Mundu epel guztian erruz zabaldutakoa, Mexikoko erdialdetik datorren landarea da, baina egun bertako ekosistema naturaletan iraungitzeko arriskuan dagoen galzoriko espezietzat ematen dute. Izen ugari du, baina bat benetan xelebrea: amaginarrebaren eseraulkia.
Echinocactus grusonii bezala sailkatua dago. 1891n, Mexikotik Alemaniara eraman zuen Heinrich Hildmann botanikari eta lorazainak, Berlin inguruko Birkenwerderen zuen landare mintegira. Kaktuszale porrokatua zen, eta bere mintegia landare horiei emana zuen. Sailkatu eta izen zientifikoa eman zion horri ere: Echinocactus grusonii. Echinok trikua esan nahi du, beraz triku itxurako kaktusa, eta grusonii, Hermann Gruson asmatzaile eta arma enpresaburu alemaniarraren ohorez. Guduekin aberastu zen Hermann apareju hau, kaktuszalea izan bera ere; arantzadunen apetak eta gutiziak akuilatuta, berotegi berezi bat eraiki zuen bere landare kuttunak eskuera izateko. XIX. mendearen amaieran, Europan zen kaktus bildumarik handiena eta ezagunena zuen. Hil zenean, Magdeburg herriari eman zion doaintzan, berari eusteko diru mordoska eder batekin batera. Gero bertan sortu zuten Grusonschen berotegien egitasmoa, non gaur egun oraindik ezagutu daitekeen munduan galzorian dauden espezieen bilduma izugarri bat.
Hermann honek kaktusen ikerketarako dirua eskuzabal jarriko zuen bere garaian; izan ere, genero oso bati ere bere izena eman zioten: Grusonia. Botanikari eta lagun izango zuen Karl Moritz Schumannek, Alemaniako Kaktusen Elkarteko akademiko eta Berlingo Museo Botanikoko zaintzaile izan zenak, jarri zion izen hori beste kaktus multzo bati. Botanikari eta kaktuszale hor ibiliko ziren bere garaian zein baino zein beregana gehiago arrimatu. Batek espezie baten ohorezko izena jarri, beste batek genero oso bati...
Kaktus tartean, ordea, arrimatze horietan kontuz ibiltzen ahal ziren! Itsumandokako jokoan bezala, begiak estalitakoari galdetzen zaio:
– Itsu-kapela, non duk andrea?
– Sasian galdu –ihardesten du itsutuak.
– Bila bertzea.
Andreaz beharrean amaginarrebaz galdetuz gero, itsututa Echinocactus grusonii kaktusean eser daiteke. Ederki damutuko litzateke kukulikordeka hasi izanaz, landare horren aldamenean...
Izen zientifikoaren zergatia argi dago, zilar dago; baina, noren errain edo suhi ote zen “amagiarrebaren eseraulkia” izena jarri ziona?
Sugea ikusi orduko: “Sugegorria!”. Telesforo Aranzadi zenak esaten baitzuen, begiek ez dutela ezagutzen dutena baino ikusten. Eta sugegorria ezagutu, ezagutzen dugunez (entzunaz, sikiera), hori bera izaten da joera: ikusten dugun suge oro sugegorria dela iruditzen... [+]
Dei batek dena alda dezake. Eguna bai, bederen. Hurrengo orduetako martxa, sikiera. Ourensen dagoen lagunak jasotzen du Noainen dagoen Lugoko lagunaren deia. Dei bakar batek ekarri zituen Galizako elkarte bateko zortzi artzain eta ahuntzain bat etxera. Zoragarria izan zen... [+]
Artzain gisa hirugarren kanpaina du aurtengoa Koldo Vicente Eseberrik. Familia Otsagabikoa izan arren, Iruñean bizi izan zen txikitatik, baina abeltzaintzaren munduarekin harreman estua izan du beti. “Osaba artzaina zen, haragitarako ardiak zituen hemen, eta txikitan... [+]
Bada Garde. Urrutira gabe hor dago, urrutieneko mugaren guardan. Umetan ezagutu nuen Garde, ez dut gogoan zenbat urte nituen, baina landatuta geratu zitzaidan han ikusi nuena.-
Emakumea eta lurra elkartzen dituen liburua idatzi du Onintza Enbeitak: Bizitza baten txatalak. Gure aurrekoen bizimodua jaso du, andre baten ahotan: "Baserria bere horretan, erromantizismorik gabe". Feli Madariaga (1932, Baldatika, Forua, Bizkaia) da andre hori, lurrari... [+]
Izarrak, ortzi mugagabean, keinu egiten diguten argi izpi dardarti liluragarriak dira, osotasuna eta ezereza bateratuta, zer garen ulerrarazteko oroitarri zaizkigunak: izan sua, izan ondotik joan zaizkigun kuttunak, gizakiaren txikitasuna edo Anbotoko Mariren edertasuna;... [+]
Irulegi eta Anhauze artean ditu mahastiak Joanes Haritschelharrek, Amama proiektuaren bultzatzaileak. “Mahastiak ene amarenak ziren, eta bera jubilatu zenean hartu nuen nik etxaldea, 2022an”, azaldu du. Ama mahastizaina eta aita ardi gasnagilea ditu, eta beraz, beti... [+]
Orriuldu gabe daude oraindik zuhaitzak eta arbolak. Hostoak ihartu gabe daude, bai. Eta hostoa jasotzeko sasoi aproposa da. Hostoa, batez ere geroago jasotzen da; zuhaitzaren adaburua janzten duen orritza edo hostotza erortzen denean edo orriultzen denean, lurraren instantziako... [+]
Lanbidean urteak daramatzagun basozainok, gogoan ditugu 1989. urtean Euskal Herria bortizki kolpatu zuten mendiko sute handiak. Urtarriletik luze zetorren lehorte latza udazkenean lehertu zen haize bortitzen bultzadaz. Dozenaka sutek beltzez jantzi zuten lurraldea, bereziki... [+]
Bizitza azkar pasatzen dela entzun eta esaten dugu maiz. Hala ere, gizakiok urte dezenteko bizi-itxaropena daukagu. Hainbat urte izan ohi ditugu ongi garatu, bizi eta ugaltzeko. Badira, ordea, hori guztia denbora askoz ere laburragoan egin behar duten gu bezalako ugaztunak:... [+]
Historikoki, artzaintzari eta abeltzaintzari guztiz lotuta egon den bailara da Erronkaribarrekoa, baina azken hamarkadetan nabarmen eraldatu da eta turismoa bihurtu da jarduera nagusia. “Ekonomia horrela aldatu da, eta hamarkadaz hamarkada ardi, behi eta behor kopurua... [+]
Ez naiz aparretsia, orraztearen aparretsia, ezta gutxiagorik ere. Baina ikasturte berriari ekiteko, zer den ez den, lakarra zuzen-zuzen ederki asko eginda nator zuregana.
Sendabelarra oliotan beratzeaz ariko gara baina ukendurik egin gabe. Bai, arraroa dirudi baina sendabelar freskoak oliotan beratu, iragazi eta erle argizaria ipinita ukendua egiten ikasi duenari olioarekin beste era batera lan egitea badagoela esan nahi nioke. Oleato edo olio... [+]
Gabezia, pobrezia eta erromestasuna orokortu ziren. Euskal Herri atlantikoa harropuzkeriaren ur gaineko bitsetan bizi zen. Itsasoz haraindiko merkataritzak, arrantzak eta estraperloak gure iparralde osoko jendartea aberasten zuten. XVI-XVIII mendeak ziren. Meatzariak,... [+]