365 horriko liburu baten historioa.


1972ko otsailaren 13an
Zure babesik gabe independetzia ezinezkoa zaigu
A. Garate-eri elkarrizketa.
25 ediziotan 600.000 ale
365 horriko liburu baten historioa.
Badugu Euskal Herrian 25 edizioetan 600.000 ale eman dituen liburu bat. Aurten ospatu ditu, hain zuzen, zilar eztalak.
Berari esker, gure ama euskeran irakurri ahal izan dugu egunoro euskaldunok. Baserritarrak, nahiz kaletarrak, euskaldun orok bilatu du liburu honen horritxoetan egunaren nekearen atsedena. Euskal Herritik urruti bizi diren euskaldunen etxeetara ere iritxi ohi da eta egunoro sentitu ahal izan dute, liburutxo honi esker, beren Herriaren bihotz taupada.
Liburutxo hau, Arantzazuko Amaren Egategia duzu. A. Garate prantziskotarraren idela izan zen, eta bere zuzendaritzapean eman zituen lehennego pausoak. Berari zuzentzen dizkiogu, beraz, galdera batzuk:
–Egutegiak bete ditu 25 urte Zilarrezko eztaiak. Egin dezagun historia apur bat. Zein girotan jaio zen?
–Gaztetandik euskaldun purrukatua izan naiz beti. Aspaldi hartan "Anaitasuna" Hirogarren Ordenako horritxoaren zuzendari nintzen, eta horregatik hamar urte haietan inprenteko makina tartean nenbilen eta alde honetatik bildurrik ez nedukan. Bestalde, uda partean Arantzazur errumestaldeak zuzentzen nituen (denetara, 130 erru mestalde). Bi eginkizun hauek, txinpartak baliraxe, egutegiaren idela sortu zidaten nere baitan Zergatik errumestalde hauei "zerbait" urte osoko oroigarirtzat bezela ez presta? Esate baterako, Egutegia? Pentsatu eta ekin. Gazte-ausardiaz zergatik ez aurpegia eman eragozpen guziei? Izan ere herri-agintariek errezeloz begiratzen zien euskal-idazki guziei. Madrileraino joan behar bazen ere, presto nengoen joan-etorria egiteko...
Ideia azalduaz, laguntza eskatu nien ezagun batzuei, herri-gizon eta prantziskotarrei. Ezin hemen de nak aipa. Hauei eskatu nien horrien atzea betetzeko laguntza, bakoitzari gaia ipiniaz. Baita berehala erantzun ere. Nik urte guziko aurre-aldea egin nuen eta lagunen idazkiak han-hemen banakatu, makinatxora itzultzean idazkerari batasuna ezarriaz. Esaera-zaharrak Azkue, Elissalde eta zenbaiten li buruetan bilatu nituen. Eta hauen bilduma egin: 3.000 esaera-zahar, sei urtetik sei urtera berrizkatzeko haina.
–Nortzuk izan dira 25 urteetan Egutegiaren zuzendari, lankide, zabalizaile?
–Aurrenengo 14 urtetan nere bizkar egon zen Egutegia prestatzea, lehen esandako eran. Idazkari berriak ere bilatu nituen. Baina ordurako Arantzazuko eliza berria aurrera zijoan, eta dirurik ez. Eta nere burnizko ~astotxoarekin~ Euskal Herri guzia bisitatu behar izan nuen atez-ate eskean. Gero, komentuko nagusi ere egin ninduten eta ~Goiz-Argi. sortu zen. Eta ezin nuen hainbesteko zama eraman eta orduantxe sartu zIren A. Amundarain (aurreko horrialdea osatzeko eta prantzizkotar ikasleak atzeko aldea osatzeko). Egitegiak ikaragarri zor dio A. Mendiari; bere berea duenik ez dizu ukatuko. Zabalkundea herriz-herri egin izan da, eta esan beharra dadukat han-hemen sobratzen ziren aleak, perietan ibili ohi zen agure xahar batek saltzen zituela: bere izena Prudenzio Lavega, bilbotarra; aurten hil zaigu 83 urterekin. Urteoro, bada, 24.000 ale saldu ohi dira.
–Dakidanez, bizkaitar Egutegi bat ere izan da. Zein da haren historia?
–Hamargarren urtean-edo, A. Obietari bururatu zitzaion bizkaieraz ere egin behar zela. Eta baita egin ere, gipuzkerazko idazkia bizkaieraz ipiniaz. A. Obieta bereNala mixiolari joan zen, eta teologia ikasleei eskerrak bi hizkelgietan jarraitzen du. Lehenbiziko salneurria 4 pezta izan zen. Bizkaiko saltzallerik nagusiena A. Bitor Anasagasti izan zen.
–Nola joan da Egutegiaren eratzea eta zabaltzea urte hauetan? Nondik jaso du bere mamia? Zer-nolakoa izan da zabalkundearen historia ?
–Hasieratik zabaldu zen Euskal Herri osora, eta zabalkundeak ez du harrez geroz buruhauste etsigarririk eman. Bigarrengo urtetik Lopez Mendizabalek Argentinatik 300 ale eskatu ohi zituen; eta gero, mundu zabalean aurkitzen diren euskaldunek, beren familietan euskera irakurri eta gordetzearren. Zeutara ere bidaltzen genuen eta ez ale guti. Esan liteke, bada, mundu zabalean ezagutua izan zela hasieratik.
–Zein da Egutegiaren zabalkunde-eremua? Noraino iritxi da? Euska Herri osoan berdintsu zabaldu ahal da?
–Pirinioetatik haruntz, ipar-euskaldunen artean ezagutzen dela gutien esango nuke. Hori aparte, munduaren lau hegaletan ezagutua dela.
–Eta zein gizarte motak jaso ditu batez ere Egutegiaren aleak?
–Euskaldun orok, nahiz kaletarra izan, nahiz baserritarra. Euskaldun denak, baita euskaldun berri askok ere. Ez bait zegoen Egutegia baino liburu merke eta errezagorik.
Hona hemen Egutegiaren lehen pausoak A. Garateri esker. Lan bikaina, benetan, A. Garate. Zorionak. Mila esker.
Geroztik, lehengo bidetik jarraitu du Egutegiak. Gaur egun ere bi hizkelgietan ateratzen da: gipuzkerazkoa, Sebero Zinkunegik eramaten du; bizkaierazkoa, berriz, Pedro Urreolabeitiaren esku dago. Hala ere, nolabaiteko aldaketaren bat nabari da. Badirudi gipuzkerakoak behintzat, batasun bidetik jo duela. Ilen izenetan, ortografian, ikusten da halako batasun gogo baten boltzada.
Aurrera, bada eta ekin lanari. Zorionak.
IÑAKI ITURRIOTZ
7

