Eskuak, pentsamendu abstraktuaren lehen emaitza
Europako hego-mendebaldea, duela 41.000 urte. Kobazuloetako hormetan, gizakiak eskuak margotzen hasi ziren. Goi Paleolitoan hasi eta Neolitora arte jarraituko zuten adierazpen artistiko horrekin, eta ez soilik eremu horretan; Indonesian eta Patagonian ere, esaterako, Paleolitoko eskuak topatu dituzte. Beraz, milaka urtetan eta mundu osoan, elkarrekin inongo harremanik ez zeukaten komunitateek artelan oso antzekoak egin zituzten.
Gainera, denetan margotu zituzten esku positiboak eta negatiboak. Positiboak egiteko, eskuak pigmentuz estali eta horman jartzen zituzten; gero, inperfekzioak eta hutsuneak betetzeko, azken ukituak ematen zizkieten. Esku negatiboetarako, pigmentuak ahoan jaso, eskua horman jarri eta putz egiten zuten, zuzenean edo kanaberazko tutuak erabiliz. Hala, eskuaren silueta horman markatuta geratzen zen.
Adituek garbi dute zer teknika erabiltzen zuten, eta eskuak pentsamendu abstraktuaren sorrerarekin lotuta daudela, esanahi sinbolikoa zutela. Baina zer esan nahi zuten? Zergatik margotzen zituzten? Galdera hauek hipotesi asko piztu, baina erantzun gutxi lortu dute.
Pennsylvaniako unibertsitateko Dean Snow arkeologoak uste du esku horiek emakumezkoenak zirela, eta gizonak ehizara joaten zirenean, emakumeek erritual modura margotzen zituztela, ehiza oparoa izan zedin. Baina teoria honek hutsune nabarmena dauka: berriki jakin dugu emakumeak ere ehizan aritzen zirela. Beste aditu batzuek diote, eskuak benetan emakumeenak badira –hori ere ez baitago frogatzerik–, agian komunitatearen formakuntza haien eskura zegoelako margotzen zituztela, alegia, funtzio didaktikoa zutela.
Eskuen beste ezaugarri bat esanguratsua da: esku askori zenbait hatz edo falange falta zaizkie. 1922an G. H. Luquet arkeologoak esan zuen ez zituztela benetako mutilazioak irudikatzen, horrelako mutilazioak dituzten eskeletorik ez baita aurkitu. 1960ko hamarkadan, A. Leroi-Gourhan historialari ezagunak hipotesi horrekin bat egin zuen, eta esku “mutilatuak” zeinu hizkuntza baten adierazpena izan zitekeela iradoki zuen. Esku horiek zenbatzeko erabiltzen zituztela eta, beraz, esku mutilatuak zenbakiak direla uste dutenak ere badira. Baina 2018an Journal of Paleolithic Archeology aldizkarian argitaratutako ikerlan batek dio hatzak mutilatzea sakrifizio praktika ohikoa zela eta ez zaiela beste esanahirik bilatu behar.
Zati batek osotasuna adierazten du eta, beraz, eskuak gizakiaren gorputz guztia irudikatuko luke
Mundu osoko esku sorta horietan, gehienak ezkerreko eskuak dira. Pirinioetako Gargas kobazuloan, esaterako, ondo bereiz daitezkeen 150 eskuetatik 124 ezkerrekoak dira. Zenbaiten ustez, eskuineko eskuak lana sinbolizatuko luke eta ezkerrekoak, aldiz, espiritualtasuna. Baina bada beste azalpen praktikoago bat: eskuineko eskuaz margotzen baduzu, eredu bezala ezkerrekoa erabiltzea da logikoena.
UNEDeko irakasle Ángel Rivera eta Mario Menéndezek esanahi orokorra behintzat ematen diete eskuoi: zati batek osotasuna adierazten du eta, beraz, eskuak gizakiaren gorputz guztia irudikatuko luke. Margolariak bere izatearen aztarna utziko zukeen eskuaren bidez, sinadura moduko bat.
2016an, Europar Batasunak HandPas proiektua bultzatu zuen eskuen misterioa argitze aldera, eta nazioarteko zein diziplinarteko lantalde bat aritu da hainbat kontu ikertzen. Eskuak Cromagnonen lana dira soilik ala Neanderthalekin harremanetan sortu zuten arte adierazpen hori? Eskuak espirituekin lotzeko erabiltzen zituzten? Pineroloko (Turin, Italia) Historiaurreko Arte Museoko zuzendari Dario Segliek dio ezin dugula erantzunik espero: “Iraganeko esku horiek mutuak dira, ezin diegu hitz egin arazi”.
Eta, hala ere, gaur egun, munduko txoko askotan, haurrak arte plastikoaren bidez adierazten hasten direnean, eskuak pinturaz zikindu eta gainazal batean markatzen dituzte, edota esku negatiboak egiten dituzte, adibidez, arkatzez silueta marraztuta. Hau da, 40.000 urte geroago, eskuak gizakiaren adierazpen artistiko oinarrizkoenetakoa dira oraindik.
