Ilargiaren alde iluna
Berlin, 1945eko maiatzaren 8a. Alemaniarren kapitulazioak II. Mundu Gerraren amaiera ekarri zuen eta, berehala, AEBek Overcast operazioa –gerora Paperclip operazioa izango zena– jarri zuten martxan; ahalik eta zientzialari alemaniar gehien eramango zituzten AEBetara, haien zerbitzura arma eta teknologia ikerketan jardun zezaten. Guztira 1.600 zientzialari bildu zituzten.
Ezkutuko operazioa zuzenean Harry Truman presidenteak baimendu arren, baldintza garbi bat jarri zuen: galarazita zegoen nazien alderdiko kideak edo naziei babesa eman zieten ikerlariak errekrutatzea. Agindua zuzenean beteta, bildutako zientzialarien kopuruak eta kalitateak nabarmen egingo zukeen behera. Askoren espedienteak garbitu, iragana zuritu eta hala gainditu zituzten “oztopo etikoak”.
Adibide garbienetakoa Werner Von Braun izan zen. SSetako kide, V2 suziriaren sortzaile nagusietakoa izan zen. Suziria egiteko gerra-presoak eta bestelako eskulan esklabua erabili zuten, eta milaka hil ziren prozesuan. V2ek, gainera, triskantza handiak eragin zituzten gerran, Ingalaterran batez ere. Garbiketa aurreko txostenak “segurtasunerako arriskutzat” jotzen zuen Von Braun, baina NASAren Marshall espazioko hegaldien guneko zuzendari izendatu zuten, eta duela 50 urte Apollo XI aireratzeko erabili zuten Saturn V suziriaren sortzaile nagusia izan zen.
Kurt Debus ere SSetako ofizial, eta nazien alderdiko zein SAko kide izan zen. Haren txostenak zioen “Indar Aliatuen segurtasunerako mehatxua” zela eta giltzapean egon beharko zukeela. NASAren jaurtiketa operazioen zuzendari izendatu zuten.
Hubertus Strughold fisiologoaren aginduz, hainbat esperimentu egin ziren Dachau eta Auschwitz esparruetan: presoak tenperatura baxuetan uzten zituzten, presio txikiko gelatan sartzen zituzten, haur epileptikoei oxigenoa murrizten zieten… Apollo-ren presio-trajea eta espazio-ontziko sostengu sistemak diseinatu zituen eta “espazioko medikuntzaren aita” esan zioten.
AEBak ez ziren izan Gerra Hotzean eta Espazioko lasterketan ikerlari alemaniarren laguntza izan zuten bakarrak. Sobietar Batasunak ere ikerlarien errekrutatzea jarri zuen martxan gerra amaitu bezain pronto. Baina sobietarrek erabaki zuten zientzialari horiek “bigarren mailako” herritartzat tratatuko zituztela. AEBetan ohoreak eta dominak jaso zituzten; SESBen, aldiz, behartuta ahalik eta zuku gehien atera ondoren, Alemaniara bidaltzea erabaki zuten. Eta, ilargiratzeari dagokionez behintzat, badirudi estatubatuarren metodo adeitsuagoek emaitza hobeak izan zituztela.
Werner Von Braunen omenez, Ilargiko krater bati haren izena jarri zioten eta Kurt Debusek ere badu bere kraterra Lurraren satelite natural bakarrean.
Washington-Mosku, 1963ko ekainaren 20a. Gerra Hotzeko bi potentzia nagusien arteko komunikazio linea zuzena, Telefono Gorria, jarri zuten martxan. Baina benetan telefono bat al zen?
SESB, 1960ko urtarrilaren 1a. Kieveko Zibernetika Institutuko urte berriko festan, ikerlariei, txantxetan, herrialde birtual bat asmatzea bururatu zitzaien. Cybertonia izena ipiniko zioten eta, beti ere, umore ukitua galdu gabe, 1960ko hamarkadan ideia hura garatzen jarraituko... [+]
Obninsk (Sobietar Batasuna), 1954ko ekainaren 27a. Moskutik 110 kilometrora eraiki berri zuten zentral nuklearra sarera konektatu zuten lehenengoz eta, hala, energia industrialki ekoizten zuen lehen erreaktore nuklearra izan zen.
Artikulu hau ilustratzen duen argazkia duela 50 urte egin zen. 1972ko ekainaren 8an, AEBetako undar armatuak Trang Bang herria bonbardatu zuten napalm bonbekin. Nekazari herri hartako biktimen artetik, haur multzo batek ihesean irten zuen, eta herri kanpoan zeuden... [+]
Los Angeles, 1984ko uda. XXIII. Olinpiar Jokoak AEBetako hirian egin ziren eta McDonald's frankiziak marketin kanpaina berezia prestatu zuen horiei lotuta: "Urratu eta irabazi" moduko txartelen bidez, bezeroek Big Mac bat jasoko zuten doan AEBek urrezko domina... [+]