Aitor Esnaolak hamaika urte eta erdi daramatza preso eta iragan maiatzean eman zioten hirugarren gradua, Iñaki Bilbao, Gorka Martinez eta Gorka Lupiañezekin batera. Urriaren 14an, halaber, Xabier Atristrain bueltarazi zuten Martutenera hirugarren gradu kendu ondoren. Oraindik kasu berean diren hainbat presoren espetxeratzea gertatu liteke, Auzitegi Nazionalak hirugarren graduan dauden beste zazpi presoren gainean erabaki behar du eta datozen egun eta asteetan.

Kasu hauek guztietan betetzen dira baldintzak presoak hirugarren graduan egon daitezen, eta denetan presoak diren espetxeetako tratamendu juntek erabaki dute gradu hori ematea. Ondoren Eusko Jaurlaritzako Justizia Sailak juntek erabakitzen dutena berretsi egiten du.

Auzitegi Nazionaleko Espetxe Zaintzako fiskaltzak, ordea, ez ditu onartzen gradu aldaketa horiek eta helegiteak jartzen ari da etengabe, eta Auzitegi Nazionala bat egiten ari da politika horrekin. Jarrera horiek ez dira ohikoak espetxean, normalean epaileek onartu egiten baitute espetxe juntek hartutako erabakiak.

Baimenen blokeoa

Oztopoak ez dira bakarrik gertatzen hirugarren graduarekin, eta Auzitegi Nazionaletik helegiteak jartzen dizkie euskal preso politikoei tratamendu juntek emandako bestelako baimenei ere –ohikoan egunetako irteera baimenak–. Une honetan, horietako 120 bat baimeni helegitea jarri die Auzitegi Nazionalak. 2021eko irailean Eusko Jaurlaritzak espetxe eskumenak eskuratu zituenetik 457 presori eman die hirugarren gradua  –horietatik 25 preso politikoak– hori delakoan gizarteratzeko sistemarik onena, Europan ere frogatzen ari diren moduan.

Bingen Zupiria Eusko Jaurlaritzako eledunak egunotako espetxeratzeen harira esandakoaren arabera, Jaurlaritzak orain arteko politikarekin jarraituko du, espetxe juntak irizpide teknikoz erabakitakoa berresten. Erreportaje honetan azaltzen da, besteak beste, zein prozesu behar izan den baimenen egoerara iristeko eta egun zein arazo dauden.