GaiezKulturaArgitalgintArgitalpenaBesteak
PertsonaiazGARATE2

Azkenak
Ekialde Erdia
Mundua begira, Israelek eta Iranek elkarri erasotzen jarraitzen dute

Joan den ostiralean Israelek Iran eraso zuenetik, bi herrialdeek bata bestea erasotzen jarraitzen dute. Ali Khamenei Iraneko liderra hilko dutela diote Israeleko agintariek, AEBen parte hartze zuzena eskatzen dute, baina AEBetako lehendakari Donald Trumpek ez du oraindik erabaki... [+]


2025-06-19 | Axier Lopez
Banco Santanderrek armagintzan eta genozidioan duen parte-hartzea salatzeko ekintza egin dute Azpeitian

Azpeitiko Elkar-ekin taldeak protesta ekintza egin du asteazken gauean. 1.000 kilo obra-hondakin utzi dituzte bankuko sarreran, hildakoak irudikatzeko panpinak jarri eta porlanez zikindu dute egoitza.


Langileen eskubideek okerrera jo dute azken hamarkadan, bereziki Europan eta Ameriketan

Nazioarteko Sindikatuen Konfederazioak (ITUC) urtero argitaratzen duen txostenak langileen eta sindikatuen egoera globala gero eta okerragoa dela adierazi du.
 


Iruñeko eta Gasteizko gertakarien gaineko erantzukizuna aitor dezala eskatu diote Espainiako Gobernuari

78ko Sanferminak Gogoan plataformak eta Gasteizko Martxoak 3ko ekimenak bat egin dute espainiar estatuak gertakari latz horietan bere erantzukizuna onartu eta biktimen aitortza ofiziala egin dezan. 'Estatua Erantzule!' izena darama kanpainak.


Prostituzioa debekatzeko lege proposamena aurkeztuko du Espainiako Berdintasun ministroak irailean

Birritan saiatu da PSOE legea aurrera ateratzen. "Berriro ekingo diogu, beharra bertute bihurtu behar dela uste baitut. Benetan, unea dela uste dut", adierazi du Ana Redondo Berdintasun ministroak.


