Udabarrin lur guztia ernemin
Zer usain du udaberriak? Galdera horri erantzuten saiatu da makina bat zientzialari eta poeta. Udaberria definitu behar horretarako. Jende gehienarentzat udaberriaren sarrera egutegiak mugarritzen du. Aurten martxoaren 20a. Gutxi batzuek sarrera hori egun horretako zein ordutan gertatzen den begiratuko dute, aurten martxoaren 20aren gure ordulariaren 10:37an. Urtero gertatzen da martxoaren 19 eta 21 artean. Ordu horren zergatia galdetuko du baten batek, eta jakingo du une horretantxe guk ikusten dugun eguzkiaren lurraren inguruko bira ekuatorearen parean dela. Ordutik atzera, gure ipar hemisferioan eguna gaua baino luzeagoa da. Horixe neurketa zientifikoa. Nik poetikoagoak maite ditut.
Zenbaitentzat udaberria hemen den arrastoak bestelakoak dira. Batzuk animaliei lotutako aztarnak dira (“udaberriak odola aldatzen du”, dio esaerak): katua ohara jartzen denean (“otsaila, katuila”) edo astoa iel (“maiatza, asto aro eta hosto aro”), edo zapelaitz bikoteek bere hegaldi-dantza zaratatsuari ekiten diotenean.
Askok landareei begiratzen diete. Nire auzoko bat sahatsa (Salix spp.) loretan ikusi arte neguan bizi da. Beste batek haritza (Quercus robur) loretan ikusi arte ez du sinistuko udaberria asentatu denik. Emakume pare bat entzun izan dut aro berria zerk ote dakarren elkarri zipoka: batentzat elorri beltzaren (Prunus spinosa) loraldi zuria zen, bestearentzat maaltzaren (Pyrus pyraster) loratze ezin zuriagoa (“udabarrian makatza, udagoienan mahatsa”). Sinesgogorrenek elorri zuriaren (Crataegus spp.) loraketa usaintsuaren urrin mozkorraldirik gabe ez dute neguko arropa baztertuko.
Koloreen zantzua nabarmena da gure paisaiaren udaberrietan. Izan ere zuhaitzen bat edo landareren bat hartzen badugu seinale, toki bakoitzean udaberri bana genuke. Eta, hori gutxi balitz bezala, landare bakoitzak bere udaberria lekarke. Adibidez, gure etxearen inguruan haritz batzuk hostoz erabat jantzita daude, baita loretan ere, dagoeneko, eta beste batzuek hosto puntta besterik ez dute ageri, oraindik, begi ireki berrietan.
Nik batek eta besteek osatzen duten multzoari eta haren gorabeherei erreparatzen diet. Erreparatu sudurrarekin, eta ikusten dudanari usaina hartu. Bai, udaberriak bere lurrin berezia du. Euria egiten duenean lurrak askatzen duena bera; geosmina esaten zaio (grezierako “geo” lurra eta “osme” usaina). Batez ere bakterio batzuek sortzen dute, eta bere hedapenarekin lotuta dago. Usain horrek erakarriko ditu bera jan eta zabalduko dutenak. Iraupenaren usaina da, itxaropenaren usaina. Izerdi berriak piztuko ditu landare gehienen bizipozak eta gogoa. Neureak badoaz, izan ere uda hemen da...
Udaberriarekin ere poeta nagusi. Hala dio Ursula K. Le Guinek: “Zientziak zorrotz deskribatzen du kanpotik, poesiak zorrotz deskribatzen du barrutik. Zientziak azaltzen du, poesiak berekin dakar. Biek deskribatutakoa ospatzen dute. Zientziaren lengoaia eta poesiarena behar ditugu, ezjakina edo errua sendatzeko balio ez diguten datu pilaketa infinituetatik salbatzeko”.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Urtero bezala, aurtengoan ere martxan dira Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan Udako Azoka Ekologikoak. Euskadiko Nekazaritza eta Elikadura Ekologikoaren Kontseiluak antolatzen ditu azokak, Gipuzkoako Biolurrekin, Bizkaiko Ekolurrekin eta Arabako Bionekazaritza elkarteekin batera... [+]
Udan, Sargazoen itsasoan (Ipar Amerikako ekialdean) eme bakoitzak 2-3 milioi arrautza askatuko ditu. Baten batek bizirauterik badu, bi hilabeteren baitan ekialderantz igerian hasi eta urte erdi izaterako Azore uharteetara helduko da. Bertan elikatu eta haziko da, urtebeterekin,... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Biolur laborantza ekologikoaren aldeko elkarteak frutazaintza sustatu nahi du eta horretarako egun-pasa ederra antolatu du uztailaren 29rako; hiru proiektu ezagutuko dituzte bertatik bertara: Erroak mintegia Ahatsan (Nafarroa Beherea), Kibbi Sat Donezteben (Nafarroa) eta... [+]
Pandemia garaian erabaki zuten Bea Lopez de Suso Marinak eta Iker Gonzalez Dominguezek landa eremura bizitzera joatea. “Nolabait, orduan berpiztu zen aspalditik landa eremuan proiektu bat sortzeko genuen grina”, azaldu du Lopez de Susok. Kuartangora iritsi zen... [+]
Etorri dira herriko jaiak. Gureak sanferminen atarikoak dira, uztailaren abiatzea. Eta aurten berrikuntza bat izan dute. Artisten herria da gurea, eta apain-apain janzten dute jaietarako, baina aurten, ustekabean, herriko kale nagusiko sarrerako sagarrondoak lorez jantzita hartu... [+]
Euskal Herrian badugu inurrijale bat, baina ez da Ameriketan aurkitzen den ugaztun hori. Gurean hegazti bat da inurrijale amorratua dena, hainbeste gustatzen zaizkio inurriak ezen Debagoiena eta Debabarrenean inurrijale ere deitzen dioten. Eta hau, okil espezie bat da:... [+]
Hainbat zigilu elkarrizketan jartzea. Horixe izan da Udako Euskal Unibertsitateak (UEU) eta EHKOlektiboak Usurbilen antolatutako jardunaldien abiapuntua. Bertan elkartu dira: EHKO Berme Sistema Parte hartzailea, Ekolurra zigilu ekologiko ofiziala, Idoki Iparraldeko etxe... [+]
Marurin kokatutako proiektua da Mustai Ortua, Gorka Areitio Elorduik eta Marcela Pava Gomezek bultzatua. Diseinu grafikoko ikasketak egin zituen Areitiok eta horretan ari zen lanean, baina gainezka eginda zebilen. Pava, berriz, abokatua da lanbidez, baina ezin zuen horretan... [+]
Ekainak akainak ekarri ditu: uda iritsi da. Udaberriko egun beroetan hasten dira akainak ehizean, udako ehizaldi nagusirako hankak prestatzen. Garo arruntaren (Pteridium aquilinum) garomenetan izaten da batez ere, bide ertzera zintzilik diren orri muturretan kulunka, gustuko... [+]