Artzain bertsolaria

1972ko apirilaren 30an

Xalbador artzai bertsolariari elkarrizketa.
XALBADOR
Artzain bertsolaria
Oso urrun bizi dela Fernando Aire esan dezake norbaitek. Hobeto esanda Xalbador-eneko Xalbador. Xalbador bera noiznahi ikus baditeke ere, han eta hemen, bertsotan, Xalbedor-enea baserria behintzat oso urruti dagoela, alegia.
Hori irudituko zaio behin ere joan ez danari. Urepel ez dago atzaparretan. Eta Urepeldik gora, mendira igo behar da, Xalbador-enera iristeko. Baiña lehenengoa egiten da bidea luze. Gustoko tokira ez omen da aldaparik eta behin ezagutuz gero Xalbador-enera ez da ez aldaparik, ez bide luzerik. Hain atsegiñak dituzu Xalbador-eneko jaun-etxekoandreak eta seme-alabak!
Hori dela eta Xalbador-enean geituzu. Guk ez dugu galerarik. Honen kontura bizi eta berau guretzat lanean jarri. Xalbador artzain ona eta bertsolari sakona dugu.
–Aizu, Xalbador, gogozko lana al duzu artzantza?
–Bai, jaioz geroztik, gure lan nausia hori izan da: artzantza. Gustoko lana dut.
–Zergati k?
–Ez dakit, ba. Ardiak eta abere guztisk ere maite ditudalako, baditeke. Asko maite ditugu ardiak. Hor arkitzen du artzainak zoriona, bere mendi, ardi eta bere lanekin. Ni neu ere han baiño zoriontsuago ez naiz inon izaten. Lurrak eta behiak ez bagenitu hantxe bordan biziko nintzake nere emazte eta guzti.
–Baiña ez zera artzain, ardiak maite dituzulako bakarrik izango?
–Bizimoduan ere zeozer laguntzen dute. Besterik ez daukagu: behi batzuk eta ardiak gehienik. Hau ez da aberasteko bizibidea. Etxean bagenitu guk dauzkagun ardien mantentzeko lurrak edo bazkak! Ardiak dirua ematen du. Baiña negu osoan besteren sailetan bazkatu behar ditugu. Pozik hango kastuak ordaintzeko ateratzen badugu.
–Eta artzain batentzat buruausterik nagusienak gaur zein dira?
-Oraingo gazteek ez dute artzaintzan ibili nahi. Nonahi artzantzan baino gehiago irabaz dezakete. Guk geuk ordaindu behar bagenu artzain mutil bat, ez luke balio ardiak edukitzeak. Pozik izango nintzake artzain baten ordaintzeko gain emango baligute ardiek, bainan etxekoz etxeko egiten bait dugu eta ola zer edo zer gelditzen da.
-Euskal Herri osoan gertatzen dan gauza uste al duzu?
-Euskal Herri guztian ez. Mendiko artzainekin, artalde aundi xamarrekin baizik. Hor behera artzainasko dago. Etxe guztietan ardiak badira. Berek egiten dute nolaizbai ere hoien lana. Haiek ez dute guk daukagun problema ori. Neguz eta udara etxera bilduz, mendira joan beharrik gabe. Guk baino ardi gutxiago dute,bainan guk baino diru gehiago ateratzen dute.Denek berenakin bazkaltzen bait dituzte.
–Artzainaren gauzarik txarrena bakardadea izango da, noski?
–Ardidonetan badira artzain seilak, beren lur pittin bat ere ez daukatenak, eta beste zereginik ez dutenak. Hanek udara ala negu beren ardiekin ibiltzen dira. Egiazko artzantza hau dela deritzat.
–Aspertuko da horratik artaldearen zain dagoen artzaina?
–Ez da pentsatu behar lehen bezala hemen behintzat egoten direnik. Artzain bat bakarra ezagutzen dut gu gaxtetan bezala egoten dena, ardi-zain egun osoan, goizetik arratseraino. Besteak ez dira lehen bezala ibiltzen. Goizetan eta arratsetan egin behar diran lanak egitera joaten dira, baina ez dira egun osoan han artaldearekin gelditzen. Gaur, gainera, berehalaxe egiten dira atzera-aurreak, bide onak bai dande.
–Zer bizimodu egiten du, esate baterako, zure seme Danielek?
–Neguan ardien lana egiten du. Gero udaran beste lan batzuk. Irabazira ateratzen da. Neguan erabat ardiekin. Bakarrik bizi da, baserri hots batean. Lana ere berak jarizen du. Jai eta aste, gau eta egun, bakarrik, beti ardiekin. Auzotara joaten da denbora pasa arrabotan.
–Udaran mendian ibiltzen dituzu Hango ala hemengo mendietan?