BVE talde parapolizialak gutxienez 40 lagun hil zituen 1975 eta 1983 artean, Iñaki Egañaren arabera

Iñaki Egaña historialak Impunes (Txalaparta, 2025) liburuan dio frankismoak talde parapolizialetara jo zuela errepresioa "itxurak mantenduta" ezartzen jarraitzeko, eta beren kideen "inpunitatea" azpimarratu du. Duela 50 urte sortua, bederatzi... [+]


Teresa Zavaleta 
“Euskararen bidez Euskal Herriko egoera politikoa ulertu nuen”

Argentinarra da, baina sustraiek errotzen dute. Euskararekin maiteminduta dago, 25 urterekin ikasten hasi zenetik. Arbasoetako batzuk Euskal Herrikoak zituen, Soraluzekoak eta Azagrakoak, eta bizpahiru urterekin hasi zen Arrecifeseko Euskal Etxera joaten; arbasoa sortzaileetako... [+]


PSNko idazkariorde Ramón Alzórrizen dimisioak ustelkeria eta krisi politikoa Euskal Herrian kokatu ditu

María Chivite Nafarroako Presidentearen "konfiantza galdu" duela eta, Ramón Alzórrizek PSNko idazkariorde nagusi eta Nafarroako Parlamentuko bozeramaile izateari utziko dio. Bere bikotekidea Servinabar enpresan lanean aritu zela publiko egin ostean eman du... [+]


Papax Fagoaga, mutil-dantzaria 1970eko hamarkadatik
“Ezin nuen ulertu emakumeok herriko bestetan ezin genuela mutil-dantzetan parte hartu, horregatik hasi nintzen dantzan”

Elkarrizketa ilustratzeko erabili dugun argazki nagusia 1970eko hamarkadan hartua da. Erratzuko plaza festetarako apainduta ageri da, ezpelez atonduriko ohiko eszenatokiarekin eta etxetik etxera zintzilik, dilindan dauden xingolekin. Urrunean bi soinulari agertzen dira, Maurizio... [+]


Faxismoaren aurka borrokan, munduan zein Euskal Herrian

Lanaren Ekonomia irratsaioan faxismoaren gorakada aztertu dugu, munduan eta Euskal Herrian gertatzen ari dena.


Aroztegiko Elkartasun Komiteak salatu du bi kidek jazarpenak eta irain matxistak jasan dituztela

Taldeko kideen aurkako eraso matxistak talde osoaren aurkako eraso gisa ulertzen dituela adierazi du Aroztegiko Elkartasun Komiteak. Komiteak salatu duenez, Aroztegiko epaiketara ikusle gisa sartu nahi zuen jendearen zerrendatik "Baztango mutil-dantzari talde... [+]


Aurten ere batxilergoko ahozkoa euskaraz pasatzeko aukera irekiko dute hainbat irakaslek

Ekainaren 23aren eta uztailaren 2aren artean iraganen da ahozko azterketa. Frantsesez pasa beharreko azterketa izanda, Seaskako, sail publikoko eta pribatuko irakasle batzuek publikoki jakitera eman dute euskaraz bideratzeko aukera eskainiko dietela ikasleei.


Umandi ikastolak 50 urte
Euskara, bizikidetza eta berrikuntza pedagogikoa ardatz

Gasteizko Umandi ikastola duela 50 urte sortu zuten hainbat familia aski ausartek –herri ekimena, orduan ere–, euskararen transmisioa ardatz hartuta. Mende erdia joan da, ikastola hazi egin da, belaunaldi berriak hezi ditu ez gutxi, komunitate baten erreferente ere... [+]


Bikotekidea mugikorretik kontrolatzea gazteen artean ohikoa dela frogatu du EHUren ikerketa batek

Maitasun erromantikoari lotuta, nerabe askok normalizatuta eta barneratuta du bikotekideak mugikorraren eta sare sozialen bidez kontrolatu nahi izatea. “Inportantea da ziberbiolentzia gisa identifikatzea, eta ez maitasun seinale gisa”, gogorarazi dute ikertzaileek.


Sexu erasoei lotutako zenbait epaitan bost gizon zigortu dituzte azken egunetan

Sexu erasoei lotutako epai ugari eman dira azken egunetan, eta bost gizon zigortu dituzte. Tuteran izandako bortxaketa batengatik, bi gizoni 9,5 urteko kartzela zigorra ezarri diete. Gasteizen gizon bati bost urteko kartzela zigorra ezarri diote emakume bat bortxatzeagatik... [+]


Eguneraketa berriak daude