1991n Alpeetako glaziar batean aurkitu zutenetik, hotzak hain ondo kontserbatutako Ötziren gorpuzkinak informazio iturri oparoa izan dira. Berriki Communications Biology aldizkarian aditzera eman dutenez, momia naturalaren kaxa torazikoa digitalki berregin dute, eta Homo... [+]
Duela bi urte Aranzadi Zientzia Elkarteak neandertalek egindako harrizko tresna batzuk eta haiek jandako animalien hezurrak aurkitu zituzten San Adriango koban. Horrela jakin zuten neandertalek duela 40.000 urte koba hori erabili zutela. Aurten egin duten indusketa-kanpainan... [+]
Neumark-Nord (Alemania) aztarnategian 50 metro koadroko gune berezia topatu dute adituek, Science Advances aldizkarian adierazi dutenez. Bertan, neandertalek ehizatutako ugaztun handien hezurrak apurtzen zituzten –172 zaldi, orein eta bobidoren hezurrak topatu... [+]
Segovia (Espainia), duela 43.000 urte inguru. Neandertal batek hatza pigmentu gorritan busti eta puntu bat margotu zuen 25 cm inguruko harri baten erdian. Harria 2022an aurkitu zuten arkeologoek San Lazaro leizean, eta, analisi multiespektral xehea egin ondoren, puntu gorri... [+]
Geroz eta gehiago dira neandertalek uste baino gaitasun kognitibo aurreratuagoak zituztela adierazten duten ikerlanak. Azkena Journal of Archeological Science aldizkarian argitaratu da, eta 2003an Errusiako Mezmaiskaya kobazuloan aurkitutako hezurrezko lantza-punta du... [+]
Azkenaldian liburu batekin gozatzen aritu naiz. Oso denbora laburrean bi aldiz irakurri dut; lehendabizikoan gozamen hutsez eta bigarrengoan arkatza eskuan. Rodrigo Villalobos arkeologo espainolaren Hoces de piedra, martillos de bronce lanak historiaurreko gizartea arakatzea du... [+]
Atapuercako aztarnategian hominido zahar baten aurpegi-hezur zatiak aurkitu dituzte. Homo affinis erectus bezala sailkatu dute giza-espezieen artean, eta gure arbasoek Afrikatik kanpora egindako lehen migrazioei buruzko teoriak irauli ditzake, adituen arabera.
Poloniako Maszycka kobazuloan duela 18.000 urteko arrastoak topatu zituzten XIX. mendearen amaieran. Baina berriki giza hezurrak teknologia berriak erabiliz aztertu eta kanibalismo zantzu garbiak aurkitu dituzte.
Ez da ikerlan bat ondorio horretara iristen den lehen... [+]
Danimarkako Vasagård aztarnategian 600dik gora harri grabatu aurkitu dituzte arkeologoek. Datazioen emaitzen arabera, duela 4.900 urtekoak dira, eta garai hartan Alaskan sumendi baten erupzio bortitza gertatu zela ere jakina da. Erupzio horren ondorioek Europa iparraldeko... [+]
Etiopia, 1974ko azaroaren 24a. Lucy-ren hezurdura aurkitu zuten Hadarren, giza arbasoen arrasto zaharrenetakoa. Australopithecus afarensis espezieko hominidoak 3,2 eta 3,5 milioi urteren artean ditu.
Homo espezieen arbasotzat jo zuten orduan, gu guztion amatzat. Mende erdi... [+]
Berkeleyko unibertsitateko (Kalifornia, AEB) arkeologo talde baten arabera, ezkerreko irudian ageri den eszena ez litzateke zuzena. Hau da, gizakiek ez zituzten lantzak jaurtitzen mamutak eta beste ugaztun handi batzuk ehizatzeko. Horixe zen orain arte zabalduen zegoen... [+]
Geissenkloesterle (Alemania), dela 42.000 urte. Danubio ibaiaren arroko kobazuloan bizi zirenek txirula bat egin zuten hegazti hezurrak eta mamut bolia erabiliz. Garai bertsuan, Esloveniako Divje Babe kobazuloko biztanleek ere txirula bat egin zuten hartz baten femurra baliatuz... [+]
Sulawesi (Indonesia) uhartearen hegoaldean, Leang Karampuang kobazuloan hiru irudi antropomorfoz eta basurde batez osatutako margolana aurkitu dute Griffith eta Southern Cross unibertsitateetako eta Indonesiako Agentzia Nazionaleko arkeologoek. Nature aldizkarian argitaratutako... [+]
Euskal Herriko kobazuloetan Madeleine aldiko (duela 18.500 eta 13.500 mila urte bitartekoak) labar-artea metodo konputazionalak konbinatuz aztertuta, ezaugarri espazialen eta ikonografikoen arabera bereizi dituzte irudiak, eta ondorioztatu dute lau multzotan bana daitezkeela.
Duela bi urte, Edgard Camarós arkeologo katalanak bi giza garezur eta "Minbizia?" zioen txartel bat topatu zituen kartoizko kaxa baten barruan, Cambridgeko Unibertsitatean. Garezurrak Gizatik zetozten, Egiptotik eta berriki Frontiers in Medicine aldizkarian... [+]