–Bai, udaran mendian ibiltzen ditugu. Neuk zaintzen ditut gainera. Ardiak berak ere mendira jotzen du behin garai batez gero. Sanogoak eta gogorragoak dira lau-bost hilabetez mendian ibilizen direnak. Beti belardietan egoten dan ardia motelagoa da. Guk mendira eramaten ditugu. Nafarroako mendietara hain zuzen ere. Frantziako Gobernuak errentan harizen dizkio Españakoari mendi-sailak. Guk hor larratzen ditugu. Ardiak gainera balute han eta hemen, agiririk gabe ere, ibiltzeko eskubide. Mendia nahiago du ardiak. Askatasuna maite du.
–Garai batean orain baino aberatsagoak ziran, noski, mendiak. Orduan nonahi arki zezaketean pago edo haritz ezkurra.
–Neretzat ezkurrak mesede baino kalte gehiago egiten dio. Asko galtzen dira hasi berrian. Ezkurra bukatutakoan laister galtsen dute lehen irabazitako. Ni ezkurretik zaintzen ibiltzen naiz.
–Ardi asko hiltzen al da?
–Lehen baino askoz ere gutxiago. Lehen ardi asko hiltzen zen, bereziki neguan. Orain albaitero hoiek ere asko laguntzen digute. Saiatu dira billatzen gaitzak nundik zetozen Lehen ardi asko eramaten zuen gaitz bat bazen: hamarretatik ardi bat baino gehiago neguero utzi behar genuen hemengo artzai guziek. Satar-zuria doitzen diogu gaitz horri. Horren aurkako txertea billatu zuten. Orain ez dira hiltzen.
–Zerk uzten du gehiago: ileak, esneak, axuriak ala gasnak?
–Urte hauetan axuriak ondo ematen du. Baina esnea ere franko poliki pagatzen digute. Ehun eta berrogei franko ematen digute orain. Gasne-egiteko etse batek hartzen digu esnea. Atzera ordea, hasi da jendea bera bere gasnak egiten. Etekin hobea ateratzen dute honela. Oso erraz saltzen da etxeko gazna. Diru gehiago ateratzen da. Gaixura ere han dugu txerriei edo emateko. Ileak batere ez du balio.
-Ez al duzue artzaiok elkarteren bat?
-Bai, badira sindikatu edo honelako izeneko batzuk. Asko egiten dute eta gehiago egin dezaketeguk geuk konfiantza bagenu. Baita artzainok ere, baserritarrak bezela, konfiantza gutxi dugu geuron artean.Geure erara nahi izaten dugu jarraitu. Badira asko laguntzen duten elkarteak ardien eritasunetan eta. Badira estaduak ordaintzen dituen txertoak ere.
–Zu artzain ez ezik bertsolari ere bazaitugu. Noiztik zera bertsolari eta artzanizak asko laquntzen al dizu bertsolari izaten?
–Zuk badakizu ni bertsolari behin ere ez naizela izan. Baina artzain nenbillela hasi nintzan zerbait. Asko kantatzen nituen kanta zaharrak eta. Gero bertsolaria zer zan sumatu nuenean saiatu nintzan ni ere zerbait egiten. Nik ez dakit artzain nenbillela bertso osorik asko tan abestu ote nuen. Idatzi, berriz, bat ere ez. Idazteko moduko bertsorik ez dut jarri. Jarri ditudan bakarrak uste dut hor agertu direla nere omenaldirako egin zuten liburuxka hortan.
–Ikusten dugu, Xalbador, bertso kontuan hitzegiteko gogo haundirik ez daukazula. Barkatu. Azkeneko galdera. Zerbait egin ditekeela uste al duzu artzainen alde?
–Bai, beti bada zerbait egiteko Nik ez dakit zer. Nik pentsatzen dut badela. Bereziki nik nahiko nuke zerbait asmatzen ahal balitz, neguan ardiak etxean edukitzeko edo bazkatzeko. Baina orain artean, uste dugu, lehorrarekin bakarrik ardiak barruan ezin ditezkeala bizi. Ez dakit egia dan. Neguan etxean ardiak idukitzeko noizpait bazka merkeagorik asmatuko balitz, guretzat mesede aundia litake.
Eskerrik asko Xalbador. Bertsolari ona bezain artzain ona zera. Euskal Herrian artzain sollak urritzen ari dira, zuk diozun bezala, baina agian ardiak ugaltzen. Baserri askotan ikusten ditugu ardiak, etxeko salletan bazkatzen. Elkarte bat behar zendukete zuek gauzak saltzeko ere. Badakigu, hemen, haragitarako arkumeak hazten dituzten artzain mordo bat bildurik dela elkarte berri bat antolatzeko. Zuei ere, zoritxarrez bitartekoek eramaten dizue mozkiñik haundiena.
ERRIALDE
1

