik ere ez hauteskundeetan!

2024-04-29 | Rober Gutiérrez

Errenta aitorpena, euskaraz

2024-04-29 | Iñigo Satrustegi

Beste 40 urtez esperoan egon nahi ez baduzue

2024-04-29 | Goiuri Alberdi | Aintzira Oñederra | Asunek

Ei politikariak, “pope” akademikoek esaten badizuete, aktibatuko al zarete behingoz?

Behetik gorako komunikazioetan ez da erraza mezuen garrantzia transmititzea eta makinaria politikoa aktibatzea. Askotan, gure mezuak "belarri batetik sartu eta bestetik atera" egiten direla sentitzen dugu. Beraz, gaurkoan, nazioarteko ikertzaile ospetsu batzuek... [+]

2024-04-29 | Egoitz Alkorta Miranda

Mundu mailako lapurra

Azeria kanido bat da, otso eta txakurren familiako haragijalea. Animalia zuhur, maltzur eta argiaren fama dauka, eta ez alferrik! Ez da indartsuena izango, baina beti moldatzen da han eta hemen, mokaduren bat lortzeko.

Eguneraketa berriak daude