GaiezKulturaBertsolaritBertsolariaXALBADOR1
PertsonaiazXALBADOR1
EgileezHERRIALDE1Kultura

Irakurrienak

Matomo erabiliz

Ertzaintzak herritar bati Irunen egindako erasoak haserrea eragin du

Lander Arbelaitz Mitxelena

"Nire burua duela 20 urte bezain indartsu ikusten dut"

Euskalerria irratia | Miren Mindegia

Zapaterok dio Ostiral Santukoaren gisako akordio bat egon zela ETAren amaieran

Xabier Letona Biteri

54 urteko espetxe eskaera sei pertsonarentzat presoen ongi etorriak antolatzea egotzita

Xabier Letona Biteri

"Zenbat dugun kontatzeko!" Euskal Herriko mapa sortu dute

Euskal Irratiak

Lurra taupaka hasiko da

Estitxu Eizagirre

Azkenak

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

Koopfabrika

Kooperatiba eraldatzaileen harrobia

Olatukoopek beste hainbat eragilerekin batera garatu duen proiektu nagusienetako bat KoopFabrika da, ekintzailetza soziala bultzatzeko helburuz 2017an sorturiko programa, eta gaur egun oraindik martxan dagoena.

Hasiera batean, lehenengo ideia izan zen ekonomia... [+]

2024-05-12 | Nerea Menor

Ghayath Almadhoun

"Alemania nagusitasun zuriaren piramidearen gailurrean dago, eta lehen holokaustoa ukatu zutenek orain Nakba ukatzen dute"

Ghayath Almadhoun-ekin hitz egin dugu Alemaniako zentsura sistemikoaz eta horren ondorioez. Siriako Damaskon 1979an jaiotako poeta palestinarra, Suediara joan zen bizitzera eta egun Berlinen bizi da. Bere poesiak, ia 30 hizkuntzatan itzulia, maitasuna, tokialdatzea eta nortasuna... [+]

2024-05-12 | Estitxu Eizagirre

Amillubiren festa maiatzaren 11n

Lurra taupaka hasiko da

Urola ibaiaren meandroan, Zestoako Iraeta auzoan daude Amilibia baserria eta bere lur emankorrak: 5 hektarea baso eta 4 hektarea laborantza lur. Laborantza ekologikoa sustatzen duen Biolur elkarteak baserria eta lurra kolektibizatu nahi ditu Amillubi proiektuaren bidez... [+]

2024-05-12 | Amets Aranguren Arrieta

Pastoral bat Iruñearendako

Herri-antzerki forma bat da pastorala. Sujet edo protagonista bat (hildakoa) hautatu eta bere bizia bertsotan ematen duena. Kantua ere presente dago emanaldian. Taula zuzendaria, taula gainean arituko diren arizaleak eta musikariak aritzen dira pastorala ematen den egunean... [+]

2024-05-12 | Urko Apaolaza Avila

'Ekonomia eraldatzailea(k)' liburua

Ekonomiaren adjektibo guztiak

10. urteurrena kari, Olatukoopek bi liburuxka atondu ditu eta labean ditu jadanik, ekonomia eraldatzailearen eta kooperatibagintzaren ingurukoak biak ala biak. Alde batetik, herri-kooperatiben inguruko eskuorri edo gida bat kaleratuko dute, herri kooperatiba bat zer den... [+]

Eguneraketa berriak daude